Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest istotnym elektrolitem dla organizmu, wpływającym na układ nerwowy, mięśnie i serce. Jest głównie obecny wewnątrz komórek, a mała część we krwi i płynach tkankowych. Nerki pełnią kluczową rolę w regulacji stężenia potasu, który jest dostarczany z pokarmem i płynami.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l. Zakres normy może nieco się różnić w zależności od laboratorium.

Hipokaliemia występuje przy stężeniu potasu poniżej 3,5 mmol/l. Istnieje łagodna hipokaliemia (3,1–3,5 mmol/l), umiarkowana hipokaliemia (2,5–3,0 mmol/l) oraz ciężka hipokaliemia (poniżej 2,5 mmol/l).

Niedobór potasu często wynika z wydalania potasu przez nerki z moczem lub przez przewód pokarmowy. Utrata potasu z moczem może być spowodowana przez stosowanie diuretyków, zaburzenia hormonalne, choroby nerek lub wrodzone zaburzenia czynności nerek. Natomiast utrata potasu z przewodu pokarmowego może wynikać z biegunki, nadużywania środków przeczyszczających, wymiotów, przetok jelitowych lub obecności gruczolaków jelita grubego. Dodatkowo, potas może być tracony przez skórę poprzez obfite pocenie się lub po oparzeniach.

Niedobór potasu może być również spowodowany długotrwałą niską podażą potasu z pokarmem, zwłaszcza u osób przewlekle niedożywionych. Hipokaliemia jest często spotykanym zaburzeniem, szczególnie u osób stosujących leki moczopędne.

W niektórych przypadkach wyniki badań stężenia potasu mogą sugerować hipokaliemię z powodu niewłaściwego przechowywania próbki krwi, co prowadzi do tzw. hiperkaliemii rzekomej.

Delikatna niedobór potasu zazwyczaj nie wywołuje żadnych symptomów.

Symptomy zazwyczaj pojawiają się, gdy stężenie potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, co oznacza umiarkowany lub ciężki niedobór potasu.

Najczęstsze wczesne objawy niedoboru potasu to: ogólne uczucie osłabienia, zaparcia, skurcze mięśni, nieregularne bicia serca.

Symptomy zależą od stopnia niedoboru potasu i szybkości jego postępu. Szybko postępujący niedobór potasu, nawet umiarkowany, może prowadzić do:

• groźnych zaburzeń rytmu serca
• osłabienia siły mięśni
• zaparcia
• zatrzymania moczu (ze względu na osłabienie mięśni pęcherza moczowego)
• zaburzeń neurologicznych - parestezje, nadpobudliwość nerwowa i apatia.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Wczesne objawy niedoboru potasu u osoby, u której istnieje duże ryzyko niedoboru potasu (np. ze względu na stosowanie leków moczopędnych, problemy z układem pokarmowym lub wymioty) są sygnałem do konsultacji z lekarzem rodzinnym lub udania się na oddział ratunkowy w celu sprawdzenia stężenia elektrolitów we krwi.

Nie powinno się samodzielnie przyjmować suplementów potasu, ponieważ objawy mogą być spowodowane innymi przyczynami, a stężenie potasu może być zbyt duże w niektórych przypadkach.

Hipokaliemia jest diagnozowana poprzez pomiar stężenia potasu we krwi i zauważenie, że jest ono poniżej wartości uznawanej za normę.

Jeśli nie jest znana przyczyna hipokaliemii (np. diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań w celu ustalenia powodu niskiego stężenia potasu.

Wskazane jest również sprawdzenie stężenia magnezu we krwi, ponieważ czasami niedoborowi potasu towarzyszy niedobór magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w przypadku hipokaliemii polega zawsze na uzupełnianiu brakującego potasu oraz na leczeniu przyczyny, która spowodowała to niedobór.

W łagodnych przypadkach hipokaliemii, gdy nie ma żadnych objawów niedoboru potasu, zalecane jest spożywanie pokarmów bogatych w ten składnik. Zazwyczaj konieczne jest spożywanie 50–100 mmol potasu na dobę, aby zrekompensować jego braki.

Do produktów, które zawierają dużą ilość potasu, należą na przykład banany, pomidory, ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew oraz mleko.

W przypadku ciężkiej postaci hipokaliemii konieczna może być hospitalizacja, podanie potasu dożylnie i regularna kontrola jego stężenia we krwi.

Ważne jest również leczenie lub usunięcie przyczyny niedoboru potasu, która wywołała hipokaliemię. Często wystarczy zmiana sposobu leczenia lub zwiększenie ilości potasu w diecie.

Uzupełnienie brakującego potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii. Jeśli jednak przyczyna hipokaliemii nadal występuje, konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi i w razie potrzeby odpowiednie uzupełnienie.

U pacjentów narażonych na ryzyko niedoboru potasu podczas stosowania leków moczopędnych, konieczne jest zwiększenie dostarczania potasu poprzez suplementację. Szczególnie istotne może to być dla osób stosujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj wystarczy dodatkowe spożycie około 20-40 mmol potasu dziennie (oprócz potasu zawartego w codziennej diecie). Jeśli zapotrzebowanie jest niższe, np. 10-20 mmol dziennie, warto sięgnąć po regularne spożycie produktów bogatych w potas (jak wymieniono wcześniej). Natomiast w przypadku większego zapotrzebowania na potas, konieczne może być stosowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu, zgodnie z zaleceniem lekarza. Ważne jest również regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana leczenia poprzez dodanie leku moczopędnego, który zmniejsza wydzielanie potasu z moczem. W takiej sytuacji konieczne jest również regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.