Choroba zakaźna, zwana małpią ospą, wywołana przez wirusa z rodzaju Orthopoxvirus, została po raz pierwszy zidentyfikowana u makaków. Choć nazwa sugeruje, że wirus występuje głównie u małp, to naprawdę głównym żywicielem są gryzonie afrykańskie. Wirus może zakażać również inne ssaki, takie jak wiewiórki, szczury czy pieski preriowe.

Pierwszy przypadek zakażenia u człowieka został odnotowany w 1970 roku w Kongu. Choroba regularnie występuje w Afryce Środkowej i Zachodniej, przenoszona poprzez ugryzienia, zadrapania lub kontakt z płynami ustrojowymi zakażonych zwierząt.

Możliwa jest także transmisja zakażenia między ludźmi poprzez kontakt z płynami ustrojowymi, owrzodzeniami lub skażonymi przedmiotami. Choroba może być także przenoszona drogą kropelkową przy długotrwałym kontakcie twarzą w twarz z chorym.

Pierwsza epidemia poza Afryką miała miejsce w 2003 roku w Stanach Zjednoczonych. Zachorowali tam ludzie zakażeni małpią ospą przez pieski preriowe, które z kolei zostały zakażone przez gryzonie sprowadzone z Ghany. W kolejnych latach odnotowano przypadki małpiej ospy u podróżnych z Wielkiej Brytanii, Izraela i Singapuru, którzy podróżowali do Nigerii.

W maju 2022 roku w różnych krajach, gdzie dotąd nie odnotowano małpiej ospy, pojawiły się przypadki tej choroby. 23 lipca 2022 roku Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła małpia ospę globalnym zagrożeniem dla zdrowia. Według danych amerykańskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (CDC) z 16 sierpnia 2022 roku, na całym świecie zgłoszono łącznie 38 019 przypadków małpiej ospy w 93 krajach, z czego 37 632 przypadki w 86 krajach, gdzie wcześniej nie występowała ta choroba. W obecnej epidemii głównie dochodzi do zakażeń wśród osób mających wielu partnerów seksualnych, w tym wśród mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami, ale nie ma dowodów na to, że wirus przenosi się drogą kontaktów seksualnych. Prawdopodobnie zakażenia te wynikają z ekspozycji na zmiany skórne chorego podczas aktów seksualnych.

Okres inkubacji małpiej ospy wynosi od 5 do 21 dni. Pierwsze objawy to gorączka, dreszcze, osłabienie, ból głowy, bóle mięśni, bóle pleców i powiększenie węzłów chłonnych.

Po trzech dniach od gorączki pojawia się wysypka, zaczynając od twarzy i okolic intymnych, a następnie rozprzestrzeniając się po całym ciele. Zmiany skórne przechodzą od plam do grudek, pęcherzyków, krost i strupów. Zazwyczaj zakażenie trwa 2-4 tygodnie, a przebieg jest łagodny, chociaż cięższy może być u dzieci, młodych dorosłych, kobiet ciężarnych i osób z obniżoną odpornością. Śmiertelność wynosi około 3%.

Osoby podejrzewające małpią ospę powinny zwrócić uwagę na zmiany skórne, objawy grypopodobne, powiększone węzły chłonne oraz wspomniane czynniki ryzyka. Potwierdzenie zakażenia wymaga badania laboratoryjnego DNA wirusa w materiale pobranym ze zmian skórnych pacjenta.

Małpia ospa zazwyczaj przebiega łagodnie, a większość chorych powraca do zdrowia w ciągu kilku tygodni. Opieka medyczna koncentruje się na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom, takim jak nadkażenie bakteryjne zmian skórnych. W trakcie choroby ważne jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i zdrowej diety. Środek przeciwwirusowy, tekowirymat, został zarejestrowany do leczenia małpiej ospy przez Europejską Agencję Leków w 2022 r. Nie jest jeszcze powszechnie dostępny, ale rozważa się jego stosowanie w określonych przypadkach, m.in. ciężkim przebiegu zakażenia, u osób z niedoborami odporności, dzieciach i kobietach w ciąży.

