Nadczynność tarczycy polega na zbyt intensywnej produkcji hormonów przez ten mały narząd położony u podstawy szyi. Hormony te regulują funkcjonowanie większości tkanek organizmu, wpływając na metabolizm i produkcję ciepła. Ich produkcja jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon pobudzający tarczycę do pracy.

Czynność tarczycy jest ściśle zależna od działania przysadki, które reguluje produkcję hormonów. Zwiększone stężenie hormonów tarczycy hamuje wydzielanie hormonu przez przysadkę, a niedobór wpływa na zwiększenie produkcji. To sprawia, że tarczyca wytwarza więcej hormonów.

Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy w Polsce należą choroba Gravesa i Basedowa oraz guzki tarczycy. Wśród rzadszych przyczyn wymienia się podostre zapalenie tarczycy oraz poporodowe zapalenie tarczycy.

Nadczynność tarczycy to częsta choroba endokrynologiczna, występująca u około 1-2% dorosłych Polaków. Najczęściej dotyczy kobiet w wieku od 20 do 40 lat, ale rzadko występuje u dzieci.

Główne symptomy sugerujące nadczynność tarczycy obejmują: uczucie gorąca, wzmożoną potliwość, nerwowość, drżenie rąk, chudnięcie pomimo zwiększonego apetytu, częstsze oddawanie stolca, przyspieszenie czynności serca, osłabienie siły mięśniowej, wypadanie włosów, objawy oczne - wytrzeszcz, podwójne widzenie, obrzęk i zaczerwienienie powiek lub spojówek, zaburzenia miesiączkowania oraz niepłodność.

Zakres symptomów może się różnić u poszczególnych pacjentów. U osób starszych objawy nadczynności tarczycy mogą być mniej wyraźne. Mogą dominować osłabienie oraz problemy związane z rytmem serca, migotaniem przedsionków, czy objawami niewydolności serca.

Osoba, u której występują objawy sugerujące nadczynność tarczycy, powinna skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który po przeprowadzeniu badania fizykalnego i wywiadu, zdecyduje o konieczności zrobienia testu stężenia TSH we krwi.

Test ten polega na pobraniu próbki krwi, która nie musi być pobrana na czczo. W przypadku bardzo silnej nadczynności tarczycy konieczne może być skierowanie pacjenta na oddział szpitalny w trybie pilnym.

Aby potwierdzić nadczynność tarczycy, konieczne jest przeprowadzenie badań hormonalnych. Pierwsze badanie oceniające czynność tarczycy (poziom TSH we krwi) może być zlecone przez lekarza rodzinnego. W przypadku nieprawidłowego wyniku konieczne jest zbadanie poziomu wolnych hormonów tarczycy (FT4 i/lub FT3). Nadczynność tarczycy jest rozpoznawana, gdy obniżony poziom TSH współistnieje z podwyższonym poziomem FT4 i/lub FT3 we krwi.

Po zdiagnozowaniu nadczynności tarczycy lekarz będzie starał się ustalić jej przyczynę, co ma istotne znaczenie dla ustalenia planu leczenia. W tym celu mogą być przydatne następujące badania:

• USG tarczycy: w przypadku wola guzkowego pozwala ono na zidentyfikowanie zmian ogniskowych w tarczycy; w przypadku choroby Gravesa i Basedowa można zaobserwować obniżoną echogeniczność
• badanie przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR): podwyższone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa
• biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC) tarczycy - wykonywaną w przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych tarczycy (patrz guzki tarczycy)
• scyntygrafię tarczycy, zwykle wykonywaną w określonych sytuacjach.

Istnieje wiele metod leczenia nadczynności tarczycy, a najlepszą terapię ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta, uwzględniając przyczyny, stopień nasilenia i wiek. Najczęściej rozpoczyna się od stosowania leków zmniejszających produkcję hormonów tarczycy. Nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do powikłań, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i regularne kontrole.

Metody leczenia nadczynności tarczycy obejmują leczenie farmakologiczne (przeciwtarczycowe), jodem promieniotwórczym oraz operacyjne (strumektomia, tyreoidektomia). Każda z tych metod ma swoje zalety i wady, dlatego istotne jest omówienie ich z lekarzem prowadzącym.Niebezpieczne powikłania nadczynności tarczycy mogą obejmować zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, osteoporozę oraz przełom tarczycowy. W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się leki przeciwtarczycowe, jod promieniotwórczy oraz operacje chirurgiczne. Każda z tych metod wymaga indywidualnego podejścia i regularnej kontroli lekarskiej.

Możliwość całkowitego wyleczenia z nadczynności tarczycy zależy głównie od przyczyny choroby. Po zastosowaniu jodu promieniotwórczego lub po operacji usunięcia tarczycy często występuje niedoczynność tarczycy, która wymaga stałego leczenia preparatami tyroksyny do końca życia.

Po zakończeniu terapii nadczynności tarczycy, pacjent potrzebuje ciągłej opieki medycznej. Zalecana jest regularna kontrola hormonalna (mierzenie stężenia TSH we krwi) oraz badanie ultrasonograficzne tarczycy. Istnieje ryzyko nawrotu nadczynności tarczycy, powstania wola guzkowego lub rozwoju niedoczynności tarczycy po zakończeniu leczenia, nawet wiele miesięcy później. Jeśli pacjent wymaga terapii hormonalnej z powodu niedoczynności tarczycy po zakończeniu terapii, konieczne jest regularne przyjmowanie leków oraz kontrola skuteczności leczenia.

W celu utrzymania zdrowego trybu życia ważne jest zadbanie o odpowiednią podaż jodu w diecie. W Polsce obowiązuje jodowanie soli kuchennej, co sprawia, że większość osób dostarcza właściwą ilość tego pierwiastka. Dodatkowo, zaleca się spożywanie jodobogatych pokarmów, takich jak ryby morskie oraz suplementację jodem w postaci preparatów doustnych szczególnie dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Odpowiednie spożycie jodu zmniejsza ryzyko wystąpienia wola oraz guzków tarczycy, oraz zapobiega nadczynności tarczycy związaną z guzkami tarczycy.

Innym istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie tarczycy jest rzucenie palenia papierosów. Istnieje wyraźny związek między paleniem a rozwojem guzków tarczycy oraz rozwojem nadczynności tarczycy.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy, takie jak choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. Nie można zmienić genetycznej predyspozycji, jednak osoby obciążone historią rodzinna tych chorób powinny informować lekarzy o tym fakcie, aby unikać niektórych leków, które mogą nasilić objawy.