Kłykciny kończyste, zwane również brodawkami płciowymi, to łagodne zmiany proliferacyjne występujące głównie w obszarze narządów płciowych, ale również na błonach śluzowych jamy ustnej i w okolicach odbytu. Zazwyczaj są to miękkie, różowe zmiany o brodawkowatej powierzchni o średnicy od 1 do 5 mm. W przypadku większych rozmiarów mogą przyjąć barwę brunatną. Na początku kłykciny kończyste manifestują się jako małe czerwonawe grudki, które stopniowo przekształcają się w kalafiorowate wykwity.

Kłykciny kończyste częściej występują u mężczyzn w okolicach prącia, rzadziej na mosznie i w pachwinach. U kobiet typowe są na wargach sromowych i w pochwie, czasem także na szyjce macicy.

Zmiany okołoodbytnicze występują u obu płci, głównie u mężczyzn. W obrębie jamy ustnej najczęściej znajdują się na języku i wargach.

Kłykciny kończyste są w formie tworów przypominających kalafiora, często jednak są bezobjawowe, czasem wywołują jedynie świąd. W przypadku brodawek płciowych mogą także występować sączenie oraz nieprzyjemny zapach.

Przyczyną powstawania kłykcin kończystych jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), głównie typami 6 i 11 (powyżej 95% przypadków). W wyniku koinfekcji w brodawkach płciowych może występować wiele typów HPV, w tym typy onkogenne (mające duży potencjał wywołania nowotworu złośliwego), takie jak 16 i 18.

Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze kontaktów seksualnych (genitalno-genitalnych, oralno-genitalnych i analno-genitalnych). Infekcja HPV jest również możliwa w trakcie porodu, a także w wyniku zaniedbań higienicznych (m.in. używanie wspólnych ręczników).

Zarażenie wirusem HPV jest jednym z najczęstszych przypadków infekcji przenoszonych drogą płciową, występującym u 9-13% populacji na świecie. Wystąpienie kłykcin kończystych stanowi poważny problem zdrowia publicznego, a szacunki globalne wskazują na 160-289 przypadków na 100 000 osób. W większości przypadków infekcja jest bezobjawowa, z kłykcinami rozwijającymi się u niewielkiej liczby osób dorosłych aktywnych seksualnie, w wieku od 20 do 39 lat.

Ryzyko zarażenia się wirusem HPV rośnie wraz z liczbą partnerów seksualnych, historią infekcji chlamydią oraz paleniem tytoniu. Przeszłość zakażenia innymi chorobami, takimi jak HIV, także zwiększa to ryzyko. Ostatnie doniesienia wskazują na wzrost przypadków związanych z wirusem HPV zarówno w Polsce, jak i na całym świecie.

Okres inkubacji między zakażeniem a pojawieniem się kłykcin kończystych jest zmienny, krótszy u kobiet (około 2,9 miesiąca) niż u mężczyzn (około 11 miesięcy).

Rozpoznanie brodawek płciowych opiera się głównie na charakterystycznym wyglądzie klinicznym. W niektórych sytuacjach konieczne jest przeprowadzenie badania histopatologicznego, czyli pobranie fragmentu zmiany do badania pod mikroskopem.

W niektórych przypadkach w diagnostyce brodawek płciowych stosuje się kolposkop - urządzenie umożliwiające wykrycie subtelnych zmian. U kobiet z kłykcinami kończystymi narządów płciowych zewnętrznych zaleca się również wykonanie badania cytologicznego szyjki macicy, które może wykazać obecność koilocytów i komórek dyskeratotycznych - obraz charakterystyczny dla infekcji HPV. Badania wirusologiczne, w tym genotypowanie wirusów onkogennych i nieonkogennych, mają znaczenie uzupełniające i nie są standardowo zalecane w przypadku typowych brodawek płciowych.

Brodawki genitalne różnią się między innymi w przypadku włókniaków miękkich,

kłykciny koilocytyczne, mięczakiem zakaźnym, grudek perlistych prącia i brodawek łojotokowych.

Powszechnie wiadomo, że obecność kłykcin kończystych może negatywnie wpływać na życie seksualne i obniżyć jego jakość. Choroba może powodować stres, poczucie winy, złość oraz obniżać poczucie własnej wartości, a także rodzić obawy związane z przyszłą płodnością i ryzykiem rozwoju raka. Brodawki płciowe są zazwyczaj łagodnymi zmianami skórnymi, jednak w niektórych przypadkach mogą współistnieć z przemianami przednowotworowymi lub złośliwymi, bądź nawet być mylnie rozpoznawane jako kłykciny kończyste. Warto zwrócić uwagę na sygnały alarmowe, takie jak krwawienie, nietypowy wygląd zmian skórnych, owrzodzenia czy wyczuwalne nacieki skórne, które mogą sugerować obecność ognisk nowotworowych. W przypadku takich objawów zalecana jest pilna biopsja zmiany oraz badanie histopatologiczne.

