Migotanie przedsionków to często występujące zaburzenie rytmu serca, charakteryzujące się szybkim, niemiarowym biciem, które może powodować uczucie kołatania w klatce piersiowej.

W sercu o prawidłowej pracy skurcz przedsionków i komór zachodzi w odpowiedzi na impulsy elektryczne generowane w węźle zatokowym, który pełni rolę naturalnego rozrusznika serca. W przypadku migotania przedsionków impulsy pochodzą z różnych miejsc poza węzłem zatokowym, powodując chaos elektryczny. Przedsionki nie kurczą się poprawnie, a komory odbierają losowe pobudzenia, co powoduje ich skurcz.

Najważniejsze cechy migotania przedsionków to szybkie, niemiarowe bicie serca, które może być odczuwane jako kołatanie serca oraz brak prawidłowej aktywności skurczowej przedsionków.

Migotanie przedsionków dotyczy około 1–2% populacji ogólnej, z większym nasileniem u mężczyzn i osób po 80. roku życia – nawet ponad 10%. Zazwyczaj migotanie przedsionków występuje u osób, które cierpią na uszkodzenie mięśnia sercowego w wyniku chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, cukrzyca, wady zastawkowe czy otyłość. Te schorzenia z czasem prowadzą do uszkodzenia komórek odpowiedzialnych za generowanie i przewodzenie impulsów elektrycznych w sercu, sprzyjając powstawaniu zaburzeń rytmu. Atak migotania przedsionków może być spowodowany zaburzeniami elektrolitowymi (niskim poziomem potasu i/lub magnezu we krwi), epizodem niedokrwienia serca (np. zaostrzenie choroby wieńcowej) oraz innymi zaburzeniami niezwiązanymi bezpośrednio z układem sercowo-naczyniowym, takimi jak nadczynność tarczycy.

Migotanie przedsionków może przybrać różne formy:

• napadowe, gdy nagle się pojawia i trwa krócej niż 7 dni (często krócej niż 48 h) i ustępuje samoistnie lub po leczeniu kardiowersją,
• przetrwałe, gdy trwa ponad 7 dni i ustępuje po leczeniu kardiowersją,
• utrwalone, gdy mimo leczenia powraca, występuje ciągle, jest dobrze tolerowane przez pacjenta i zaakceptowane przez lekarza prowadzącego, a pacjent przyjmuje stale leki zapobiegające powikłaniom migotania przedsionków.

Migotanie przedsionków często objawia się jako uczucie kołatania serca lub nieregularne bicie serca. Może również wystąpić pogorszenie tolerancji wysiłku, duszności, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz poty. Ataki migotania przedsionków mogą także powodować zawroty głowy, omdlenia i czasem krótkotrwałe utraty przytomności. Rzadziej mogą wystąpić mniej charakterystyczne objawy, takie jak kaszel lub problemy z połykaniem. Często osoby nie odczuwają żadnych dolegliwości związanych z migotaniem przedsionków, dlatego rozpoznanie może nastąpić dopiero po wystąpieniu powikłań, takich jak udar niedokrwienny mózgu lub niewydolność serca, które stanowią poważne zagrożenia.

Udar niedokrwienny mózgu jest najpoważniejszym i najczęstszym powikłaniem wynikającym z niedoleczonego lub leczonego nieskutecznie migotania przedsionków. Migotanie przedsionków odpowiada za około 20% udarów mózgu. Pacjenci z migotaniem przedsionków mają cięższy przebieg udaru mózgu, ze zwiększonym ryzykiem zgonu oraz trwałego upośledzenia pewnych funkcji, takich jak niedowłady czy zaburzenia mowy.

Migotanie przedsionków zakłóca prawidłowy przepływ krwi wewnątrz serca, co sprzyja powstawaniu zakrzepów. Skrzeplina, wypchnięta przez serce do naczyń krwionośnych, może stać się materią zatorową i spowodować udar niedokrwienny mózgu, zator tętnicy udowej lub tętnicy krezkowej. Natomiast obecność skrzepu w prawym przedsionku serca może zakończyć się zatorem tętnicy płucnej.

Kolejną konsekwencją migotania przedsionków jest ryzyko niewydolności serca. Brak skurczu przedsionków powoduje obniżenie wydolności mięśnia sercowego o około 15%, co może uniemożliwić normalne funkcjonowanie chorego, szczególnie w przypadku osób z uszkodzonym sercem.

Jeśli specjalista po rozmowie i badaniu fizycznym (np. osłuchaniu serca, pomiarze tętna) podejrzewa występowanie migotania przedsionków, przeprowadza badanie EKG (elektrokardiografię), które jest kluczowe dla postawienia diagnozy. W ramach tego badania można zidentyfikować rodzaj i charakter zaburzeń rytmu serca. Dodatkowo lekarz może zalecić holterowskie monitorowanie zapisu EKG przez 24 godziny. Polega to na ciągłym rejestrowaniu pracy serca za pomocą małego urządzenia, które jest przypięte do pasa i podłączone do elektrod na klatce piersiowej.

Dodatkowe badania diagnostyczne, które mogą być zlecone przez specjalistę to próba wysiłkowa, echokardiografia oraz inne testy, np. laboratoryjne, celem wykrycia potencjalnych przyczyn migotania przedsionków, takich jak np. nadczynność tarczycy czy zaburzenia równowagi elektrolitowej.

Proces przywracania prawidłowego rytmu serca, określany przez lekarzy jako "rytm zatokowy", nosi nazwę "kardiowersji". Można to zrobić poprzez zastosowanie leków (kardiowersja farmakologiczna) lub zsynchronizowanych z zapisem EKG pacjenta impulsów elektrycznych.

Kardiowersja elektryczna jest wykonywana w obecności anestezjologa. Pacjent zostaje poddany krótkotrwałemu znieczuleniu ogólnemu, co oznacza, że podczas zabiegu jest śpiący i nie odczuwa bólu. Elektrody są umieszczane na klatce piersiowej pacjenta (zazwyczaj na mostku i lewym boku lub na mostku i okolicy międzyłopatkowej na plecach) i generują impuls elektryczny zsynchronizowany z zapisem EKG. Kardiowersja elektryczna w ponad 90% przypadków przywraca prawidłowy rytm serca, jednak u niektórych pacjentów migotanie przedsionków może powrócić.

Kardiowersja elektryczna w trybie nagłym jest przeprowadzana jedynie w przypadku zagrożenia życia pacjenta, przy pełnej pewności, że atak migotania przedsionków miał miejsce nie wcześniej niż 48 godzin wcześniej, oraz u pacjentów przyjmujących regularnie leki przeciwkrzepliwe. W innym przypadku konieczne jest wcześniejsze przygotowanie pacjenta za pomocą leków przeciwkrzepliwych, co trwa zazwyczaj 3-4 tygodnie.

Aby zmniejszyć ryzyko nawrotu arytmii, stosuje się odpowiednie leki (najczęściej beta-blokery lub leki przeciwarytmiczne). U osób, u których migotanie przedsionków powraca mimo leczenia, można odstąpić od dalszych prób przywrócenia rytmu zatokowego, pod warunkiem, że choroba jest dobrze tolerowana przez pacjenta. W takich sytuacjach mówimy o utrwalonym migotaniu przedsionków, które wymaga długotrwałego stosowania leków zmniejszających rytm serca (zazwyczaj beta-blokerów) oraz leków przeciwkrzepliwych.

W niektórych przypadkach konieczne może być zastosowanie leczenia inwazyjnego, znane jako ablacja. Polega ona na uszkodzeniu komórek generujących nieprawidłowy rytm serca lub nieprawidłowe połączenia przewodzące impulsy.

Ze względu na ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych, niemal każdy pacjent z migotaniem przedsionków musi regularnie przyjmować leki przeciwkrzepliwe. Mają one za zadanie zapobiegać powstawaniu skrzeplin w sercu i zmniejszać ryzyko udaru mózgu oraz zatorowości płucnej. Doustne leki przeciwkrzepliwe, takie jak warfaryna i acenokumarol, wymagają częstych kontroli wskaźnika INR, który informuje o stopniu zahamowania krzepnięcia krwi. Wartość wskaźnika INR powinna wynosić około 2,5, aby zapewnić odpowiednie leczenie. W ostatnich latach pojawiły się nowe generacje doustnych leków przeciwkrzepliwych, takie jak rywaroksaban, dabigatran, edoksaban i apiksaban. Są one wygodniejsze w stosowaniu niż tradycyjne leki, ponieważ nie wymagają częstych badań krwi ani zmiany dawkowania. Nowe leki są równie skuteczne w zapobieganiu powikłaniom zakrzepowo-zatorowym, ale też bezpieczniejsze, gdyż rzadziej powodują poważne krwawienia. Niestety, ich cena na polskim rynku jest nadal wysoka w porównaniu do leków starszej generacji. Zapamiętaj, że migotanie przedsionków najczęściej występuje u osób po 80. roku życia i często związane jest z innymi chorobami serca.

Najczęstszym objawem jest kołatanie serca, dlatego ważne jest regularne monitorowanie wskaźnika INR przyjmowanych leków. W przypadku silnego kołatania serca, duszności lub bólu w klatce piersiowej, należy natychmiast wezwać pomoc. Konieczne jest również zachowanie ostrożności przy przyjmowaniu leków przeciwkrzepliwych nowej generacji, aby uniknąć ewentualnych powikłań.