Mięśniaki macicy, nazywane także włókniakami macicy, są łagodnymi nowotworami zbudowanymi z komórek mięśni gładkich w macicy. Nie stanowią one zagrożenia dla życia kobiety, ale mogą mieć negatywny wpływ na jakość życia oraz zdolność zajścia w ciążę.

Mięśniaki mają różne rozmiary, od małych guzków do dużych zmian, które mogą być większe od samej macicy. Są one zazwyczaj mnogie, ale nie przerzutują się. Mogą one zmieniać swoje rozmiary w ciągu życia kobiety. W zależności od lokalizacji, można wyróżnić trzy główne typy mięśniaków: podśluzówkowe, śródściennie i podsurowicówkowe.

Przyczyny powstawania mięśniaków nie są do końca poznane, ale wiadomo, że hormony płciowe, zwłaszcza estrogeny, mogą wpływać na ich wzrost. Istnieją czynniki ryzyka, które można modyfikować, takie jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, nadużywanie substancji oraz spożywanie dużej ilości czerwonego mięsa. Istnieją również czynniki niezmienne, takie jak wiek okołomenopauzalny, genetyka, wiek pierwszej miesiączki i wiek ostatniej miesiączki oraz historia mięśniaków w rodzinie. Ciąże przed 25. rokiem życia, wielorództwo oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej mogą mieć ochronny wpływ na powstawanie mięśniaków.

Nowotwory macicy są najczęstszymi guzami żeńskiego układu rozrodczego. Szacuje się, że dotyczą około połowy kobiet. Są one bardzo rzadko diagnozowane u osób poniżej 20. roku życia, natomiast u około 70% kobiet po 50. roku życia. Mięśniaki, które rosną szybko i wymagają szczególnej uwagi w diagnostyce, stanowią tylko 1% wszystkich przypadków mięśniaków.

Nie wszystkie kobiety odczuwają symptomy mięśniaków - dotyczą one tylko około 40% kobiet, które je mają. Objawy i intensywność dolegliwości zależą od lokalizacji i wielkości guza. Kobiety mogą nie odczuwać drobnych, chociaż licznych zmian w ciągu całego życia.

Symptomy mięśniaków - jeśli występują - są niespecyficzne. Obejmują one nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych - obfite, nieregularne miesiączki, krwawienia międzymiesiączkowe. Długotrwałe dolegliwości tego rodzaju mogą prowadzić do niedokrwistości, czyli obniżenia stężenia hemoglobiny we krwi, co objawia się osłabieniem, bladością skóry, przyspieszoną akcją serca, omdleniami. Inne dolegliwości związane bezpośrednio z wielkością i lokalizacją guza to ból lub dyskomfort w okolicy podbrzusza, ucisk na struktury w pobliżu - częste oddawanie moczu, parcie na mocz, trudności z wypróżnianiem oraz zaparcia. Niepłodność jest kolejnym problemem, z którym czasami borykają się kobiety mające mięśniaki. Mogą one prowadzić do niepłodności pierwotnej - gdy kobieta nigdy nie była w ciąży - lub wtórnej - gdy problem pojawia się pomimo wcześniejszej zdolności do zajścia w ciążę. Zdarza się, że mięśniaki utrudniają donoszenie ciąży, prowadząc do poronień lub porodów przedwczesnych. Duże guzy mogą wpływać na ułożenie płodu i zwiększać ryzyko cięcia cesarskiego, ale należy pamiętać, że większość mięśniaków nie ma znaczącego wpływu na płód i poród.

Jeśli wystąpią symptomy sugerujące obecność mięśniaków macicy, warto skonsultować się z lekarzem ginekologiem celem ustalenia diagnozy, wykluczenia innych przyczyn dolegliwości oraz podjęcia odpowiedniego leczenia. W przypadku braku objawów, zalecane jest regularne monitorowanie sytuacji. Nie bagatelizuj objawów związanych z niedokrwistością, mogą one być wynikiem nadmiernego krwawienia z układu rozrodczego. W przypadku oczekiwania na wizytę u specjalisty, warto skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu.

