Zarażenie ludzkim wirusem HIV to ciągła choroba prowadząca do stopniowego osłabienia odporności zarażonej osoby. Najczęstsze drogi zakażenia to krew, kontakty seksualne oraz z matki na dziecko. HIV został po raz pierwszy zidentyfikowany w 1983 roku, jednak już wcześniej zaobserwowano wzrost liczby chorób oportunistycznych niezwiązanych z innymi schorzeniami prowadzącymi do osłabienia układu immunologicznego.

Początkowo wirus zarażał małpy afrykańskie, a następnie przeniósł się na ludzi, co miało miejsce około 100 lat temu. HIV atakuje głównie komórki układu odpornościowego, prowadząc do zmniejszenia liczby białych krwinek oraz zwiększonego namnażania się wirusa. Po około 8-10 latach od zakażenia może rozwinąć się AIDS, co charakteryzuje się pojawieniem się konkretnych chorób oportunistycznych. HIV występuje w dwóch typach - HIV-1 i HIV-2. HIV-1 jest bardziej powszechny w krajach rozwiniętych, natomiast HIV-2 endemicznie występuje w Afryce. Epidemia HIV dotknęła miliony ludzi na całym świecie, prowadząc do licznych zgonów. Liczba zakażeń i zgonów powoli maleje, a liczba osób objętych leczeniem antyretrowirusowym wzrasta.

Od kilku lat większość nowych zakażeń HIV w populacji polskiej występuje u osób, które zaraziły się poprzez niezabezpieczony kontakt seksualny z użyciem prezerwatywy, zarówno homoseksualny, jak i heteroseksualny. W Polsce odnotowuje się wzrost liczby nowych przypadków zakażenia HIV, które przekraczają 1100 rocznie i ciągle rosną, w porównaniu do lat 90., kiedy wynosiła około 500 przypadków rocznie. Największy wzrost dotyczy mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z innymi mężczyznami. Większość nowych zakażeń występuje u osób w wieku 25-34 lat, jednak zauważalny jest również wzrost liczby przypadków diagnozowanych u osób powyżej 40. roku życia oraz późnych diagnoz u osób powyżej 50. roku życia. Szacuje się, że około 20% zakażeń HIV w Polsce pozostaje nierozpoznanych.

Zarażenie wirusem HIV może wystąpić poprzez kontakt z zakażoną krwią, nasieniem, wydzieliną z pochwy i ludzkim mlekiem. Przenoszenie wirusa drogą krwi najczęściej dotyczy używania narkotyków dożylnych lub wykonywania tatuażu w nieprofesjonalnych warunkach.

Czynniki ryzyka obejmują ryzykowne kontakty seksualne, wspólne używanie igieł i strzykawek podczas zażywania substancji psychoaktywnych oraz poród przez kobietę nieświadomą zakażenia HIV. Produkty medyczne poddane odpowiedniej sterylizacji są uważane za bezpieczne, co zapobiega zakażeniom szpitalnym.

Badania krwi krwiodawców w Polsce od ponad 10 lat wykrywają materiał genetyczny HIV i wirusy zapalenia wątroby typu B i C.

Stosowanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko zakażenia HIV podczas kontaktów seksualnych. Test w kierunku zakażenia HIV powinny wykonać osoby mające chorobę przenoszoną drogą płciową. Transmisja wertykalna z matki na dziecko jest istotna, dlatego w Polsce każdej ciężarnej powinno się proponować wykonanie testu na HIV.

Stygmatyzacja osób zakażonych HIV i żyjących z AIDS wynika głównie z niewiedzy na temat drogi przenoszenia wirusa. Nie ma obawy przed zakażeniem poprzez codzienne sytuacje, jak korzystanie z basenu czy dotykanie tych samych przedmiotów.

Progresja zakażenia HIV przechodzi kilka stadiów klinicznych. Na początku jest bezobjawowa lub małoobjawowa, co komplikuje wcześniejsze rozpoznanie choroby.

Po zakażeniu następują kolejne fazy :

• ostre stadium choroby retrowirusowej
• stadium bezobjawowe
• przetrwała uogólniona limfadenopatia
• stadium objawowe
• pełnoobjawowe AIDS

Ostre stadium choroby retrowirusowej zazwyczaj występuje 2-4 tygodnie po zakażeniu. Charakteryzuje się nagłym wystąpieniem objawów trwających około 2 tygodni. Większość chorych przejawia gorączkę, nudności, bóle mięśniowo-stawowe, wysypkę na twarzy, tułowiu i dłoniach, bóle głowy, bóle gardła, powiększenie węzłów chłonnych, bóle brzucha z biegunką oraz utratę apetytu.

W stadium bezobjawowym nie występują żadne objawy, co pojawia się po ustąpieniu ostrym stadium choroby retrowirusowej. U osób niewdawanych lekom antyretrowirusowym trwa od 1,5 roku do 15 lat.

Przetrwała uogólniona limfadenopatia rozwija się zwykle na zakończenie ostrej choroby retrowirusowej. Najczęściej objawia się powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych i pachowych oraz uczuciem przewlekłego zmęczenia.

W stadium objawowym pojawiają się różnorodne objawy, takie jak półpasiec, różne choroby skóry i błon śluzowych, przewlekła biegunka, małopłytkowość, listerioza, neuropatia obwodowa oraz zapalenie narządów miednicy mniejszej.

