Nerwica serca to zespół objawów podobny do poważnej choroby serca, który w rzeczywistości jest wynikiem zaburzeń lękowych. Pacjent doświadcza różnych nieprzyjemnych objawów, które mogą przypominać zawał serca i inne schorzenia sercowe. Jednak badania diagnostyczne nie potwierdzają żadnych chorób serca, ponieważ problem leży w psychice pacjenta, a nie w organie (sercu) samym w sobie. Zaburzenia lękowe są najczęściej spotykanymi zaburzeniami psychicznymi w Europie, a objawy takie doświadcza niemal 30% osób przynajmniej raz w swoim życiu.

Nerwica serca objawia się symptomaami związanymi z układem nerwowym i krążenia, towarzyszącym przejawem lęku.

Do częstych objawów należą:

• ból w okolicy klatki piersiowej (często o zmiennym charakterze, nasilony stresem emocjonalnym)
• nieregularne bicie serca
• przyspieszone tętno i/lub wzrost ciśnienia krwi
• niepokój, lęk przed śmiercią
• przyspieszony, płytki oddech, trudności z oddychaniem
• osłabienie
• zawroty głowy
• nudności, wymioty, biegunka
• nadmierna potliwość, suchość w jamie ustnej
• trudności w koncentracji i pamięci.

W przypadku zaburzeń lękowych z napadami, objawy pojawiają się nagle, trwają krótko i mogą występować często, utrudniając codzienne funkcjonowanie i relacje społeczne. Z czasem pacjenci mogą doświadczać lęku antycypacyjnego – obawy przed kolejnym napadem lęku.

Przyczyny problemów z lękiem, nieraz nazywanych nerwicą serca, są wielorakie. Sugeruje się, że mogą wynikać z oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno biologicznych (dziedzicznej podatności, zmian anatomicznych i funkcjonalnych w mózgu, zaburzeń neuroprzekaźnictwa), jak i psychospołecznych, na przykład przewlekłego silnego napięcia, dużych zmian w życiu (np. nowej pracy, migracji), traumatycznych wydarzeń (np. utraty bliskiej osoby), doświadczeń z wczesnego dzieciństwa (np. poczucia zagrożenia, braku opieki). Do czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń lękowych należą płeć (kobiety cierpią częściej), wiek (problemy z lękiem najczęściej zaczynają się między 24. a 44. rokiem życia) oraz samotność, niższe wykształcenie i niski status społeczny.

Nerwica serca może manifestować się podobnie do chorób somatycznych serca, takich jak zawał serca czy arytmia. Osoba cierpiąca na nerwicę serca może odczuwać ból w klatce piersiowej, kołatania serca czy duszność, ale istnieją różnice w przyczynach i leczeniu tej choroby w porównaniu do zawału. Ważne jest, w jakich okolicznościach pojawiają się nieprzyjemne objawy. Jeśli objawy występują w stanie spoczynku (szczególnie po sytuacji stresowej), sugeruje to raczej nerwicową etiologię. W przypadku chorób serca bóle i zaburzenia rytmu mogą wystąpić częściej podczas lub bezpośrednio po wysiłku.

Aby wykluczyć przyczyny somatyczne, lekarz po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego może zlecić dodatkowe badania, takie jak elektrokardiografia (EKG), echokardiografia serca (ECHO serca), monitorowanie pracy serca przez całą dobę (Holter EKG) lub test wysiłkowy. Jeśli po wywiadzie i badaniach przeprowadzonych przez lekarza zostaną wykluczone przyczyny somatyczne objawów zgłaszanych przez pacjenta, a dolegliwości zostaną zdiagnozowane jako psychosomatyczne, zaleca się skonsultowanie się z psychologiem i/lub psychiatrą oraz rozpoczęcie psychoterapii.

Typowy ból dławicowy związany z chorobą wieńcową ma następujące cechy:

• osoba odczuwa ucisk lub dyskomfort w okolicach klatki piersiowej, szyi, żuchwy, ramienia lub kończyny górnej, częściej po lewej stronie, czasem towarzyszy mu drętwienie
• występuje po wysiłku fizycznym
• ustępuje po odpoczynku lub po podaniu azotanów (np. nitrogliceryny) w ciągu 5 minut.

