Klasterowy ból głowy to ataki silnego bólu głowy po jednej stronie, z towarzyszącymi objawami wegetatywnymi po tej samej stronie. Objawy wegetatywne obejmują zaczerwienienie i łzawienie oka, zaczerwienienie i potliwość twarzy oraz uczucie zatkania i wodnisty wyciek z nosa. Przyczyny klasterowego bólu głowy nie są znane, choć istnieje sugerowanie, że może mieć podłoże genetyczne.

U częstotliwość występowania klasterowego bólu głowy w społeczeństwie wynosi około 0,1-0,4%. Jest to schorzenie dziewięciokrotnie częstsze u mężczyzn niż u kobiet. Ten rodzaj bólu głowy występuje znacznie rzadziej niż na przykład migrena i stanowi jedynie 0,1% wszystkich przypadków bólów głowy, z którymi pacjenci udają się do lekarza. Choroba zazwyczaj zaczyna się między 10 a 30 rokiem życia, chociaż u kobiet może pojawić się później, po 40. roku życia.

Klasterowy ból głowy charakteryzuje się atakami bardzo silnego bólu, który objawia się połową głowy. Ból może promieniować do różnych części twarzy. Objawy towarzyszące mogą obejmować przekrwienie spojówek, łzawienie, zaczerwienienie twarzy, opadnięcie powiek, zwężenie źrenicy, pocenie się czoła lub uczucie zatkania nosa. W cięższych przypadkach mogą wystąpić również nudności i wymioty. Osoba dotknięta tym bólem zazwyczaj jest niespokojna i może odczuwać wewnętrzny niepokój.

Po zakończeniu napadu bólu głowy mogą pojawić się uczucie osłabienia i wyczerpania. Forma epizodyczna klasterowego bólu głowy charakteryzuje się nawracającymi napadami bólu, które mogą trwać od kilkunastu minut do kilku godzin. Największe nasilenie bólu występuje zazwyczaj po około 10 minutach od jego rozpoczęcia. Napady bólu głowy pojawiają się codziennie przez kilka tygodni, by potem ustąpić na dłuższy okres.

Te objawy mogą mieć sezonowy charakter, z zaostrzeniem w określonych porach roku. Często napady bólu głowy występują w nocy lub nad ranem. W postaci przewlekłej bóle mogą nawracać praktycznie codziennie przez ponad rok, bez okresów, w których pacjent jest wolny od bólu głowy. W tej formie okresy bez bólu mogą być bardzo krótkie lub w ogóle ich nie być.

Każda osoba cierpiąca na nawracający lub długotrwały ból głowy powinna skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Ból głowy jest symptomem niespecyficznym i może sygnalizować poważne choroby zagrażające życiu. Po dokładnym badaniu pacjenta, a często po przeprowadzeniu dodatkowych badań obrazowych, lekarz może postawić diagnozę pierwotnego bólu głowy i wprowadzić leczenie objawowe.

Przed wizytą u lekarza przydatne jest prowadzenie tzw. "dzienniczka bólu głowy", w którym pacjent zapisuje dokładnie, jak często i o której godzinie występował ból, jak długo trwał, a także jakie leki przeciwbólowe stosował oraz z jakim efektem. Lekarz zapyta również o czynniki wywołujące ból oraz zbierze szczegółowy wywiad rodzinny, aby ustalić czy w rodzinie nie występują podobne dolegliwości. Te informacje pomogą w przyporządkowaniu bólu głowy do odpowiedniej kategorii, szybkim postawieniu diagnozy oraz skutecznym leczeniu.

Najpierw lekarz przeprowadzi szczegółowe wywiady dotyczące natury bólu, okoliczności jego występowania, chorób towarzyszących, przyjmowanych leków oraz występowania podobnych objawów w rodzinie. Następnie przeprowadzi badanie pacjenta. W przypadku podejrzenia konkretnej przyczyny, można zlecić dodatkowe badania, takie jak podstawowe badania krwi oraz badania obrazowe, np. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Leczenie ataku bólu jest utrudnione z powodu nagłego wystąpienia i krótkiego czasu trwania bólu, pacjent zazwyczaj nie udaje się do lekarza, ponieważ atak zwykle ustępuje samoczynnie po kilkudziesięciu minutach. Leki stosowane doraźnie w ataku klasterowego bólu głowy to głównie tryptany w zastrzykach lub aerozolu do nosa. W leczeniu ataku klasterowego bólu głowy mogą również pomóc inhalacje 100% tlenem. W przypadku klasterowych bólów głowy leki podawane doustnie działają zwykle zbyt powoli, aby przerwać atak przed jego samoistnym ustąpieniem.

W zapobieganiu atakom klasterowych bólów głowy zastosowanie znalazły leki takie jak: blokery kanału wapniowego (werapamil), glikokortykosteroidy oraz węglan litu. Wszystkie wymienione leki są dostępne na receptę, dlatego profilaktyczne leczenie klasterowych bólów głowy musi być dostosowane przez lekarza indywidualnie do każdego pacjenta.

Klasterowy ból głowy to przewlekła choroba, której celem odpowiedniego leczenia jest uzyskanie jak najdłuższego okresu remisji i zmniejszenie liczby epizodów w czasie trwania klasteru. Chociaż objawy mogą ustąpić nawet na kilka lat, zazwyczaj choroba powraca. Po kilku latach napadowa postać klasterowego bólu głowy może przechodzić w postać przewlekłą, gdzie nie ma już przerw bez bólu.

W przypadku przewlekłej postaci bólu głowy typu klasterowego, dawki leków są stopniowo redukowane pod nadzorem lekarza. Natomiast w przypadku epizodycznej formy, profilaktyka farmakologiczna obejmuje okres trwania bólu klasterowego, a następnie stopniowo odstawia się leki.

Klasterowy ból głowy, którego przyczyny i mechanizmy powstawania nie są znane, nie pozwala na skuteczną profilaktykę ani określenie ryzyka wystąpienia u danej osoby. Osoby, które w przeszłości cierpiały na te dolegliwości, powinny unikać spożywania alkoholu, nawet w niewielkich ilościach, ponieważ zwiększa to ryzyko nawrotu choroby.