Niewydolność serca polega na niemożności serca do pompy krwi do narządów organizmu. Może to prowadzić do niedotlenienia narządów lub zastoju krwi, co objawia się różnymi dolegliwościami. Istnieją różne formy niewydolności serca, w zależności od charakteru objawów i czasu trwania. Zastoinowa postać niewydolności serca wywołuje objawy związane z zastoju krwi w różnych narządach, co prowadzi do duszności, obrzęków czy powiększenia wątroby. Diagnoza niewydolności serca może być dokonana na podstawie wyników badania echokardiograficznego, które określa frakcję wyrzutową serca. Przyczyny niewydolności serca mogą być różnorodne, związane z chorobami serca, nadciśnieniem czy chorobami innych narządów. Mechanizmy kompensacyjne próbują zrekompensować niewydolność serca, ale w dłuższej perspektywie prowadzą do pogorszenia stanu i nasilenia objawów.

W ostatnich latach liczba osób cierpiących na niewydolność serca podwójnie wzrosła, co sprawia, że staje się ona coraz większym problemem społecznym. Jest to wynikiem starzenia się społeczeństwa, skuteczniejszego leczenia chorób serca oraz zwiększonej długości życia pacjentów.

Częstość występowania niewydolności serca jest związana z wiekiem. W ogólnej populacji dorosłych wynosi ona 1-2%, jednak po 75. roku życia wzrasta gwałtownie, sięgając nawet do 20% w grupie wiekowej 70-80 lat.

Dane epidemiologiczne wskazują, że w Polsce na niewydolność serca choruje około 600-800 tysięcy osób, a według niektórych szacunków nawet milion.

Objawy kliniczne niewydolności serca mogą rozwijać się powoli i niepostrzeżenie (przewlekła niewydolność serca) lub pojawić się nagle i szybko się nasilać (ostra niewydolność serca). Ważne jest, aby pamiętać, że objawy mogą nie występować we wczesnych fazach choroby ani u pacjentów stosujących leki moczopędne.

Objawy podmiotowe (odczuwane przez chorego):

• typowe:
  - duszność
  - zmęczenie, znużenie, zmniejszona tolerancja wysiłku
  -
  - napadowa duszność nocna
  - obrzęki wokół kostek u nóg
• mniej typowe:
  - kaszel nocny
  - świszczący oddech
  - uczucie pełności
  - utrata apetytu
  - splątanie
  - depresja
  - kołatania serca
  - zawroty głowy
  - omdlenia
  -

Objawy przedmiotowe (stwierdzane przez lekarza podczas badania pacjenta):
- obrzęki obwodowe
- trzeszczenia nad płucami
- zwiększone ciśnienie w żyłach szyjnych
- objaw wątrobowo-szyjny
- trzeci ton serca, szmer sercowy
- przemieszczenie uderzenia koniuszkowego
- stłumienie wypuku u podstawy płuc
- tachykardia
- niemiarowy puls
-
- powiększenie wątroby
- wodobrzusze
- zimne dystalne części kończyn
- skąpomocz
- wzrost masy ciała
- utrata masy ciała

Do oceny wydolności układu krążenia stosowana jest klasyfikacja NYHA, uwzględniająca występowanie zmęczenia, duszności i kołatania serca w związku z wysiłkiem fizycznym.

Klasyfikacja niewydolności serca wg New York Heart Association (NYHA)

Jeśli pojawią się symptomy sugerujące problem z funkcjonowaniem serca, konieczne jest udać się do lekarza rodzinnego, który oceni konieczność dalszych badań diagnostycznych.

Nagłe i gwałtowne nasilenie objawów niewydolności serca u osoby z wcześniejszym rozpoznaniem tej choroby stanowi realne zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej - należy niezwłocznie wezwać pomoc pogotowia ratunkowego.

