Hipoglikemia jest spadkiem stężenia glukozy we krwi poniżej 3,9 mmol/l. Objawy mogą pojawić się przy wartościach niższych od tego poziomu. Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy poniżej 3 mmol/l.Prawidłowa glikemia na czczo mieści się w zakresie 3,9–5,5 mmol/l. Stężenie alertowe dla hipoglikemii wynosi poniżej 3,9 mmol/l. Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy poniżej 3 mmol/l.Glikemia jest wyrażana w jednostkach mmol/l lub mg/dl. 1 mmol/l równa się 18 mg/dl.Rodzaje hipoglikemii to łagodna i ciężka. Hipoglikemia może prowadzić do ciężkiego pogorszenia czynności poznawczych oraz wymagać pomocy drugiej osoby.

Regulacja stężenia glukozy w organizmie zachodzi za pomocą dwóch przeciwstawnie działających hormonów: insuliny i glukagonu. Insulina zwiększa wychwytywanie glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową oraz hamuje wydzielanie glukagonu i wytwarzanie glukozy przez wątrobę w przypadku zwiększenia stężenia glukozy, na przykład po posiłku.

Gdy stężenie glukozy we krwi jest niskie, na przykład po długiej przerwie pomiędzy posiłkami, uruchamiają się mechanizmy obronne organizmu przed hipoglikemią. W takiej sytuacji, zahamowane zostaje wydzielanie insuliny, a zwiększa się wydzielanie glukagonu i epinefryny.

Osoby chore na cukrzycę, w których wytwarzanie insuliny jest zaburzone, mogą doświadczać hipoglikemii. Ryzyko jej wystąpienia wzrasta przy zbyt dużej dawce insuliny lub leków doustnych, braku spożytego posiłku po wstrzyknięciu insuliny, niskokaloryczności posiłku, zbyt długiej przerwie między dawką insuliny a posiłkiem, szybkim wchłonięciu insuliny po zastrzyku, intensywnym wysiłku fizycznym lub spożyciu alkoholu.

Jeśli jest możliwe, zaleca się sprawdzenie poziomu glukozy za pomocą glukometru. Jeżeli wynik jest poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl), należy natychmiast rozpocząć leczenie.

Osoba cierpiąca na niedocukrzenie, która pozostaje przytomna, powinna spożyć węglowodany (proste cukry) zawierające 15 g glukozy. Mogą to być:

• płynna glukoza w saszetkach (1 saszetka zawiera 10 g glukozy, co stanowi równoważnik węglowodanowy – WW) lub tabletki z glukozą (dostępne w aptekach),
• owoc (1 średnie jabłko zawiera 22 g węglowodanów, pół średniego banana – 15 g, pół szklanki truskawek – 10 g),
• 1 łyżka dżemu lub miodu,
• pół szklanki soku owocowego (zawiera 10 g węglowodanów).

Po 15 minutach zaleca się ponowne sprawdzenie poziomu glukozy. Jeśli stężenie cukru we krwi nie wzrośnie lub zmaleje, powinno się powtórzyć opisane postępowanie (przyjęcie 15 g prostych węglowodanów i pomiar glukozy po 15 minutach). Ponadto, zaleca się spożycie węglowodanów złożonych, na przykład kanapki z chudym białym serem lub wędliną.
Należy monitorować poziom glukozy, wykonując kolejny pomiar po 60 minutach.

W przypadku niedocukrzenia zaleca się unikanie produktów zawierających tłuszcze, takich jak czekolada, batoniki, chleb z masłem i tłustym serem. Nie zaleca się również jedzenia cukierków, ponieważ nie wiadomo dokładnie ile zawierają cukru, a także mogą stanowić zagrożenie zadławienia w przypadku utraty przytomności.

Jeśli towarzyszą temu objawy zaburzeń zachowania, osoba agresywna, odmawiająca jedzenia zalecanych produktów, powinna być zachęcana do spożywania pokarmów lub płynów, powtarzając próby, dopóki pozostaje przytomna i zdolna do przełykania.

Osobom cierpiącym na cukrzycę typu 1 można podać glukagon w jednorazowej dawce w postaci zastrzyku (domięśniowego lub podskórnego w ramieniu lub udzie) lub preparatu do nosa (dawkowana do jednego nozdrza).
Glukagon działa odwrotnie do insuliny, zwiększając poziom glukozy we krwi.
Glukagon jest dostępny na receptę. W przypadku utraty przytomności podanie leku może spowodować jej przywrócenie.

Jeśli niedocukrzenie doprowadziło do utrzymania przytomności, zaleca się ułożenie chorego w stabilnej pozycji i natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego (numer alarmowy 112 lub 999).

