Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą chorobą jelit, charakteryzującą się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień. Przyczyna tej choroby nie jest do końca poznana i może wynikać z wielu czynników, takich jak zaburzenia regulacji osi mózg-jelito, wzmożone czucie trzewne, nieprawidłowości w perystaltyce jelit oraz dysbioza mikrobioty jelitowej. Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego to utrzymujące się objawy pomimo wyeliminowania drobnoustroju odpowiedzialnego za infekcję. Badania wskazują na powiązanie tej choroby z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy niepokój.

Według danych, zespołu jelita drażliwego występuje w populacji ogólnej na całym świecie około 11%. Jednakże odnotowuje się istotne zróżnicowanie między poszczególnymi krajami, sięgające od 1,1% we Francji do 35% w Meksyku. Badania wskazują, że to schorzenie jest około dwukrotnie częstsze u kobiet, zwłaszcza poniżej 50. roku życia. Pierwsze objawy zespołu pojawiają się z reguły u połowy chorych przed ukończeniem 35. roku życia.

Przebieg zespołu jelita drażliwego charakteryzuje się jako przewlekły i nawracający, co oznacza, że objawy mogą ustępować i pojawiać się ponownie w różnych odstępach czasu.

Podstawowym symptomem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha.

Ból brzucha występuje najczęściej w podbrzuszu i w dolnej części brzucha po lewej stronie. Może mieć charakter ostry, kurczowy, nękający, ale prawie nigdy nie budzi w nocy. Objawy nocne występują u pacjentów z bezsennością.

Inne objawy to: biegunka lub zaparcie stolca, wzdęcie brzucha, domieszka śluzu w kale, nudności, wymioty i zgaga, objawy ogólne takie jak ból głowy i uczucie zmęczenia, zaburzenia nastroju, lęk, stany depresyjne, zaburzenia miesiączkowania i częste oddawanie moczu.

Objawy zespołu jelita drażliwego mogą być niecharakterystyczne i występować w wielu innych chorobach. W przypadku ich wystąpienia, zaleca się wizytę u lekarza rodzinnego.

Jeśli objawy zespołu jelita drażliwego towarzyszy gorączka, utrata masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość lub istnieje ryzyko występowania poważniejszych chorób, takich jak rak jelita grubego, nieswoista choroba zapalna jelit, czy celiakia, konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym.

Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad dotyczący przebiegu dolegliwości, charakteru objawów oraz ich nasilenia, związku z określonymi sytuacjami (np. stresem, posiłkiem), a także chorób jelita występujących w rodzinie. Następnie dokona badania pacjenta. W przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, może zalecić dodatkowe badania, takie jak: badanie morfologii krwi, CRP (i/lub kalprotektyny bądź laktoferyny w kale), hormonów tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, test tolerancji laktozy lub 2-tygodniową próbę stosowania diety bezlaktozowej i inne. U niektórych osób konieczne może być wykonanie kolonoskopii, a także gastroskopii.

Lekarz może zalecić również inne badania dodatkowe, ponieważ rozpoznanie zespołu jelita drażliwego w dużej mierze zależy od wykluczenia innych chorób (w tym poważnych), które mogą powodować podobne objawy.

Warto pamiętać, że zespół jelita nadwrażliwego, mimo że prowadzi do nieprzyjemnych objawów i może wpływać na codzienne funkcjonowanie, nie jest poważną chorobą (na przykład nie ma nic wspólnego z nowotworem, na co często zwracają uwagę pacjenci). Ważne jest zidentyfikowanie sytuacji stresujących i, jeśli to możliwe, ich usunięcie (np. przy wsparciu psychologicznym).

Preparaty farmakologiczne odgrywają rolę wspomagającą. Mogą pomóc w złagodzeniu części objawów u niektórych pacjentów. Ich celem jest przede wszystkim złagodzenie objawów, które nie ustępują pomimo wsparcia psychologicznego i zmiany diety. Lekarz dobiera terapię indywidualnie, uwzględniając sytuację pacjenta, dominujące objawy i postać zespołu jelita nadwrażliwego.

Wśród leków, które są stosowane w terapii zespołu jelita nadwrażliwego, można wymienić:

• leki trójpierścieniowe przeciwdepresyjne (nortryptylina, dezypramina, imipramina lub amitryptylina) - łagodzą ogólne objawy choroby i dolegliwości bólowe,
• leki rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego (drotaweryna, hioscyna, mebeweryna, alweryna, olejek z mięty pieprzowej).

W przypadku biegunek można stosować loperamid, eluksadolinę lub rifaksyminę.

W przypadku zaparć zaleca się stosowanie makrogoli, tegaserodu, prukaloprydu, inaklotydu, plekanatylu oraz lubiprostonu.

Leczenie psychologiczne może być wskazane, jeśli standardowa terapia trwająca od 3 do 6 miesięcy nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a nasilenie objawów wiąże się ze stresem lub zaburzeniami emocjonalnymi. Skuteczne interwencje psychologiczne obejmują terapię poznawczo-behawioralną, hipnoterapię oraz trening relaksacyjny.

W przypadku zespołu jelita drażliwego obserwuje się zmiany w naturalnej florze bakteryjnej jelit, dlatego w leczeniu tej dolegliwości u niektórych pacjentów można zaobserwować poprawę objawów poprzez zastosowanie odpowiednich antybiotyków lub probiotyków. Decyzję odnośnie do rodzaju stosowanych leków podejmuje lekarz.