Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to schorzenie, w którym nieprawidłowe cofanie się treści żołądkowej do przełyku wywołuje uciążliwe objawy lub komplikacje. Wraz z połkniętym pokarmem, do przełyku powraca także wydzielany w żołądku kwas solny i enzymy trawienne, powodując pieczenie, czyli tzw. zgagę.

Mogą temu towarzyszyć uszkodzenia błony śluzowej przełyku zwane nadżerkami.

Wśród czynników predysponujących do choroby refluksowej można wymienić: nieprawidłową czynność dolnego zwieracza przełyku, zaburzenia opróżniania żołądka, zaburzenia motoryki przełyku i upośledzony klirens przełykowy, zaburzenia integralności błony śluzowej przełyku, przepuklinę rozworu przełykowego, nadwrażliwość przełyku, otyłość, ciążę.

Mięsień między przełykiem a żołądkiem kurczy się podczas połykania, umożliwiając przepływ pokarmu do żołądka. Następnie szybko się kurczy, zapobiegając cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. Jeśli dolny zwieracz przełyku kurczy się nieprawidłowo lub jest niewydolny, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wracać do przełyku, co nazywane jest refluks żołądkowo-przełykowy.

Choroba refluksowa przełyku może także wystąpić w związku z cukrzycą, twardziną, przewlekłym nadużywaniem alkoholu oraz niektórymi zaburzeniami hormonalnymi.

Leki, takie jak doustne środki antykoncepcyjne lub leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc, mogą również sprzyjać rozwojowi refluksu. Rozwój refluksu może być ułatwiony przez przepuklinę rozworu przełykowego, gdzie górna część żołądka jest przemieszczona do klatki piersiowej przez cieńsze miejsce w przeponie.

Objawy problemów z przełykiem występują regularnie u około 20% ludzi. Wraz z wiekiem wzrasta częstość występowania choroby refluksowej przełyku, oszacowana na 8,8-25,9% w Europie. Mimo że zarówno mężczyźni, jak i kobiety cierpią na tę dolegliwość z podobną częstością, to jednak powikłania z nią związane występują częściej u mężczyzn.

Do typowych symptomów refluksu należą: zgaga, puste odbijania oraz uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Często dolegliwości określane są także jako pieczenie za mostkiem, nadkwasota, kwaśne odbijania, czy ból górnej części brzucha.

Dolegliwości nasilają się w pozycji leżącej na wznak, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku, przy pochylaniu się i podczas parcia.

Objawami niepokojącymi (tzw. objawy alarmowe), które wymagają zgłoszenia się do lekarza i przeprowadzenia szybkiej i dokładnej diagnostyki są:

• zaburzenia połykania,
• ból przy połykaniu (zob. Dysfagia),
• niezamierzone zmniejszenie masy ciała,
• ból brzucha w nocy (budzący ze snu),
• utrzymujące się wymioty lub krwawienie z przełyku.

Choroba refluksowa może również powodować nietypowe objawy, takie jak: chrypka, szczególnie poranna, suchy kaszel lub świszczący oddech oraz ból w klatce piersiowej, naśladujący problemy sercowe, a także uczucie „kluski” w gardle.

Choroba refluksowa przełyku może przebiegać również bezobjawowo i być wykrywana przypadkowo podczas endoskopii.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, cechującym się okresami nasilenia objawów oraz okresami bezobjawowymi. Nieleczona choroba refluksowa przełyku o ciężkim przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań i znacznego pogorszenia jakości życia pacjentów.

Modyfikacja stylu życia i dieta

W przypadku wystąpienia objawów refluksu warto zmienić styl życia, szczególnie sposób odżywiania. Posiłki powinny być mniejsze, ale spożywane częściej i nie tuż przed pójściem spać – ostatni posiłek powinno się zjeść najpóźniej 3 godziny przed snem. Należy unikać pokarmów tłustych, mocno przyprawionych, gazowanych napojów, cytrusów, kawy i czekolady. Ważne jest także unikanie używek – alkoholu i papierosów.

Stosowanie leków bez recepty

Używanie dostępnych bez recepty leków zobojętniających sok żołądkowy, zawierających różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego, może przynieść chwilową ulgę, ale nie zaleca się długotrwałego stosowania bez porady lekarza.

Wizyta u lekarza

Jeśli opisane metody nie przynoszą ulgi, konieczna jest wizyta u lekarza – zwłaszcza jeśli dolegliwości są uporczywe i nasilają się. Pilna wizyta u lekarza jest również konieczna, jeśli pojawią się niepokojące objawy – trudności z połykaniem, ból przy połykaniu, niezamierzone utrata masy ciała, ból brzucha w nocy (który budzi ze snu), wymioty lub krwawienia z przełyku.

