Porażenie polega na kompletnym braku możliwości wykonania jakichkolwiek ruchów. Z kolei, niedowład to ograniczenie zakresu ruchów lub osłabienie siły mięśni. Droga impulsu nerwowego, biegnąca od kory mózgowej do mięśni, może zostać przerwana na różnych poziomach, co skutkuje niedowładem lub porażeniem. Wyróżnia się zespół uszkodzenia górnego neuronu ruchowego oraz zespół uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego.

Dolny neuron ruchowy kontroluje napięcie mięśni, podczas gdy górny neuron je hamuje. Uszkodzenie górnego neuronu powoduje spastyczne porażenie/niedowład, natomiast uszkodzenie dolnego prowadzi do wiotkiego porażenia/niedowładu. Istnieje istotna różnica między tymi dwoma rodzajami porażenia/niedowładu.

Porażenie może dotyczyć zarówno całych obszarów ciała, jak i pojedynczych mięśni. Może dotyczyć także konkretnych obszarów ciała, takich jak splot barkowy czy nerw twarzowy.

Udar mózgu

Nagły brak kontroli nad połową ciała najczęściej wynika z udaru mózgu. Jest to efekt uszkodzenia tych obszarów mózgu, które kontrolują precyzyjne ruchy. Stąd udar często powoduje brak zdolności do precyzyjnych ruchów dłoni, choć ruchy nogi mogą być bardziej zaburzone (zaburzenia chodu), a ruchy tułowia mogą pozostać w ograniczonym stopniu zachowane. Warto zauważyć, że porażenie lub niedowład strony dominującej (np. prawej u praworęcznej osoby) z reguły towarzyszy zaburzeniom mowy, które w ciężkich przypadkach manifestują się jako afazja, czyli całkowity brak zdolności do mówienia.

Ponieważ piramidy nerwowe krzyżują się w mózgu, udar w prawej półkuli mózgu powoduje porażenie lub niedowład lewej strony ciała, natomiast udar w lewej półkuli skutkuje porażeniem prawej strony ciała, często w towarzystwie zaburzeń mowy (ze względu na dominację prawej ręki u większości ludzi).

W przypadku poważnych udarów często występują także zaburzenia widzenia i czucia (ponieważ uszkodzenia mózgu mogą obejmować nie tylko szlaki ruchowe, ale także czuciowe prowadzące bodźce z ciała do obszarów analizujących czucie w mózgu, oraz drogę wzrokową po stronie uszkodzenia). Jeden z istotnych objawów rozległego udaru to zaburzenia świadomości, szczególnie stan spoczynku.

Urazy czaszki

Szybko postępujący niedowład połowy ciała może również być spowodowany urazem czaszki, zwłaszcza gdy po jednej stronie mózgu, najczęściej od strony czaszki, rozwija się krwiak pourazowy. W przeciwieństwie do udaru mózgu, niedowład i/lub porażenie połowy ciała u części pacjentów postępuje stopniowo, nieraz rozwijając się w ciągu tygodni lub miesięcy. Najbardziej prawdopodobną przyczyną w takich przypadkach może być guz mózgu uciskający i przerywający szlaki piramidowe. Stopniowo narastający niedowład połowy ciała spastyczny może jednak wynikać z różnych innych przyczyn, takich jak lokalne zmiany zapalne, ropień, torbiel, stwardnienie rozsiane i wiele innych.

Uszkodzenie poprzeczne rdzenia kręgowego

Niedowład lub porażenie mogą pojawić się również w przypadku uszkodzenia poprzecznego rdzenia kręgowego, wtedy spastyczny niedowład dotyczy obszarów unerwionych przez części rdzenia kręgowego poniżej miejsca uszkodzenia. Na skutek przerwania szlaków nerwowych górnej komórki ruchowej, dolna komórka ruchowa nadal funcjonuje. Z kolei zmiany miażdżycowe i związane z wiekiem mogą spowodować spastyczny niedowład lub nawet paraliż kończyn, często obejmujący wszystkie cztery kończyny (tetraplegia).

Niedowłady (a także porażenia) spastyczne zazwyczaj dotyczą pojedynczych mięśni lub ich grup. Z reguły są wynikiem przerwania (lub ucisku) drogi między dolnym nerwem ruchowym a mięśniem, mogą jednak wynikać zarówno z problemów z nerwem, jak i z mięśniem. Do częstych przyczyn tego stanu należą urazy kończyn, szczególnie w przypadku przerwania nerwu ruchowego, ucisku nerwów wychodzących z rdzenia kręgowego (jak w przypadku poważnej rwy kulszowej) lub w obrębie nadgarstka (zespołu cieśni nadgarstka), a także niektóre zatrucia i poważne stany spoczynku.

Zapalenia nerwów

Niedowłady/porażenia wiotkie mogą być również rezultatem przebytych zapaleń nerwów, na przykład w przypadku osób, które przeszły polio, znane również jako choroba Heinego i Mediny, w przypadku boreliozy, alkoholizmu, cukrzycy, zatrucia metalami ciężkimi, gdzie zwykle dominują zaburzenia czucia, a niedowłady wiotkie pojawiają się w bardziej zaawansowanych stadiach. Uogólnione niedowłady mogą się również pojawiać w wyniku miastenii (), choroby wywołanej przez autoprzeciwciała skierowane przeciwko złączom nerwowo-mięśniowym pacjenta.

Niedowład i porażenie są symptomami poważnej choroby, które mogą być groźne.

Konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza, ponieważ samodzielne leczenie jest niemożliwe. W przypadku zaburzeń przytomności lub afazji należy wezwać pogotowie ratunkowe, ponieważ pacjent może być w bezpośrednim zagrożeniu życia. Nawet niewielkie objawy niedowładu nie powinny być lekceważone, gdyż mogą one ponownie się pojawić po przejściowej poprawie, dlatego ważne jest jak najszybsze skonsultowanie się z lekarzem.

Lekarz najpierw oceni stan pacjenta, w tym świadomość oraz charakter niedowładu. Przeprowadzi szybkie badanie neurologiczne, zleci badania obrazowe i zadaje pytania mające na celu ustalenie przyczyny dolegliwości. Ważne jest natychmiastowe umieszczenie pacjenta na oddziale, aby możliwe było wykonywanie niezbędnych badań.

Jeśli objawy narastają stopniowo, diagnostyka musi być prowadzona w szpitalu. Dodatkowe badania laboratoryjne mogą pomóc w postawieniu diagnozy. W przypadku utrwalonego niedowładu konieczna jest długotrwała fizjoterapia i rehabilitacja.