Ratownik medyczny udzielający pomocy osobie cierpiącej na niedocukrzenie, która straciła przytomność, poda jej stężoną glukozę dożylnie. Jeśli pacjent nie odzyska przytomności lub pojawią się inne niepokojące objawy, należy go przetransportować do szpitala.
Długotrwała utrata przytomności spowodowana niedocukrzeniem może przerodzić się w śpiączkę hipoglikemiczną.

Aby uniknąć niedocukrzenia, ważne jest:

• regularne monitorowanie poziomu cukru,
• dbanie o odpowiednią dietę,
• przestrzeganie zaleceń dotyczących podawania insuliny,
• unikanie spożycia alkoholu.

Po każdym epizodzie niedocukrzenia konieczne jest ustalenie przyczyny. W przypadku wzrostu częstotliwości oraz nasilenia objawów, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Osoby leczone insuliną powinny mieć przy sobie informację na temat swojej choroby (na przykład w postaci opaski z napisem „mam cukrzycę”). Osoby wokół chorego powinny być również przygotowane, aby pomóc mu w razie wystąpienia niedocukrzenia.

Hipoglikemia po posiłku u osób bez cukrzycy nazywana jest hipoglikemią reaktywną idiopatyczną, objawy występują około 2–5 godz. po spożyciu posiłku bogatego w węglowodany.
W przypadku towarzyszenia niektórym chorobom, mówimy o hipoglikemii reaktywnej.

Hipoglikemia reaktywna może wystąpić:

• u osób po resekcji żołądka lub jelita cienkiego (30–90 min po posiłku),
• we wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (3–5 godz. po posiłku).

Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna diagnozowana jest na podstawie tzw. triady Whipple`a, czyli:

• objawy hipoglikemii,
• potwierdzone zmniejszone stężenie glukozy we krwi,
• objawy ustępują po spożyciu węglowodanów.

Leczenie polega głównie na zmianie sposobu odżywiania, w tym częstotliwości i składu posiłków.

Hipoglikemia po posiłku jest zazwyczaj łagodnym zaburzeniem, ale należy skonsultować się z lekarzem, gdy:

• towarzyszą jej omdlenia, zaburzenia świadomości,
• występuje podczas wysiłku fizycznego,
• modyfikacja diety nie przynosi efektów.

Niedostateczne stężenie cukru we krwi podczas snu może dotyczyć pacjentów z cukrzycą, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Najczęściej występuje u osób stosujących insulinę, rzadziej u tych, którzy przyjmują doustne leki przeciwcukrzycowe.

Hipoglikemia zazwyczaj nie budzi chorego. Czasami objawami hipoglikemii podczas snu mogą być:

• niespokojny sen,
• nadmierne pocenie się,
• dreszcze,
• przyspieszony lub spowolniony oddech.

Po przebudzeniu objawy i oznaki hipoglikemii mogą przybrać postać:

• ból głowy,
• zmęczenie, brak wypoczynku,
• wilgotna i lepka skóra od potu,
• przemoczona od potu, zmięta pościel od częstych zmian pozycji snu.

Możliwymi przyczynami hipoglikemii w nocy są:

• zbyt duża dawka insuliny podawanej wieczorem,
• duża aktywność fizyczna wieczorem,
• spożycie alkoholu wieczorem,
• pominięcie wieczornej przekąski/kolacji, nieodpowiednio zbilansowany posiłek,
• obecność infekcji.

Nie ma konkretnych zaleceń dotyczących diety przy hipoglikemii reaktywnej. Niemniej jednak, zaleca się spożywanie posiłków o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Dieta powinna składać się z:

• chudego mięsa (np. drobiowego),
• ryb,
• jaj,
• chudego nabiału,
• roślin strączkowych,
• tłuszczów bogatych w kwasy omega-3 (np. olejów roślinnych, orzechów, nasion, pestek).

Zalecane metody przygotowywania posiłków to gotowanie, gotowanie na parze, duszenie oraz pieczenie. Ważne jest regularne spożywanie posiłków, około 4-5 razy dziennie. Należy unikać długotrwałego głodzenia się.

Zaleca się ograniczenie spożycia słodyczy (w tym wyrobów cukierniczych), słodkich napojów (również mlecznych) oraz alkoholu (spożycie alkoholu bez posiłku zwiększa ryzyko niedocukrzenia).

Brak cukru we krwi może stanowić duże zagrożenie dla zdrowia i życia. Niskie stężenie glukozy zakłóca pracę mózgu, co ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Głęboka hipoglikemia może prowadzić do pogorszenia kontaktu z chorym, splątania, senności i utraty przytomności, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śpiączki hipoglikemicznej. Taka sytuacja może mieć poważne następstwa neurologiczne oraz prowadzić do śmierci.

Czynniki ryzyka śpiączki hipoglikemicznej mogą obejmować między innymi:

• zbyt duża dawka insuliny,
• błędy w żywieniu (np. nie spożycie posiłku po podaniu insuliny),
• nadmierny niezaplanowany wysiłek fizyczny,
• alkohol.