Żółtaczka to objaw występujący w przebiegu wielu różnych schorzeń, który polega na żółtym zabarwieniu skóry i białek oczu spowodowanym nadmiarem bilirubiny w krwi. Bilirubina powstaje z hemoglobiny zawartej w zużytych krwinkach czerwonych i niektórych białek. Wartość normalna bilirubiny we krwi to maksymalnie 1 mg/dl.

Żółtaczka pojawia się, gdy stężenie bilirubiny przekracza 43 µmol/l. Jest widoczna początkowo w białkówkach, potem na skórze, a ustępuje w odwrotnej kolejności. Bilirubina występuje w dwóch postaciach - sprzężonej i niesprzężonej. Bilirubina jest wydalana z organizmu z kałem. Skóra żółtopomarańczowa wynikająca z spożywania soku marchwiowego zawierającego karoten nie jest żółtaczką. Określenie "żółtaczka typu A, B, C" na wirusowe zapalenie wątroby jest nieprecyzyjne, ponieważ żółtaczka jest objawem, a nie chorobą.

Żółtaczka objawia się zwiększonym stężeniem bilirubiny w krwi, co powoduje zażółcenie skóry i białek oczu. Może być spowodowana nadmiernym wytwarzaniem bilirubiny, zahamowaniem jej przemian lub utrudnionym wydalaniem. Nadmierne wytwarzanie bilirubiny może wynikać z przyspieszonego rozpadu krwinek czerwonych, zahamowanie metabolizmu bilirubiny może być rezultatem zapalenia wątroby, a utrudnione wydalanie bilirubiny może być spowodowane mechaniczną przeszkodą w odpływie żółci.

Żółtaczka może być objawem zaawansowanego uszkodzenia wątroby, a żółtaczka mechaniczna jest związana z utrudnionym odpływem żółci z wątroby, na przykład z kamieni w drogach żółciowych lub guzów uciskających na drogi żółciowe. Objawami żółtaczki mechanicznej mogą być odbarwione stolce, ciemny mocz i uporczywy świąd skóry, który nasila się w nocy. W badaniach laboratoryjnych krwi u osób z żółtaczką mechaniczną stwierdza się zwiększone stężenie bilirubiny całkowitej, a w badaniu frakcji bilirubiny przeważa bilirubina sprzężona.

Nie ma żadnych wątpliwości, że żółtaczka jest istotnym symptomem, chociaż może być spowodowana przez banalne przyczyny. W każdym razie w przypadku żółtaczki zaleca się skonsultowanie z lekarzem.

Badanie lekarskie jest kluczowe, aby zdiagnozować żółtaczkę. Lekarz pyta o okoliczności pojawienia się objawów, kolor moczu i stolca, choćby choroby współistniejące i przyjmowane leki. Ważne jest także określenie ilości spożywanego alkoholu. Następnie, lekarz potwierdza diagnozę poprzez badania krwi, takie jak stężenie bilirubiny i enzymów wątrobowych. Ultrasonografia jamy brzusznej może pomóc w wykryciu przyczyny żółtaczki, na przykład kamieni żółciowych lub uszkodzenia wątroby.

W niektórych przypadkach mogą być potrzebne dodatkowe badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Jeśli konieczne, lekarz może zlecić biopsję wątroby.

Żółtaczka to nie choroba, a jedynie objaw, dlatego leczenie zależy od konkretnego wywołującego ją czynnika. Warto udać się do lekarza, który po dokładnym zdiagnozowaniu przyczyny żółtaczki będzie w stanie odpowiednio zareagować.

Możliwe jest przeniesienie infekcji na inne osoby, gdy żółtaczka jest spowodowana przez wirusa. Istnieją trzy główne rodzaje wirusowego zapalenia wątroby - typ A, B i C. Typ A, zwany potocznie "żółtaczką pokarmową", charakteryzuje się wysoką zakaźnością i jest określany jako choroba brudnych rąk. Wirusowe zapalenie typu B i C przenoszone są głównie przez kontakt z krwią (np. podczas operacji czy zabiegów chirurgicznych, gdy nie przestrzegano zasad higieny). Rzadko zakażenie ma miejsce drogą płciową. Natomiast w przypadku żółtaczki wywołanej innymi schorzeniami nie ma ryzyka zarażenia innych osób.

Przyczyna żółtaczki, a nie sama żółtaczka, decyduje o konieczności stosowania specjalnej diety. W przypadku hemolitycznej żółtaczki zazwyczaj nie trzeba ograniczać diety. Natomiast przy wirusowych zapaleniach wątroby zaleca się lekkostrawną oraz niskotłuszczową dietę. Gdy żółtaczka jest spowodowana mechanicznym zablokowaniem odpływu żółci, np. przez kamice żółciową czy chorobę trzustki, konieczne są bardziej restrykcyjne ograniczenia, nawet do diety ścisłej. Decyzję o diecie powinien podjąć lekarz po zdiagnozowaniu przyczyny żółtaczki.

Wysokie poziomy bilirubiny, przewyższające 20-krotnie normę, stanowią poważne zagrożenie tylko dla noworodków, ponieważ może dojść do przenikania tego barwnika do mózgu i spowodować nieodwracalne uszkodzenia. Natomiast u starszych dzieci i dorosłych wysoka bilirubina nie jest szczególnie niebezpieczna. Kluczowa jest przyczyna prowadząca do takiego wzrostu bilirubiny, ponieważ od niej zależy poważność żółtaczki. Samo żółtaczka nie jest zatem groźne, ale może towarzyszyć poważnym chorobom zagrażającym życiu.

Bardzo rzadko po wystąpieniu żółtaczki zachodzi konieczność pilnej interwencji, na przykład w nocy. Tylko żółtaczka z objawami ogólnymi, takimi jak bóle brzucha, nudności, wymioty czy wysoka temperatura ciała, dreszcze, wymaga natychmiastowej porady lekarskiej. W pozostałych przypadkach warto jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, najlepiej w ciągu dni po początku objawów, w czasie normalnych godzin pracy przychodni.

Zespół Gilberta, zwany również hiperbilirubinemią czynnościową, to jedna z odmian metabolizmu bilirubiny występująca u kilku procent populacji. Jest to stan niegroźny, który polega na obniżonej aktywności enzymów łączących bilirubinę niezwiązaną z resztami glukuronianów. Skutkuje to zwiększeniem stężenia wolnej bilirubiny we krwi. Aktywność defektywnego enzymu może dodatkowo zmniejszyć się w sytuacjach stresowych, takich jak wzmożony wysiłek fizyczny, brak snu, głodzenie lub nadmierna konsumpcja alkoholu. W takich przypadkach stężenie bilirubiny może wzrosnąć, czasem przekraczając poziom 3 mg/dl, co prowadzi do widocznego żółtaczkowania skóry. Jedyne potencjalne konsekwencje zespołu Gilberta to nieco zwiększone ryzyko kamicy żółciowej. W odróżnieniu od typowej kamicy cholesterolowej, kamienie żółciowe u osób z zespołem Gilberta zawierają barwniki związane z bilirubiną, a nie cholesterol. Warto podkreślić, że zespół Gilberta nie wymaga żadnego leczenia ani zmiany stylu życia czy diety.