Gruczoły przytarczyc, znajdujące się na szyi w okolicach tarczycy, wydzielają parathormon, który kontroluje poziom wapnia i fosforanów we krwi. Nadczynność przytarczyc to schorzenie związane z nadmiernym wytwarzaniem parathormonu, co prowadzi do zwiększonego stężenia wapnia we krwi, powodując szereg powikłań zdrowotnych. Wapń pełni kluczową rolę w organizmie, wpływając na mięśnie, nerwy, krzepnięcie krwi, ciśnienie tętnicze oraz pracę serca. W normalnych warunkach, kiedy stężenie wapnia spada, parathormon zwiększa jego poziom poprzez uwalnianie z kości, wchłanianie z przewodu pokarmowego i reabsorpcję z nerek, jednocześnie zwiększając wydalanie fosforanów. Nadmiar parathormonu prowadzi do patologicznego wzrostu wapnia we krwi i moczu, co z czasem może doprowadzić do osteoporozy, kamicy nerkowej oraz pogorszenia funkcji nerek.

W początkowej fazie nadczynności przytarczyc często nie występują żadne objawy. Symptomy rozwijają się stopniowo i są niespecyficzne, takie jak osłabienie, zmęczenie, zaburzenia nastroju, zaparcia, nudności i wymioty, bóle brzucha, osłabienie mięśni, zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu, bóle w okolicy lędźwiowej, krwiomocz oraz złamania patologiczne. Diagnostykę nadczynności przytarczyc najczęściej rozpoczyna przypadkowe wykrycie podwyższonego stężenia wapnia w rutynowych badaniach krwi.

Rzadziej objawy choroby są związane ze uszkodzeniem nerek lub układu kostno-stawowego, co sugeruje przewlekły przebieg choroby. Jednym z groźnych powikłań nadczynności przytarczyc jest przełom hiperkalcemiczny, stan stanowiący bezpośrednie zagrożenie życia i wymagający hospitalizacji pacjenta.

Jeśli zauważysz powyższe symptomy, koniecznie umów się na wizytę u lekarza rodzinnego, który po zebraniu informacji medycznej oraz przeprowadzeniu badania fizykalnego może zlecić badanie poziomu wapnia we krwi. Wykrycie podwyższonego poziomu wapnia we krwi stanowi podstawę do dalszych testów diagnostycznych.

Po przeprowadzeniu wywiadu i badania pacjenta, lekarz najpierw sprawdzi poziom wapnia całkowitego i/lub zjonizowanego, fosforanów oraz parathormonu we krwi. W przypadku pierwotnej nadczynności przytarczyc, zauważa się podwyższone stężenie wapnia i parathormonu oraz obniżone stężenie fosforanów. Dodatkowe badania obejmują ocenę dobowego wydalania wapnia z moczem oraz poziom witaminy D w surowicy.

Aby potwierdzić pierwotną nadczynność przytarczyc i rozważyć leczenie operacyjne, konieczne jest rozpoczęcie diagnostyki obrazowej przytarczyc. W pierwszej kolejności wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) szyi, które w niektórych przypadkach pozwala zobaczyć powiększoną zmianę ogniskową. Istotnym badaniem obrazowym jest również scyntygrafia przytarczyc.

Podczas diagnostyki pierwotnej nadczynności przytarczyc, bada się również ewentualne powikłania choroby, przeprowadzając następujące badania: oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy (ocena funkcji nerek), USG jamy brzusznej (ocena obecności kamicy nerkowej) oraz badanie densytometryczne nasady bliższej kości udowej, kręgosłupa lędźwiowego i kości przedramienia (diagnoza osteoporozy).

O decyzji dotyczącej sposobu leczenia decyduje lekarz, biorąc pod uwagę stan ogólny pacjenta, jego wiek, występujące objawy oraz ewentualne powikłania choroby.

Osoby spełniające jedno z następujących kryteriów: wiek poniżej 50 lat, niewydolność nerek, istotnie podwyższone stężenie wapnia we krwi, kamica nerkowa, osteoporoza, złamania kości, kwalifikowane są do zabiegu chirurgicznego. Zakres i rodzaj operacji ustala chirurg na podstawie obrazu klinicznego i wyników badań obrazowych.

Osoby, które nie wyrazili zgody na leczenie operacyjne lub nie zakwalifikowano ich do niego, muszą regularnie odwiedzać poradnię endokrynologiczną:

• Aby zmniejszyć ryzyko hiperkalcemii, należy unikać pewnych leków (np. tiazydowe leki moczopędne, sole litu), unikać diety bogatej w wapń (>1000 mg/dobę). W wybranych przypadkach można zastosować leczenie farmakologiczne.
• Aby zmniejszyć ryzyko powikłań nerkowych, należy przede wszystkim zadbać o odpowiednie nawodnienie (minimum 2 l wody/dobę).
• Aby zmniejszyć ryzyko powikłań kostnych, należy zadbać o odpowiedni wysiłek fizyczny, przy niedoborze witaminy D stosować odpowiednią suplementację oraz rozważyć stosowanie leków z grupy bisfosfonianów.

Pacjenci niewyrażający zgody na leczenie operacyjne wymagają monitorowania stężenia wapnia i kreatyniny we krwi co 6–12 miesięcy, a także badań densytometrycznych co 1–2 lata. W przypadku postępu choroby należy ponownie rozważyć konieczność leczenia operacyjnego.

Operacja chirurgiczna może całkowicie wyleczyć pacjenta. Najlepsze rokowanie dotyczy pojedynczych gruczolaków przytarczyc, ponieważ pozostałe zdrowe przytarczyce szybko przywrócą równowagę wapniowo-fosforanową. Po operacji można spodziewać się obniżonych poziomów wapnia we krwi, ponieważ zdrowe przytarczyce zostały zahamowane przez zwiększone stężenie wapnia przed zabiegiem.

Kolejną przyczyną niedoboru wapnia pooperacyjnego może być zespół głodnych kości, gdzie dochodzi do silnego wiązania wapnia przez kości, wcześniej pozbawione tego pierwiastka.

Jeśli przyczyną choroby był gruczolak jednej z przytarczyc, operacja może prowadzić do całkowitego wyleczenia. Jednakże ze względu na ryzyko nawrotu pierwszorzędnej nadczynności przytarczyc zaleca się regularne (co 1-2 lata) monitorowanie stężenia wapnia we krwi.

W przypadku przerostu kilku przytarczyc lub chorych niewłaściwych do operacji, zaleca się kontynuację obserwacji w poradni endokrynologicznej.