Wątroba to największy i najważniejszy narząd miąższowy człowieka, charakteryzujący się szczególną budową anatomiczną i funkcjami. Jedną z wyjątkowych cech wątroby jest dwukrotne unaczynienie – zarówno tętnicze, jak i żylne. Z uwagi na intensywne procesy metaboliczne zachodzące nieustannie w tym narządzie, każda komórka wątroby (hepatocyt) musi być bezpośrednio w kontakcie z krwią, która dostarcza półprodukty i zabiera finalne produkty przemiany materii do krążenia układowego, a także odżywia hepatocyty. Krew dostarczana jest do komórek wątroby przez żyłę wrotną, natomiast tętnica wątrobowa zapewnia ukrwienie dróg żółciowych odprowadzających żółć do przewodu pokarmowego.

W warunkach fizjologicznych pomiędzy hepatocytem a końcowym naczyniem krwionośnym krążenia wrotnego (naczyniem zatokowym) występuje wolna przestrzeń wypełniona chłonką, znana jako przestrzeń Dissego. Wiele cząstek i cząsteczek łatwo przenika z krwi do przestrzeni Dissego i stamtąd do luźno ułożonych komórek wątroby oraz w przeciwnym kierunku. W przestrzeni okołozatokowej znajdują się również komórki układu odpornościowego (komórki żerne Browicza i Kupffera) oraz tzw. komórki gwiaździste.

Marskość wątroby rozwija się przez wiele lat, podczas których można wyodrębnić trzy fazy postępu choroby.

Bardzo długo marskość wątroby może postępować bezobjawowo, a diagnoza w tej fazie często jest przypadkowa.

Po pewnym czasie chory zaczyna doświadczać niespecyficznych dolegliwości związanych z przewlekłą chorobą wątroby.

Pełne objawy marskości wątroby pojawiają się z powodu zmniejszania się czynnego miąższu wątroby oraz narastającego nadciśnienia wrotnego.

Objawy marskości można podzielić na dwie grupy: spowodowane zaburzeniami metabolizmu wątrobowego oraz wynikające z narastającego ciśnienia krwi w krążeniu wrotnym.

Ważne jest wczesne rozpoznanie marskości wątroby, aby podjęte działania lecznicze mogły opóźnić postęp schorzenia.

Marskość wątroby spowodowana alkoholem ma najcięższy przebieg, a kluczowe znaczenie ma rozpoznanie w fazie wyrównanej funkcji wątroby.

Można żyć z alkoholową marskością wątroby od kilku lat do kilkunastu lat, zależnie od przyczyny i stosowanego leczenia.

Część objawów marskości wątroby może być bezpośrednio zagrażająca życiu, dlatego konieczne jest natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej.

Marskość wątroby w okresie niewyrównania zwykle nie wymaga dodatkowych badań obrazowych czy biopsji wątroby, tylko starannej obserwacji i wywiadu pacjenta.

Objawy zewnętrzne marskości wątroby w okresie niewyrównania są zazwyczaj charakterystyczne i nie sprawiają trudności diagnostycznych.

Marskość wątroby to powszechna choroba, występująca u około 4-10% populacji. Faktyczna liczba przypadków jest trudna do określenia, ponieważ choroba często nie jest diagnozowana za życia pacjenta.

Czasem marskość wątroby jest diagnozowana przypadkowo, na przykład podczas zabiegu na jamie brzusznej lub podczas sekcji zwłok. Szacuje się, że zapadalność na tę chorobę wynosi od 200 do 300 na 100 000 mieszkańców - różnice te wynikają z różnic w spożyciu alkoholu, zwyczajach żywieniowych, epidemiologii zakażeń wirusowych na świecie oraz występowania chorób genetycznych na danym obszarze.

Marskość wątroby jest 11. przyczyną zgonów na świecie, przy czym mężczyźni chorują na nią dwukrotnie częściej niż kobiety.

Niektóre przyczyny marskości wątroby można opisać jako zewnętrzne – związane z naszym stylem życia lub leczeniem, które skutkuje trwałym uszkodzeniem wątroby. Są to czynniki, na które mamy wpływ i które można wyeliminować.

Oczywiście unikanie alkoholu przez osoby z przewlekłymi chorobami wątroby lub ograniczenie spożycia alkoholu do umiarkowanych ilości (<20 g dziennie dla kobiet i <60 g dziennie dla mężczyzn) przez osoby zdrowe jest kluczowym działaniem zapobiegającym marskości wątroby.

Ważnym elementem profilaktyki jest również zdrowy styl życia, który umożliwia minimalizację ryzyka zakażenia wirusami o szczególnym tropizmie do wątroby poprzez stosowanie prezerwatyw i środków plemnikobójczych (np. nanoksynolu), unikanie używek oraz rezygnację z zabiegów upiększających ciało (takich jak kolczykowanie czy tatuaże) w miejscach bez odpowiednich certyfikatów. Dodatkowo szczepienia ochronne przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B mogą zapobiec zakażeniu i jego powikłaniom, w tym marskości wątroby i pierwotnemu raku wątroby.

Profilaktycznym działaniem jest także leczenie przeciwwirusowe przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby przed rozwojem marskości wątroby oraz odstawienie leków, które mogą powodować włóknienie. W przypadku konieczności długotrwałego stosowania takiego preparatu, zaleca się wykonanie biopsji wątroby po kilku latach oraz rozważenie jego odstawienia, jeśli pojawią się oznaki zmian włóknistych.

Dieta w umiarkowanym klimacie (wyłączając alkohol!) nie jest znaczącym czynnikiem ryzyka rozwoju marskości wątroby. Pacjentów należy jedynie ostrzec przed nadmiernym spożywaniem witaminy A, ponieważ jej nadmiar sprzyja włóknieniu wątroby. W krajach tropikalnych o wilgotnym klimacie, pleśniowa żywność może zawierać szkodliwe aflatoksyny, które nie tylko stymulują włóknienie, ale także mogą prowadzić do nowotworów wątroby. Przykładem produktu spożywczego zawierającego aflatoksyny są orzeszki ziemne.

Wewnętrzne przyczyny marskości – takie jak wrodzone defekty metaboliczne, inne choroby genetyczne czy choroby autoimmunologiczne – nie podlegają naturalnemu wpływowi, jednak po zidentyfikowaniu należy koniecznie wyeliminować czynniki dodatkowo szkodliwe.