W pełnoobjawowym AIDS pojawiają się choroby wskazujące na zakażenie HIV, takie jak zakażenia oportunistyczne, nowotwory i zespoły chorobowe.

Jeśli podejrzewasz zakażenie HIV, powinieneś udać się do lekarza rodzinnego, aby wykonać badanie w kierunku zakażenia HIV. Wczesne wykrycie zakażenia poprawia rokowania i, przy systematycznym leczeniu, zmniejsza ryzyko zgonu z powodu HIV/AIDS oraz chorób z nim związanych, a także poprawia jakość życia. Świadomość zakażenia HIV u zakażonej osoby i regularne leczenie zmniejszają ryzyko przeniesienia wirusa na inne osoby.

Badanie HIV z krwi wykonuje się rutynowo. Oprócz testu przesiewowego, dostępne są testy wykrywające przeciwciała lub przeciwciała i antygen p24 HIV. W przypadku dodatniego testu przesiewowego, zaleca się potwierdzenie wyniku testem Western-blot o dużej specyficzności. Wyniki ujemne nie wymagają potwierdzenia, ale trzeba uwzględnić okno serologiczne.

W Polsce badania są bezpłatne i wykonuje się je imiennie lub anonimowo. Po potwierdzeniu zakażenia HIV, pacjent jest kierowany do specjalistycznych poradni. W Polsce dostępne są testy domowe, ale ich czułość jest ograniczona, więc po dodatnim wyniku konieczne jest potwierdzenie laboratoryjne.

Każdy pacjent zakażony wirusem HIV musi być leczony za pomocą kombinowanej terapii antyretrowirusowej, która polega na stosowaniu kilku leków hamujących replikację wirusa HIV.

Do grup leków stosowanych w terapii antyretrowirusowej należą między innymi: inhibitory odwrotnej transkryptazy, nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy, inhibitory proteazy, inhibitory integracji oraz inhibitory wejścia.

Dzięki skutecznemu leczeniu osoby zakażone wirusem HIV mają zmniejszone ryzyko śmierci o kilkadziesiąt procent i znacznie wydłużony czas, jaki upływa od momentu zakażenia HIV do rozwoju AIDS. Dzięki terapii antyretrowirusowej prognozowana długość życia osoby zakażonej HIV jest obecnie porównywalna do długości życia osoby niezakażonej.

W przypadku obniżonej liczby limfocytów CD4 lekarz może zalecić profilaktykę przeciwko pewnym zakażeniom oportunistycznym. W przypadku współistnienia innych schorzeń konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia specjalistycznego. Leki antyretrowirusowe mogą powodować działania niepożądane, takie jak zaburzenia lipidowe krwi, dlatego konieczne jest także leczenie powikłań terapii antyretrowirusowej w celu zapobieżenia incydentom sercowo-naczyniowym.

Aktualnie dostępne leki antywirusowe nie pozwalają na całkowite wyleczenie zakażenia HIV. Terapia antywirusowa ma na celu ograniczenie namnażania się wirusa, spowolnienie postępu choroby, zapobieganie rozwojowi chorób oportunistycznych oraz poprawę jakości życia i wydłużenie czasu przeżycia. Osoba zakażona HIV, której leczenie antyretrowirusowe jest wdrożone we właściwym czasie, może mieć taką samą przewidywaną długość życia jak osoba niezakażona. Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do zgonu u 90% zakażonych w ciągu 8-10 lat. Czasem używa się terminu "funkcjonalne wyleczenie" w odniesieniu do zakażenia HIV, co oznacza, że osoba zakażona HIV może mieć rodzinę, zdrowe dzieci i prowadzić aktywny zawodowo, pod warunkiem regularnego przyjmowania leków antywirusowych.

Zgodnie z sugestiami specjalistów, jeśli podjęto decyzję o rozpoczęciu terapii, należy ją regularnie i ciągle kontynuować aż do końca życia.

Aby uniknąć zakażenia HIV, należy unikać ryzykownych zachowań. W przypadku potencjalnego zakażenia istnieje możliwość skorzystania z profilaktyki poekspozycyjnej, która jest bardzo skuteczna i składa się z trzech leków antyretrowirusowych. Kryteria do włączenia takiej profilaktyki są jasno określone i opisane w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. Decyzję o jej zastosowaniu podejmuje lekarz po przeprowadzeniu wywiadu z osobą narażoną i zgodnie z aktualnymi zaleceniami.

W Polsce osoba z HIV jest odpowiedzialna prawnie za narażenie innej osoby na zakażenie.

Skuteczne metody zapobiegania zakażeniu HIV:

1. stosowanie prezerwatyw
2. unikanie ryzykownych zachowań seksualnych
3. ograniczenie ilości partnerów seksualnych
4. wykonanie testu HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową przed rozpoczęciem kontaktów seksualnych
5. korzystanie z programów wymiany igieł i sprzętu
6. terapia substytucyjna dla osób uzależnionych od opioidów
7. profilaktyka poekspozycyjna
8. profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP) – jedna z najskuteczniejszych metod zapobiegania zakażeniom HIV
9. regularne badania w kierunku HIV i natychmiastowe leczenie wykrytych infekcji
10. profilaktyka wertykalna (matka-dziecko)