Istnieje wiele rodzajów wirusa HPV. Większość z nich należy do kategorii wirusów nieonkogennych (o niskim ryzyku), takich jak HPV 6 i 11, które powodują pojawienie się brodawek płciowych. Niektóre typy wirusa HPV, takie jak 16 i 18, są uznawane za wirusy wysokiego ryzyka, ponieważ powodują rozwój nowotworów, takich jak rak szyjki macicy, rak odbytu, rak jamy ustnej i gardła. W niektórych przypadkach występuje jednoczesne zakażenie różnymi podtypami wirusa HPV, zarówno niskiego, jak i wysokiego ryzyka. Warto jednak zauważyć, że nie każda osoba z kłykcinami kończystymi zachoruje na raka. Większość zakażeń wirusem HPV ustępuje samoistnie lub po odpowiednim leczeniu, nie powodując żadnych powikłań. Jednak gdy układ odpornościowy organizmu nie jest w stanie pokonać zakażenia typami wirusa HPV wysokiego ryzyka, może dojść do rozwoju stanów przedrakowych. Bez odpowiedniego leczenia istnieje ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego.

Pacjenci z kłykcinami kończystymi powinni przejść badania przesiewowe w celu wykluczenia innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak zakażenia HBV, HCV, HIV, kiła, chlamydioza lub rzeżączka. Wszyscy partnerzy chorych z HPV powinni być jak najszybciej ocenieni pod kątem obecności brodawek płciowych i poddani odpowiedniemu leczeniu. Konieczne jest także wykonanie testów na inne choroby przenoszone drogą płciową.

Istnieją różne metody leczenia kłykcin kończystych, ale do tej pory nie opracowano specjalnego leku przeciwko HPV. Niektórzy specjaliści sugerują podejście zachowawcze, ponieważ duża część brodawek płciowych ustępuje samoistnie w ciągu 2 lat. Metody farmakologiczne terapii kłykcin kończystych obejmują stosowanie różnych substancji, takich jak imikwimod, podofilotoksyna, kwas trójchlorooctowy (TCA), synekatechina i wodorotlenek potasu. Leczenie farmakologiczne jest skuteczne szczególnie przy małych brodawkach, podczas gdy u pacjentów z rozległymi zmianami może wymagać terapii inwazyjnej. Metody inwazyjne obejmują m.in. wyłyżeczkowanie, wycięcie chirurgiczne, terapię fotodynamiczną, laseroterapię i kriochirurgię. Należy regularnie monitorować postępy leczenia i dostosowywać kurację w razie braku efektów. Każda metoda leczenia ma ryzyko nawrotu brodawek u części pacjentów.

Jednym z popularnych zabiegów dermatologicznych wybieranych przez pacjentów z brodawkami płciowymi jest kriodestrukcja z użyciem ciekłego azotu. Zabiegi można powtarzać co tydzień przez kilka tygodni. Istnieje ryzyko powstania blizn, odbarwień lub ognisk wyłysienia. Inna popularną metodą jest laseroterapia CO2, która pozwala precyzyjnie usunąć brodawki płciowe, zwłaszcza te duże lub trudno dostępne.

U większości osób, około 70-80%, organizm samoczynnie zwalcza zakażenie wirusem w ciągu 12-24 miesięcy. Niemniej jednak, w pozostałych przypadkach dochodzi do przetrwałej infekcji. Na obecną chwilę nie ma leku, który trwale eliminuje HPV z organizmu. Możliwe jest jedynie leczenie objawów zakażenia (usuwanie kłykcin) oraz regularne kontrole zdrowotne (np. badanie cytologiczne szyjki macicy).

Osoby dotknięte infekcją wirusem brodawczaka powinny używać prezerwatyw do momentu wyleczenia. Chociaż prezerwatywy nie zapewniają pełnej ochrony przed HPV, mogą ograniczyć ryzyko zakażenia i przeniesienia tego wirusa, oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową, zwłaszcza w obszarach niepokrytych lateksem, takich jak krocze czy pachwiny.

Aby zapobiec zakażeniom wirusem HPV, kłębkom kończystym i pewnym nowotworom narządów płciowych, zaleca się stosowanie szczepień, które chronią przed najczęstszymi typami tego wirusa.

W Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek przeciwko HPV:

• dwuwalentna CERVARIX (przeciwko HPV 16 i 18),
• czterowalentna GARDASIL (przeciwko HPV 6, 11, 16 i 18)
• dziewięciowalentna GARDASIL 9 (przeciwko HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58).

Te szczepionki w dużej mierze pomagają w zapobieganiu raka szyjki macicy (zmniejszając ryzyko wystąpienia o nawet 70-90%) oraz raka odbytu związanego z onkogennymi podtypami HPV. Szczepionka cztero- i dziewięciowalentna chronią także przed HPV 6 i 11, które odpowiadają za pojawienie się brodawek płciowych.

Aby osiągnąć najlepszą skuteczność szczepień, zaleca się ich podanie przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, dlatego rekomendowany wiek szczepienia to 11-12 lat. Minimalny wiek rozpoczęcia szczepienia to 9 lat.

Szczepienia składają się z dwóch lub trzech dawek, w zależności od wieku, w którym podano pierwszą dawkę.

W Polsce jedynym częściowo refundowanym preparatem jest CERVARIX (refundacja na poziomie 50%).

Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) zaleca szczepienia dla wszystkich osób do 26. roku życia, jeśli nie zostały one podane w młodości. U osób powyżej 26 lat profilaktyka ta przynosi mniejsze korzyści, ponieważ większość dorosłych aktywnych seksualnie miała już kontakt z wirusem HPV.

Nie zaleca się regularnego wykonywania testów na obecność wirusa HPV u każdej osoby aktywnej seksualnie ze względu na częstość infekcji i naturalne usuwanie się wirusa z organizmu po 1–2 latach.

Przeważnie infekcja przebiega bezobjawowo, a wirus nie prowadzi u każdego do rozwoju brodawek kończystych ani nowotworów złośliwych.