Pacjenci zgłaszający się z objawami niewydolności serca po raz pierwszy do lekarza lub do poradni kardiologicznej są poddawani badaniom w celu oceny prawdopodobieństwa choroby. Lekarz dokonuje wywiadu, bada pacjenta, wykonuje badanie EKG i pomiar ciśnienia tętniczego. Jeśli nie stwierdza nieprawidłowości, rozważa inne diagnozy. We wskazanych przypadkach lekarz zleca badanie echokardiograficzne lub pomiar stężenia peptydów natriuretycznych. Na podstawie wyników diagnozy lekarz decyduje o dalszym leczeniu.

Jeśli występują wątpliwości diagnostyczne, można zlecić dodatkowe badania, takie jak angiografię naczyń wieńcowych, scyntygrafię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, próbę wysiłkową, cewnikowanie serca lub biopsję mięśnia sercowego.

Terapia niewydolności serca jest kompleksowa i ma na celu zmniejszenie śmiertelności i nasilenia objawów choroby oraz poprawę jakości życia.

Leczenie przyczynowe polega na eliminacji przyczyn niewydolności serca, takich jak operacyjne korekty wad serca, usuwanie ognisk wywołujących zaburzenia rytmu pracy serca oraz rewaskularyzacja serca w chorobie wieńcowej.

Postępowanie niefarmakologiczne jest kluczowe i obejmuje ograniczenie podaży sodu i płynów, regularną aktywność fizyczną, ograniczenie spożycia alkoholu, zaprzestanie palenia tytoniu, szczepienia przeciw grypie i pneumokokom, unikanie podróży do okolic wysokich lub gorących, regularną kontrolę masy ciała oraz edukację pacjenta i jego rodziny.

Leczenie farmakologiczne opiera się na trzech grupach leków: inhibitorach konwertazy angiotensyny (ACEI), β-blokerach i antagonistach aldosteronu, które zmniejszają umieralność, częstość hospitalizacji i nasilenie objawów.

Zabiegi inwazyjne, takie jak terapia resynchronizacyjna (CRT) i kardiowerter-defibrylator (ICD), mają na celu poprawę funkcji serca i zmniejszenie objawów.

W skrajnych przypadkach przeszczepienie serca może być konieczne. Przeszczepienie stosuje się u pacjentów z dobrym stanem zdrowia, ale z zaawansowaną niewydolnością serca. Polska wykonuje około stu przeszczepów serca rocznie, ale brakuje dawców. Przeszczepienie wiąże się z ryzykiem, ale jeśli zakończy się sukcesem, zapewnia dłuższe życie i lepszą jakość życia pacjenta.

Podczas oczekiwania na przeszczepienie serca, można stosować urządzenia wspomagające pracę lewej komory (LVAD). Leczenie ostrej niewydolności serca skupia się na podtrzymaniu życia pacjenta i zapobieżeniu trwałym zmianom w narządach.

Przewlekła niewydolność serca zazwyczaj stopniowo się pogarsza. Oznacza to, że nieuchronnie prowadzi do pogorszenia funkcjonowania mięśnia sercowego, co w ogólnym ujęciu można wyjaśnić jako przeciążenie pozostałych zdolnych do pracy komórek serca. Istnieją jednak skuteczne metody leczenia, które hamują postęp uszkodzenia serca.

Śmiertelność roczna szacowana jest na poziomie 10-15%, a w przypadku bezobjawowej dysfunkcji skurczowej lewej komory około 5%.

Osoby cierpiące na przewlekłą niewydolność serca muszą być leczone kontynuacyjnie. Dla niektórych pacjentów będzie to polegało jedynie na regularnych badaniach kontrolnych i leczeniu przyczyny uszkodzenia serca, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Natomiast w najbardziej zaawansowanych przypadkach jedynym ratunkiem może być transplantacja serca.

Aby uniknąć problemów z niewydolnością krążenia, konieczne jest regularne leczenie chorób, które mogą do niej prowadzić, a jeszcze lepiej - profilaktyka ich powstawania.