Krew zdrowego człowieka to około 5–6 litrów stale krążącej, płynnej tkanki. Składa się ona z kilku istotnych elementów – osocza, czyli przejrzystej, płynnej substancji, w której zawartych jest kilka rodzajów krwinek (tzn. czerwonych, białych, płytek krwi), z których każda pełni specyficzne funkcje.

Krwinki czerwone służą do dostarczania tlenu do komórek organizmu. Dzięki hemoglobinie, czerwonemu barwnikowi zawartemu wewnątrz krwinek czerwonych, tlenu jest przekazywane do różnych narządów i tkanek oraz usuwany dwutlenek węgla z organizmu.

Niedokrwistość to stan, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w nich jest za mało hemoglobiny. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza, który wpływa na produkcję krwinek czerwonych i prowadzi do pogorszenia ogólnego stanu zdrowia.

Żelazo jest pierwiastkiem, który organizm pozyskuje z pokarmu. Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza mogą być związane z utratą krwi, zwiększonym zapotrzebowaniem, upośledzonym wchłanianiem z przewodu pokarmowego, niedoborem w diecie lub z rzadką chorobą genetyczną IRIDA.

W przypadku dzieci na niedokrwistość z niedoboru żelaza narażone są wcześniaki, dzieci z ciąż mnogich oraz niemowlęta matek leczonych z powodu niedoboru żelaza w ciąży.

Najczęstsza forma niedokrwistości, występująca u około 60-80% wszystkich przypadków, dotyczy około 25% kobiet i 20% mężczyzn na całym świecie. Częstość jej występowania w Europie Środkowej szacuje się na około 10%, natomiast w Europie Zachodniej i USA jedynie na około 3%. Wyższe ryzyko wystąpienia tej niedokrwistości u kobiet wynika z większego zapotrzebowania na żelazo: 2 mg/d u kobiet miesiączkujących, 3 mg/d w czasie ciąży i laktacji. U kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn, dzienna utrata żelaza wynosi około 1 mg.

Wszystkie rodzaje niedokrwistości charakteryzują się podobnymi objawami, takimi jak osłabienie, łatwa męczliwość, trudności z koncentracją i uwagą, bóle głowy, zawroty głowy, kołatania serca, duszności, bladość skóry oraz błon śluzowych w jamie ustnej i spojówek.

Dodatkowo, w przypadku niedoboru żelaza, można zauważyć osłabienie jakości włosów (cienkie, łamliwe, łatwo wypadające), zmiany w paznokciach (blade, z podłużnymi prążkami i rowkami), oraz suchość skóry. Czasami mogą wystąpić także zmiany w wyglądzie języka (gładka powierzchnia z bólem i pieczeniem), a także zaburzenia łaknienia (zwłaszcza u dzieci, które mogą mieć ochotę na np. krochmal, surowy ryż, glinę lub kredę).

Jeśli zauważysz symptomy sugerujące niedobór żelaza, skontaktuj się z lekarzem rodzinny.

Najczęściej diagnozowanie anemii spowodowanej niedoborem żelaza opiera się na analizie kilku wskaźników. Podstawowym testem jest sprawdzenie morfologii krwi. W przypadku anemii obserwuje się zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek (oznaczanych skrótem RBC) oraz zmniejszone stężenie hemoglobiny (oznaczane skrótami Hb lub Hgb).

W zależności od poziomu hemoglobiny, anemię można podzielić na:

• łagodną (Hb 10–12g/dl u kobiet i 13,5 g/dl u mężczyzn),
• umiarkowaną (Hb 8–9,9 g/dl),
• ciężką (Hb 6,5–7,9 g/dl) lub
• zagrażającą życiu (Hb <6,5 g/dl).

Istotna jest też ocena samej czerwonej krwinki. W przypadku niedoboru żelaza, charakterystyczne są czerwone krwinki o zmniejszonej objętości (obniżone MCV w morfologii) oraz mniejszej zawartości hemoglobiny (zmniejszone MCH, MCHC).

Kolejnym krokiem w diagnozie jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi. Ocenę magazynów tego pierwiastka przeprowadza się za pomocą badania stężenia ferrytyny, które odzwierciedla ilość zmagazynowanego żelaza – u pacjentów z niedoborem żelaza, stężenie ferrytyny w surowicy jest zmniejszone. Podobnie, stężenie żelaza we krwi jest obniżone, szczególnie przy znacznej niedokrwistości. Kolejnym testem jest TIBC – całkowita zdolność wiązania żelaza – w przypadku anemii z niedoboru żelaza, jego stężenie jest zwiększone.

Ważne jest pamiętać, że anemia z niedoboru żelaza może być wynikiem różnych, potencjalnie poważnych chorób, dlatego lekarz może zlecić dodatkowe testy w celu ustalenia przyczyny niedokrwistości.

Podstawowym sposobem leczenia niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza jest przyjmowanie preparatów zawierających to składnik, zwykle w formie doustnej. Aby poprawić wchłanianie żelaza, czasem stosuje się preparaty z witaminą C. Większość dostępnych leków zawierających żelazo najlepiej jest przyjmować na czczo (chyba że producent zaleci inaczej). Prawidłowo stosowane leczenie może skutkować poprawą parametrów morfologii krwi. Wzrost stężenia hemoglobiny o około 2g/dl można zaobserwować już po około trzech tygodniach od rozpoczęcia terapii.

Niemniej jednak, preparat należy stosować przez co najmniej 4–6 miesięcy, ponieważ w początkowym okresie organizm zużywa dostarczane żelazo w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach zapełnia się pula „zapasów” żelaza, dlatego nie powinno się przerywać leczenia po wyrównaniu parametrów krwi.

Jeśli pacjent nie toleruje preparatów żelaza doustnie, ma problemy z wchłanianiem lub cierpi na znaczne krwawienia z przewodu pokarmowego, wskazane jest podawanie żelaza dożylne. Aby uniknąć powikłań, dożylne podanie żelaza zazwyczaj poprzedza tzw. dawka testowa, aby zapobiec głównie ciężkim reakcjom alergicznym.

Wchłanianie żelaza ograniczają substancje zawarte w kawie i herbacie, a także duża ilość błonnika oraz produkty mleczne.

Całkowite wyleczenie niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza jest możliwe. Kluczowym elementem jest stosowanie preparatów żelaza przez kilka miesięcy po normalizacji parametrów krwi. Konieczne jest również leczenie chorób, które prowadzą do utraty krwi, najczęściej przewlekłych krwawień, np. z przewodu pokarmowego, obfitości krwawień menstruacyjnych itp.

Po zaprzestaniu stosowania preparatów żelaza ważne jest przestrzeganie zrównoważonej diety. Należy pamiętać, że dieta wegetariańska jest akceptowalna pod warunkiem prawidłowego komponowania posiłków. Czasami lekarz zaleci regularne badania morfologii krwi kontrolnej.

Profilaktyka niedokrwistości z niedoboru żelaza opiera się głównie na odpowiedniej diecie. W niektórych sytuacjach zaleca się przyjmowanie preparatów żelaza w mniejszych ilościach, aby zapobiec anemii. Nawet należą do nich: kobiety w ciąży i karmiące piersią bez stwierdzonego niedoboru żelaza - zaleca się spożywanie 30 mg żelaza dziennie, osoby na diecie wegetariańskiej lub ubogiej w produkty mięsne, wcześniaki, noworodki z ciąż mnogich, noworodki z anemią po urodzeniu, noworodki, które straciły krew podczas porodu, niemowlęta po konflikcie serologicznym.