Nowotwory macicy są najpowszechniejszymi guzami żeńskiego układu rozrodczego. Szacuje się, że dotykają one połowę do większości kobiet. Zazwyczaj nie pojawiają się przed dwudziestym rokiem życia, jednak po pięćdziesiątce występują u około 70% kobiet. Szybko rosnące mięśniaki, które wymagają specjalnej uwagi i szybkiej diagnozy, stanowią tylko 1% wszystkich mięśniaków.

Mięśniaki mogą być obecne u około 40% kobiet, ale nie wszystkie z nich odczuwają objawy. Objawy zależą od lokalizacji i wielkości guza. Niekiedy dolegliwości mogą być niespecyficzne, takie jak obfite i nieregularne krwawienia z dróg rodnych, co może prowadzić do niedokrwistości. Inne objawy to bóle brzucha, ucisk na okoliczne struktury, trudności z oddawaniem moczu i stolca, oraz problemy z płodnością. Pomimo tych dolegliwości, większość mięśniaków nie ma istotnego wpływu na ciążę ani poród.

Jeśli pojawią się objawy sugerujące obecność mięśniaków macicy, należy udać się do ginekologa celem zdiagnozowania problemu, wykluczenia innych przyczyn dolegliwości oraz ustalenia odpowiedniego leczenia. W przypadku braku objawów zaleca się regularne monitorowanie sytuacji. Nie wolno bagatelizować symptomów związanych z niedokrwistością, która może być wynikiem obfitych krwawień z dróg rodnych; w takiej sytuacji należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu przed wizytą u specjalisty.

Badanie ultrasonograficzne jest podstawowym narzędziem wykorzystywanym do diagnozowania mięśniaków macicy. Pozwala ono zobaczyć większość guzów macicy, zmierzyć ich rozmiary i określić ich lokalizację. Większe zmiany mogą być wyczuwalne podczas badania dwuręcznego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki rodzące się, czyli te wystające przez szyjkę macicy na zewnątrz, można zauważyć we wziernikach wprowadzonych do pochwy. Przed rozpoczęciem diagnostyki ważna jest rozmowa lekarza z pacjentką oraz określenie czynników ryzyka.

Jeśli pojawiają się wątpliwości diagnostyczne, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań. Jednym z nich jest histeroskopia, czyli zabieg diagnostyczny wykonywany w znieczuleniu ogólnym, polegający na wprowadzeniu kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do jamy macicy, co umożliwia dokładne obejrzenie wnętrza macicy. W niektórych przypadkach wykonywane są także badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (TK) miednicy.

Przy podejrzeniu mięśniaka macicy konieczne jest wykluczenie innych zmian, takich jak polip endometrium, guz jajnika czy mięsak macicy.

Tylko guzy mięśniowe wywołujące symptomy, wpływające negatywnie na jakość życia kobiety, są poddawane terapii. Wybór metody zależy od wieku pacjentki, potrzeby zachowania płodności oraz preferencji pacjentki dotyczących zachowania macicy. Bezobjawowe zmiany jedynie podlegają regularnej obserwacji.

Zawsze należy rozważyć terapię farmakologiczną, która ma na celu złagodzenie symptomów, aczkolwiek nie eliminuje guzów mięśniowych. Zazwyczaj stosuje się ją jako przygotowanie do terapii operacyjnej, ponieważ pomaga zmniejszyć rozmiary guzów. Należy pamiętać, że niektóre leki mają ograniczenia czasowe dotyczące ich stosowania, a efekt terapii nie jest trwały.

Popularniejszymi, bardziej skutecznymi metodami, częściej stosowanymi u pacjentek zwłaszcza jeśli terapia farmakologiczna nie przynosi oczekiwanej ulgi, są metody operacyjne. Gdy pacjentka jest w wieku rozrodczym i planuje ciążę, najczęściej wykonuje się operację resekcji guzów mięśniowych (miomektomię). Procedurę można przeprowadzić laparoskopowo poprzez niewielkie nacięcia w jamie brzusznej, a w przypadku małych (do 3 cm) zmian podśluzówkowych można je usunąć podczas histeroskopii. Inna nieoperacyjna opcja usuwania guzów to tzw. embolizacja naczyń, która polega na wprowadzeniu do naczynia odżywiającego macicę substancji powodującej zamknięcie naczynia i obumarcie guza. Taka procedura powoduje przerwanie dopływu substancji odżywczych do guza, co z kolei zatrzymuje jego wzrost.

U kobiet po menopauzie lub młodszych, które nie mają planów ciążowych, najczęściej wykonywana jest histerektomia (usunięcie macicy). Zazwyczaj wraz z macicą usuwa się także jajowody, a czasem szyjkę macicy. Jajniki zwykle pozostawia się do 60.–65. roku życia, ponieważ ma to korzystny wpływ na zdrowie i samopoczucie kobiety. W późniejszym wieku, ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko raka w tej lokalizacji, jajniki usuwa się wraz z całym narządem rodnych.

Usunięcie mięśniaków macicy jedynie poprzez usunięcie samej macicy daje pewność całkowitego wyeliminowania zmian. Zabiegowe leczenie pojedynczych guzów niesie duże ryzyko nawrotów, ponieważ inne zmiany mogą występować w obrębie narządu. Leczenie farmakologiczne ma na celu łagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, a nie całkowite wyleczenie.

Zastosowanie leczenia farmakologicznego lub zabiegowego usunięcia mięśniaków macicy wymaga regularnych kontroli z obserwacją za pomocą ultrasonografii przezpochwowej. Kobiety po operacyjnym usunięciu macicy, zwłaszcza jeśli zachowano jajniki, powinny regularnie odwiedzać ginekologa w celu wykonania badania ultrasonograficznego i monitorowania ewentualnych niepokojących zmian.