Nadaktywność gruczołu tarczowego to zaburzenie charakteryzujące się nadmierną produkcją hormonów przez tarczycę w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Ten niewielki gruczoł położony u podstawy szyi odpowiada za syntezę i uwalnianie dwóch hormonów: trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), które regulują funkcjonowanie większości tkanek organizmu, wpływając na metabolizm i produkcję ciepła. Kontrola czynności tarczycy jest zapewniona przez przysadkę mózgową, która wydziela hormon tyreotropowy (TSH), stymulujący tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4.

Równowaga między czynnością tarczycy a przysadki mózgowej jest ściśle zależna (mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego). Podwyższone stężenie hormonów tarczycy prowadzi do zmniejszenia wydzielania TSH przez przysadkę, natomiast niedobór tych hormonów skutkuje zwiększoną produkcją TSH, co z kolei stymuluje tarczycę do zwiększonej syntezy T3 i T4.

Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy w Polsce zalicza się chorobę Gravesa i Basedowa (autoimmunologiczne schorzenie, w którym własne przeciwciała pobudzają tarczycę do produkcji hormonów) oraz guzki tarczycy (wole guzkowe nadczynne [toksyczne], guz autonomiczny tarczycy).

Rzadsze przyczyny nadczynności tarczycy obejmują podostre zapalenie tarczycy (choroba powiązana z wcześniejszą infekcją wirusową) oraz zapalenie tarczycy poporodowe.

Nadaktywność gruczołu tarczycy to jedna z powszechnie występujących dolegliwości w dziedzinie endokrynologii; dotyka około 1–2% ludzi dorosłych w Polsce. Najczęściej chorują kobiety między 20 a 40 rokiem życia, choć zdarza się to rzadko u dzieci.

Główne objawy nadczynności tarczycy to uczucie gorąca, wzmożona potliwość, nerwowość, drżenie rąk, chudnięcie pomimo zwiększonego apetytu, częstsze oddawanie stolca (biegunka), przyśpieszenie czynności serca, uczucie kołatania serca, osłabienie siły mięśniowej, wypadanie włosów, objawy oczne – wytrzeszcz, podwójne widzenie, obrzęk i zaczerwienienie powiek lub spojówek, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.

Zakres objawów może być różny u poszczególnych chorych, mogą być też słabiej wyrażone u osób starszych. Dominować mogą osłabienie oraz problemy ze strony układu krążenia – zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków), objawy niewydolności serca.

Osoba, która zauważy u siebie symptomy sugerujące nadczynność tarczycy powinna skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Po przeprowadzeniu badania lekarskiego lekarz zdecyduje, czy konieczne jest wykonanie pomiaru stężenia TSH we krwi. Badanie to polega na pobraniu próbki krwi, której nie trzeba przeprowadzać na czczo.

W przypadku bardzo poważnej nadczynności tarczycy konieczne jest skierowanie pacjenta do szpitala w trybie pilnym.

Aby potwierdzić nadczynność tarczycy, należy przeprowadzić badania hormonalne. Pierwsze badanie, które ocenia czynność tarczycy (stężenie TSH we krwi), może zostać zlecone przez lekarza rodzinnego. W przypadku nieprawidłowego wyniku konieczne jest zbadanie stężenia wolnych hormonów tarczycy (FT4 i/lub FT3). Nadczynność tarczycy jest diagnozowana, gdy obniżone stężenie TSH idzie w parze z podwyższonym stężeniem FT4 i/lub FT3 w surowicy.

W przypadku potwierdzenia nadczynności tarczycy lekarz będzie próbował ustalić jej przyczynę, co ma kluczowe znaczenie dla wyboru sposobu leczenia. W tym celu pomocne mogą być następujące badania:

• USG tarczycy: pozwala ono stwierdzić obecność zmian ogniskowych w tarczycy w przypadku wola guzkowego, a także obniżoną echogeniczność w przypadku choroby Gravesa i Basedowa
• przeciwciała przeciwtarczycowe w surowicy, zwłaszcza przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR): podwyższone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa
• biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC) tarczycy - wykonywaną w przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych w tarczycy (np. guzki tarczycy)
• scyntygrafię tarczycy wykonywaną w celu ustalenia diagnozy w wybranych przypadkach.

Istnieje wiele metod leczenia nadczynności tarczycy. Każda z nich ma swoje zalety i wady, dlatego indywidualnie ustalana jest najlepsza terapia dla każdego pacjenta. Leczenie zależy od przyczyny nadczynności, stopnia choroby i wieku pacjenta. Najczęściej stosuje się leki zmniejszające produkcję hormonów tarczycy, a także terapie operacyjne lub jodem promieniotwórczym. Nadczynność tarczycy nie powinna być bagatelizowana, ponieważ może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, osteoporoza lub przełom tarczycowy.

U kobiet w ciąży nadczynność tarczycy jest niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Leczenie wymaga regularnego przyjmowania leków i kontrolnych wizyt u lekarza. Do metod leczenia nadczynności tarczycy należą: farmakologiczne leczenie tyreostatykami, terapia jodem promieniotwórczym oraz leczenie operacyjne. Każda z tych metod ma swoje szczególne wskazania i efekty uboczne, dlatego lekarz dobiera odpowiednie leczenie dla pacjenta.

Częstość całkowitego wyleczenia (chory nie musi przyjmować żadnych leków związanych z tarczycą) zależy głównie od przyczyny nadczynności tarczycy. Niedoczynność tarczycy, która często występuje po leczeniu jodem promieniotwórczym lub po operacji usunięcia tarczycy, wymaga stałego leczenia preparatami tyroksyny do końca życia.

Po zakończeniu terapii nadczynności tarczycy, pacjent potrzebuje dalszej regularnej opieki medycznej. Zalecane jest regularne monitorowanie poziomu hormonów (TSH) we krwi oraz badania ultrasonograficzne tarczycy. Istnieje ryzyko nawrotu nadczynności tarczycy, powrotu wola guzkowego lub rozwoju niedoczynności tarczycy nawet po długim czasie od zakończenia leczenia. W przypadku konieczności przyjmowania doustnych leków hormonalnych, ważne jest regularne stosowanie oraz kontrola skuteczności leczenia.

Aby dbać o zdrowy tryb życia, ważne jest regularne spożywanie odpowiedniej ilości jodu w diecie. W Polsce jodowana jest sól kuchenna, co sprawia, że większość osób dostarcza organizmowi odpowiednią ilość tego pierwiastka. Dodatkowo, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod, takich jak ryby morskie, oraz suplementację jodu dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Dostarczenie odpowiedniej ilości jodu pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia wola oraz guzków tarczycy, a tym samym nadczynności tarczycy towarzyszącej guzkom tarczycy.

Kolejnym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka jest rzucenie palenia papierosów. Istnieje wyraźny związek między paleniem a ryzykiem rozwoju guzków tarczycy oraz wystąpieniem nadczynności tarczycy.

Choroby tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, takie jak choroba Gravesa i Basedowa, czy choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. O ile nie jesteśmy w stanie zmienić naszej genetycznej predyspozycji, warto informować lekarzy o rodzinnej historii autoimmunologicznych chorób tarczycy, aby unikać leków, które mogą potencjalnie wpłynąć na rozwój choroby.