Należy pamiętać, że objawy refluksu czasami można pomylić z objawami choroby serca, a nawet zawałem serca. Należy zwrócić uwagę na to, kiedy pojawia się ból – ból wieńcowy występuje zazwyczaj w trakcie wysiłku fizycznego, a ustępuje po odpoczynku i przyjęciu nitrogliceryny. Czasami konieczne jest wykonanie pełnych badań w kierunku chorób serca celem poprawnego rozpoznania.

Po rozmowie z pacjentem, jeśli nie ma objawów alarmowych, zaleca się zmianę stylu życia oraz leczenie inhibitorami pompy protonowej, na przykład omeprazolem, przez okres 8 tygodni. Na wizycie kontrolnej lekarz podejmie decyzję o kontynuacji leczenia lub konieczności wykonania dodatkowych badań diagnostycznych.

W przypadku wystąpienia objawów alarmowych, zaleca się przeprowadzenie gastroskopii w celu oceny stanu górnego odcinka układu pokarmowego. Procedura ta pozwoli na pobranie próbek tkanek do dalszej analizy. Gastroskopia jest bezbolesna i trwa zazwyczaj kilkanaście minut.

Po analizie wyników badania, lekarz zaleci odpowiednie leczenie lub dalsze postępowanie diagnostyczne.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, w związku z czym konieczne jest ciągłe leczenie w celu kontrolowania objawów oraz zapobiegania powikłaniom.

Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się zazwyczaj od stosowania inhibitorów pompy protonowej, które zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego. Do tej grupy leków należą esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol i rabeprazol. W przypadku braku poprawy w leczeniu, lekarz może zalecić zwiększenie dawki leku lub dodanie leku z grupy blokerów receptorów histaminowych H2, takich jak famotydyna.

W leczeniu podtrzymującym refluksu o łagodnym przebiegu stosuje się również leki z tej grupy.

W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leku prokinetycznego, takiego jak itopryd. Jednak leki prokinetyczne, jak cisapryd i metoklopramid, nie są zarejestrowane do leczenia choroby refluksowej przełyku ze względu na możliwe działania niepożądane.

W sytuacji, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi rezultatów, a pacjent nadal odczuwa dolegliwości, może być konieczne zastosowanie leczenia operacyjnego.

W przypadku kobiet ciężarnych preferowaną metodą leczenia choroby refluksowej przełyku jest terapia niefarmakologiczna, polegająca na zmianie stylu życia i odpowiedniej diecie. Leki powinny być stosowane krótkotrwale i w jak najmniejszych dawkach, przy czym najczęściej używane są preparaty zobojętniające, niewchłaniające się z przewodu pokarmowego, takie jak kwas alginowy i sukralfat. Inhibitory pompy protonowej mogą być stosowane również podczas ciąży, ale zawsze po konsultacji z lekarzem.

Choroba refluksowa przełyku to schorzenie, które trwa przez długi czas, przeplatając się okresami zaostrzeń i remisji.

Choroba ta nie stwarza zagrożenia dla życia, jednak może znacznie ograniczyć codzienną aktywność. Konieczne jest regularne leczenie podtrzymujące. W większości przypadków, w leczeniu przewlekłym stosuje się minimalną skuteczną dawkę inhibitorów pompy protonowej, która pozwala złagodzić dolegliwości. Prognozy są dobre w przypadku łagodnego przebiegu refluksu. Nieleczone ciężkie przypadki choroby refluksowej mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwężenie przełyku, krwawienie z przewodu pokarmowego, a nawet rak gruczołowy przełyku.

U około 10% chorych może wystąpić tzw. przełyk Barretta, który jest stanem przedrakowym i wymaga regularnej kontroli endoskopowej oraz badań histopatologicznych. Stan przedrakowy bardzo rzadko może ewoluować w raka przełyku (w przypadku przełyku Barretta – około 0,5% przypadków rocznie), dlatego prawidłowa obserwacja rozwoju choroby umożliwia jej wczesne wykrycie i leczenie.

Po zakończeniu leczenia choroby refluksowej przełyku zaleca się zachowanie zdrowych nawyków żywieniowych i unikanie leków, które mogą wpłynąć na ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, zwłaszcza tych stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca i nadciśnieniu tętniczym. Kontrolna endoskopia po leczeniu jest zalecana u pacjentów z zaawansowaną chorobą refluksową oraz u pacjentów z jej powikłaniami.

Osoby z rozpoznanym przełykiem Barretta powinny być regularnie monitorowane przez specjalistę ze względu na zwiększone ryzyko raka gruczołowego przełyku. Kontrolne badania endoskopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego są zalecane u tych pacjentów.

Korzystne może być zrezygnowanie z palenia papierosów, zdrowa dieta, ograniczenie spożycia alkoholu i kawy oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała.