Jęczmień jest ogólnym terminem na ostre, miejscowe zakażenie powiek. Jeśli dotyczy mieszka włosowego rzęs, zazwyczaj powstaje na skutek zatkania ujścia oraz zakażenia gruczołów łojowych Zeissa lub gruczołów rzęskowych (potowych) Molla. Jest to znane jako jęczmień zewnętrzny. Natomiast jeśli jęczmień rozwija się w gruczołach tarczkowych Meiboma, jest określany jako jęczmień wewnętrzny.

Gruczoły tarczkowe Meiboma wytwarzają wydzielinę łojową i znajdują się w głębi powieki w tzw. tarczce, włóknistej tkance nadającej powiekom charakterystyczny kształt. W powiece górnej jest ich 30–40, a w dolnej 20–30. Ujścia gruczołów Meiboma znajdują się w brzegach powiek. W przypadku zapalenia tych gruczołów lub ich zaburzonej funkcji dochodzi do ich zgrubienia i zablokowania odpływu wydzieliny łojowej, co może prowadzić do wtórnego zakażenia.

Nie jest jasne, jak często występuje jęczmień, ale jest dość powszechny w praktyce medycznej i codziennym życiu.

Jęczmień częściej występuje u dorosłych niż u dzieci. Większe stężenie hormonów męskich, zwiększona lepkość wydzieliny łojowej oraz częstsze zapalenie gruczołów Meiboma i trądzik różowaty mogą być przyczyną tego zjawiska. Obserwuje się także nieznacznie częstsze występowanie jęczmienia między 3. a 5. dekadą życia.

Rozpoznanie jest ustalane na podstawie wywiadu oraz badania klinicznego, zwykle przy użyciu lampy szczelinowej. Podczas badania lekarz dokładnie przygląda się powiece, gałce ocznej oraz tkankom wokół oczodołu. Może zauważyć ograniczony obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość i guzek, czasem z widocznym ropnym czopem przebijającym przez skórę. W przypadku niewidocznego gołym okiem jęczmienia, może być wyczuwalny dotykiem. W trakcie badania należy zwrócić uwagę na ewentualne cechy trądziku różowatego. Obecność podwyższonej temperatury i powiększenie węzłów chłonnych mogą wskazywać na chorobę ogólną. W takiej sytuacji należy rozważyć możliwość zapalenia tkanek oczodołu. Badania laboratoryjne nie są rutynowo przeprowadzane w procesie diagnozowania, a przydatność kliniczna posiewów jest bardzo ograniczona.

Jęczmień to schorzenie charakteryzujące się bolesnym, ograniczonym obrzękiem powieki oraz obecnością guzka zapalnego, który jest zaczerwieniony. Czasami pierwszym objawem może być ogólny obrzęk i zaczerwienienie całej powieki, które stopniowo zawęża się do mniejszego obszaru. W bardzo rzadkich przypadkach infekcja może rozprzestrzenić się na całą powiekę. Jęczmień może być jednostronny lub obustronny, pojedynczy lub wielokrotny. Często pacjenci zgłaszają podobne infekcje w przeszłości. Warto zaznaczyć, że jęczmień nie powoduje zaburzeń widzenia.

Podstawowym sposobem leczenia jest stosowanie ciepłych okładów i masażu, jednocześnie stosując antybiotyki. W celu złagodzenia jęczmienia zaleca się stosowanie ciepłych okładów 4 razy dziennie przez 10–15 minut. Aby rozgrzać jęczmień, można na powieki nałożyć kompres albo delikatnie przyłożyć mały pojemnik szklany wypełniony ciepłą wodą lub ugotowane jajko (czyste, ciepłe, w skorupce). Dodatkowo, można wykonywać masaż palcem, krawędzią pojemnika lub innym przedmiotem.

Mimo powszechnych przekonań, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że kosmetyki wywołują lub nasilają chorobę, jednak należy rozważyć zaprzestanie używania dotychczasowych opakowań kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu, ponieważ mogą być zainfekowane.

Skuteczność leczenia jęczmienia przez pocieranie złotą obrączką nie jest związana z materiałem, z którego została wykonana, ale z faktem, że w trakcie masażu dochodzi do odblokowania zamkniętych ujść gruczołów. Masaż powinien być wykonywany w kierunku ujścia gruczołów w krawędzi powieki – z góry na dół w przypadku powieki górnej oraz z dołu na górę w przypadku powieki dolnej.

Nie wolno samodzielnie wyciskać ani nakłuwać jęczmienia. Może to jedynie pogorszyć stan powieki. W przypadku, gdy jęczmień obejmuje mieszek włosowy rzęsy, można go usunąć, jednak z zachowaniem ostrożności, za pomocą czystej pęsety. Mechaniczne otwarcie jęczmienia powinno być przeprowadzone jedynie przez lekarza.

Jeśli po 2–3 dniach leczenia zachowawczego (ciepłe okłady, masaż) nie zauważysz żadnej poprawy, koniecznie skonsultuj się z okulistą.

Wizyta u okulisty jest pilnie wskazana w przypadku:

• obrzęku całego oka (nie tylko powiek) i/lub pojawienia się sinoczerwonej obwódki wokół rogówki (tj. zadrażnienia rzęskowego/głębokiego)
• zaburzeń widzenia
• wypadania rzęs towarzyszącego pogrubieniu powieki
• wystąpienia gorączki
• powiększenia i tkliwości regionalnych węzłów chłonnych.

Mechaniczne otwarcie jęczmienia przyspiesza proces jego gojenia. W przypadku gdy dotyczy on mieszka włosowego rzęsy, można delikatnie go wyrwać, co spowoduje otwarcie jęczmienia. Nacięcia jęczmienia powinien wykonać jedynie lekarz.

Ważne jest stosowanie okładów rozgrzewających i masażu. Lokalnie podaje się antybiotyki w postaci kropli do oczu lub maści.

W przypadku wystąpienia gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów uogólnionego zakażenia, podejrzewa się bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpoczyna antybiotykoterapię ogólną. U dzieci może być konieczna hospitalizacja.

Jęczmień na powiece zazwyczaj ogranicza się sam. W większości przypadków jęczmienie pękają samoistnie w ciągu 1-2 tygodni. Najczęściej goją się bez pozostawienia blizn.

Najpowszechniejszym skutkiem powikłań jęczmienia jest jego przekształcenie w postać przewlekłą.

W takiej sytuacji może powstać gradówka, co prowadzi do estetycznej deformacji powieki i powstania bezbolesnego guzka.

Prognozy dotyczące typowych jęczmieni są optymistyczne. Zazwyczaj goją się one bez pozostawiania blizn. Jednak często występują nawroty choroby. Nawroty jęczmieni mogą się zdarzać nawet przy właściwej opiece lekarskiej, zarówno zachowawczej, jak i chirurgicznej, zwłaszcza jeśli pacjenci z zapaleniem brzegów powiek nie dbają o higienę w wystarczający sposób. Zapalenie brzegów powiek jest stanem, który najczęściej nie poddaje się trwałemu wyleczeniu, podobnie jak łojotok czy trądzik różowaty, które często są jego przyczynami. Pacjenci z trądzikiem różowatym potrzebują opieki dermatologicznej.

Przyczyną powstawania jęczmienia jest zazwyczaj przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Aby leczyć i zapobiegać nawrotom tej dolegliwości, konieczne jest odpowiednie oczyszczanie brzegów powiek. Warto pamiętać, że nie należy dotykać powiek brudnymi rękami.

Dbając o higienę brzegów powiek, należy:

• wykonywać codzienne okłady na powieki, aby je rozgrzać do odpowiedniej, dobrze tolerowanej temperatury (co pomoże w wydaleniu nagromadzonej wydzieliny)
• regularnie masować powieki i delikatnie uciskać (co pozwoli na oczyszczenie gruczołów)
• stosować jednorazowe, hipoalergiczne chusteczki (np. Blephaclean) lub waciki nasączone odpowiednim płynem (np. Blephasol) do oczyszczania brzegów powiek

W przypadku infekcji oczu konieczne jest natychmiastowe zaprzestanie noszenia soczewek kontaktowych.