Ból w nerwicy serca może przybierać różne formy:

• może być tępy, opisywany przez pacjentów jako „kłucie”, które zwiększa się i zmniejsza,
• nie promieniuje, często nie związany z wysiłkiem fizycznym (częściej występuje w spoczynku),
• nie ustępuje po przyjęciu nitrogliceryny, natomiast może być osłabiany lub całkowicie eliminowany przez przyjęcie leków uspokajających,
• może pojawić się w sytuacjach stresowych, niespodziewanie podczas wykonywania codziennych obowiązków, a także w nocy,
• może być towarzyszony atakiem paniki, stopniowo narastającym; po kilku minutach objawy powoli ustępują, nawet bez podejmowania szczególnych działań,
• może wiązać się z drętwieniem (obejmującym zarówno obie górne kończyny, jak i dolne, a nie tylko lewą stronę ciała, jak w bólu dławicowym).

Osoba cierpiąca na nerwicę serca może doświadczać przyspieszonego rytmu serca, uczucia kołatania serca, duszności, osłabienia lub zawrotów głowy. W przeciwieństwie do nerwicy, arytmia serca ma inne przyczyny i wymaga innego postępowania. Objawy związane z zaburzeniami rytmu serca mogą być różne w zależności od zaawansowania choroby oraz indywidualnych doznań pacjentów. Osoby z arytmią mogą nie odczuwać żadnych objawów lub mogą mieć uczucie kołatania serca, nieregularnej pracy serca lub szczypania w okolicy serca. Niepokojące objawy, które mogą towarzyszyć poważnym zaburzeniom rytmu, takim jak częstoskurcz komorowy lub migotanie komór, to omdlenia z utratą świadomości, nagłe zatrzymanie krążenia (NZK), co może prowadzić nawet do nagłej śmierci sercowej.

Jeśli pojawiają się wątpliwości co do naszego stanu zdrowia i objawy powtarzają się lub utrzymują przez długi czas, należy skonsultować się z lekarzem. Ważne jest zapamiętanie, że ból w klatce piersiowej przypominający dławicę może być objawem zawału serca, który stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia. W takiej sytuacji konieczne jest natychmiastowe rozpoznanie, wezwanie wykwalifikowanego personelu ratunkowego oraz jak najszybsze rozpoczęcie leczenia.

Istotne jest, aby nie bagatelizować symptomów. W pierwszej kolejności warto wykluczyć fizyczne przyczyny dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta (np. problemy kardiologiczne, arytmia, nadczynność tarczycy) oraz zatrucie (np. nadmiar kofeiny, marihuana). Kolejnym krokiem jest poszukiwanie podłoża psychologicznego objawów. Warto skonsultować się z psychologiem i psychiatrą. W terapii zaburzeń lękowych, takich jak nerwica serca, często korzysta się zarówno z terapii psychologicznej (zwłaszcza terapia poznawczo-behawioralna), jak i leków przeciwdepresyjnych o działaniu przeciwlękowym. Czasem konieczne jest połączenie terapii psychologicznej z farmakologiczną.

W leczeniu ważna jest także zmiana stylu życia – dbanie o równowagę między życiem prywatnym i zawodowym, regularny aktywny odpoczynek, odpowiednia ilość snu, zdrowa dieta, rezygnacja z używek. Jeśli nie da się uniknąć sytuacji stresowych, warto próbować łagodzić stres i napięcie (np. poprzez ćwiczenia relaksacyjne, medytację).

Długotrwałe doświadczanie symptomów nerwicy serca znacząco pogarsza jakość życia, prowadząc do ograniczenia funkcjonowania w sferze osobistej, zawodowej i społecznej (izolacja społeczna), utraty radości życia, apatii, przygnębienia lub drażliwości. Nieleczona nerwica może doprowadzić do rozwoju bezsenności, depresji oraz uzależnienia (np. od alkoholu i leków uspokajających i nasennych). Konsekwencją tych problemów mogą być myśli samobójcze, podejmowanie prób samobójczych i samobójstwo, dlatego kluczowe jest, aby nie bagatelizować i nie ignorować objawów nerwicy serca.