Osoby zakażone małpią ospą powinny pozostać w izolacji aż do przyschnięcia zmian skórnych i odpadnięcia strupów. Chorzy powinni unikać bliskiego kontaktu z innymi osobami oraz ze zwierzętami. Zaleca się również powstrzymanie się od aktywności seksualnej i bliskiego kontaktu fizycznego do czasu zaschnięcia zmian skórnych i odpadnięcia strupów. Wirus małpiej ospy może utrzymywać się w środowisku i przez długi czas zachowywać zdolność do zakażania. Aby zmniejszyć ryzyko transmisji, należy unikać nie tylko bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi, ale także z przedmiotami, z którymi osoby zakażone miały kontakt (ubrania, pościel, ręczniki, sztućce, talerze, szklanki). Zaleca się dokładne mycie oraz dezynfekcję rąk, a także zasłanianie ust podczas kaszlu i kichania. Wskazano m.in., że sprzątanie pomieszczenia, w którym przebywała osoba zakażona wirusem małpiej ospy, powinno odbywać się bez wzniecania kurzu lub powodowania powstawania aerozoli. Szczególną uwagę podczas sprzątania należy zwrócić na często dotykane powierzchnie (klamki, blaty, krany) oraz toalety. Odzież, bieliznę, pościel należy prać w temperaturze nie niższej niż 60°C. Do sprzątania i dezynfekcji zaleca się używanie sprzętu jednorazowego (jednorazowe ręczniki, ścierki, chusteczki, mopy). Osoby, które miały bliski kontakt z chorym, podlegają kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu i powinny prowadzić samoobserwację pod kątem rozwoju objawów przez 21 dni po ostatniej ekspozycji oraz powinny unikać bliskiego kontaktu fizycznego z innymi osobami (szczególnie z małymi dziećmi, kobietami w ciąży i osobami z obniżoną odpornością) do czasu wykluczenia małpiej ospy.

Nie ma jeszcze opracowanej szczepionki przeciwko ospie małpiej, jednakże w Unii Europejskiej zatwierdzono stosowanie szczepionki przeciwko ospie prawdziwej również w przypadku małpiej ospy. Skuteczność tego preparatu wobec małpiej osoby wynika z podobieństwa wirusów obydwu chorób. Preparat dostępny na rynku UE nosi nazwę Imvanex, natomiast nie jest dostępny w Polsce.

Osoby urodzone w Polsce między latami 1951-1979 były objęte obowiązkowym szczepieniem przeciwko ospie prawdziwej, jednakże po eradykacji wirusa ten obowiązek został zniesiony. Istnieje możliwość, że osoby zaszczepione w tym okresie są również odporne na ospę małpią.

Natomiast szczepionka przeciwko ospie wietrznej, obecnie zalecana dla dzieci, nie wykazuje ochronnego działania wobec małpiej osoby.

Szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej można stosować zarówno jako profilaktykę przed- jak i poekspozycyjną w przypadku małpiej osoby. Chociaż Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) obecnie nie zaleca szerokiego stosowania szczepień przeciwko małpiej ospie, to rozważa się ją jako profilaktykę poekspozycyjną u osób z bliskim kontaktem i ryzykiem ciężkiego zakażenia, oraz jako profilaktykę przedekspozycyjną dla personelu medycznego i pracowników laboratoryjnych narażonych na wirusa małpiej ospy. Według Amerykańskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób, szczepionka podana w ciągu czterech dni od ekspozycji na potwierdzony przypadek małpiej ospy może mieć znaczny efekt ochronny.

Osoby zarażone wirusem małpiej ospy lub podejrzane o takie zakażenie muszą być izolowane w warunkach domowych lub hospitalizowane, jeśli jest to konieczne. Izolacja domowa trwa co najmniej 21 dni, a w przypadku braku objawów - co najmniej 14 dni. Decyzję o zakończeniu izolacji podejmuje lekarz. W pewnych sytuacjach izolacja może trwać do 30 dni dla pacjentów z objawami.

Wprowadzono także obowiązkową kwarantannę lub nadzór epidemiologiczny dla osób będących w kontakcie z zakażonymi. Kwarantanna w przypadku małpiej ospy trwa 21 dni.

Zachowaj w pamięci, że małpia ospa to choroba zakaźna pochodzenia zwierzęcego, która może przenosić się między ludźmi. Większość przypadków ma łagodny przebieg, ale w niektórych grupach ryzyka może być poważna, a nawet skończyć się śmiercią. Zarażenie może nastąpić poprzez kontakt z płynami ustrojowymi, skórą chorego, a także przez drogę kropelkową przy długim kontakcie. Profilaktyka polega na unikaniu kontaktu z osobami chorymi, a także z przedmiotami potencjalnie zakażonymi. Istnieje szczepionka przeciwko ospie prawdziwej, która może być brana pod uwagę przez grupy ryzyka.

Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy lub miałeś kontakt z osobą zarażoną, skontaktuj się niezwłocznie ze swoim lekarzem rodzinnym.