Badanie ultrasonograficzne przezpochwowe pełni główne znaczenie w diagnostyce mięśniaków macicy. Umożliwia identyfikację większości guzów macicy, pomiar ich rozmiarów oraz określenie ich położenia. Większe zmiany mogą być wyczuwane podczas dwuręcznego badania ginekologicznego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki pochodzące, które rzadko występują, są widoczne we wziernikach wprowadzanych do pochwy. Wstępna rozmowa z lekarzem oraz analiza czynników ryzyka może pomóc w właściwym postawieniu diagnozy.

W sytuacji podejrzeń diagnostycznych konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań. Jednym z nich jest histeroskopia, czyli procedura diagnostyczna wykonywana przy użyciu znieczulenia ogólnego, polegająca na wprowadzeniu małej kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do wnętrza macicy, co umożliwia dokładne obejrzenie jej wnętrza. Czasami konieczne jest wykonanie szczegółowych badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI) oraz tomografia komputerowa (TK) miednicy.

W przypadku każdego guza w macicy, który może wskazywać na mięśniaka macicy, należy wykluczyć inne zmiany, takie jak polip endometrium, guz jajnika lub mięsak macicy.

Tylko przypadek mięśniaków, które sprawiają trudności i negatywnie wpływają na jakość życia kobiety, wymaga interwencji. Decyzja o metodzie leczenia zależy od wieku pacjentki, jej planów reprodukcyjnych oraz osobistych preferencji dotyczących zachowania macicy. Mięśniaki bezobjawowe zwykle są jedynie monitorowane regularnie.

Warto rozważyć terapię lekową, która ma na celu złagodzenie objawów, ale nie spowoduje ich zniknięcia. Często jest to pierwszy krok przygotowujący do interwencji operacyjnej, ponieważ pozwala na zmniejszenie rozmiarów mięśniaków. Należy jednak pamiętać, że niektóre leki mają ograniczenia czasowe i efektywność ich działania może być krótka.

Jeśli terapia farmakologiczna nie przynosi oczekiwanych rezultatów, popularnymi i skutecznymi metodami leczenia, szczególnie u pacjentek w wieku reprodukcyjnym, są metody chirurgiczne. W przypadku planowanej ciąży, często wykonywana jest miomektomia, czyli usunięcie mięśniaków. Można ją przeprowadzić laparoskopowo lub histeroskopowo, w zależności od lokalizacji zmian. Alternatywną niechirurgiczną opcją jest embolizacja naczyń, która prowadzi do zatrzymania wzrostu mięśniaka przez odcięcie jego dopływu krwi.

U kobiet po menopauzie lub tych, które nie planują ciąży, często zaleca się histerektomię. Podczas tego zabiegu usuwa się macicę, a często także jajowody i czasem szyjkę macicy. Jajniki zazwyczaj pozostawia się do około 60.–65. roku życia, ze względu na korzystny wpływ na zdrowie i samopoczucie. W późniejszym wieku, ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko nowotworów, wskazane jest usunięcie jajników wraz z macicą.

Usunięcie macicy jest jedyną skuteczną metodą eliminacji mięśniaków macicy. Leczenie zabiegowe zmniejsza ryzyko nawrotów, jednak usunięcie pojedynczego guza nie gwarantuje braku innych zmian wewnątrz narządu. Leczenie farmakologiczne ma na celu złagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, a nie całkowite wyleczenie.

Zastosowanie farmakologicznego lub zabiegowego leczenia mięśniaków macicy wymaga regularnych kontroli za pomocą USG przezpochwowego. Po chirurgicznym usunięciu macicy, zwłaszcza przy zachowaniu jajników, istotne jest coroczne badanie u ginekologa w celu wykonania USG i monitorowania ewentualnych niepokojących zmian.