Jest to choroba zaraźliwa spowodowana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus - VZV). Zakażenie pochodzi od chorej osoby i przenosi się drogą kropelkową oraz powietrzną na odległość do kilkudziesięciu metrów.

Choroba jest niezwykle zaraźliwa, a człowiek chory zakaża inne osoby 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki. Okres wylęgania wynosi od 10 do 21 dni, a czas trwania zakażenia wynosi około tygodnia. Ospa wietrzna dotyczy głównie dzieci, ale coraz częściej występuje u młodzieży i osób dorosłych, u których przebieg choroby może być cięższy.

Powikłania ospy mogą obejmować nadkażenie bakteryjne, zapalenie płuc, ucha środkowego, mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i móżdżku. Po przechorowaniu ospy wytwarza się trwała odporność, ale wirus pozostaje utajony w zwojach nerwowych i może prowadzić do półpaśca. Choroba ta charakteryzuje się bolesnością obszarów unerwionych i tendencją do przewlekłości. Zaleca się unikanie kontaktu z osobami chorymi na półpasiec, ponieważ grozi to zachorowaniem na ospę.

Ospa wietrzna jest powszechną chorobą zakaźną występującą głównie u dzieci. Przyjmuje się, że aż do 95% populacji może być zakażonych. W Polsce rocznie notuje się około 200 tys. przypadków zachorowań na ospę.

Dzięki wprowadzeniu szczepień przeciwko tej chorobie można spodziewać się stopniowego zmniejszania się liczby osób narażonych na zakażenie oraz odsetka zachorowań.

Choroba rozpoczyna się wysoką temperaturą ciała, bólami głowy oraz złym samopoczuciem. Po kilku dniach gorączki pojawia się charakterystyczna wysypka. Wyróżnia się plamki, grudki, a następnie pęcherzyki, które później przekształcają się w krosty.

Przebieg zmian skórnych trwa zwykle do 7 dni i obejmuje całe ciało. Towarzyszy temu intensywne swędzenie skóry, które przy nadmiernym drapaniu może prowadzić do infekcji i powstawania blizn. U noworodków z ospą wrodzoną obserwuje się objawy neurologiczne, wady wzroku, zmiany skórne oraz opóźnienie rozwoju. Zachorowanie matki w okresie bliskim porodowi jest szczególnie niebezpieczne dla noworodka, który może rozwinąć ciężkie wirusowe zakażenie wielonarządowe.

W przypadku pojawienia się symptomów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Regularny kontakt z lekarzem oraz świadomość potencjalnych powikłań dla pacjenta są kluczowe. Lekarz podejmuje decyzję o konieczności podania leków antywirusowych oraz ewentualnej hospitalizacji.

Objawy skórne podczas choroby ospy wietrznej i półpaśca mają wyraźne cechy, co ułatwia diagnozę. Możliwe jest przeprowadzenie badań serologicznych, izolacja wirusa z płynu z pęcherzyków ospowych (hodowla tkankowa) oraz wykrywanie materiału genetycznego wirusa za pomocą techniki PCR.

Podczas ostrego okresu choroby zaleca się spoczynek w łóżku. W przypadku łagodnego przebiegu ospy zwykle stosuje się jedynie leczenie objawowe, mające na celu obniżenie gorączki i złagodzenie swędzenia. Preparaty do stosowania miejscowego mogą pomóc w osuszaniu i łagodzeniu swędzenia, ale równocześnie mogą sprzyjać nadkażeniom bakteryjnym. Kąpiele mogą przynieść ulgę i powinny być stosowane codziennie. W cięższych postaciach choroby oraz u osób z obniżoną odpornością stosuje się acyklowir, który zapobiega namnażaniu się wirusa, skracając tym samym i łagodząc przebieg choroby. W niektórych przypadkach stosuje się również specyficzną immunoglobulinę. Pacjenci z powikłaniami ospy oraz osoby z zaburzeniami odpornościowymi wymagają hospitalizacji i specjalistycznego leczenia.

U osób z silnym układem odpornościowym dochodzi do samouzdrawiania, ale wirus nie jest całkowicie usunięty z organizmu, pozostając w stanie utajenia. Może dojść do reaktywacji, zwłaszcza po długim czasie, w postaci półpaśca.

Możliwe są trwałe konsekwencje, zwłaszcza w przypadku zakażenia wrodzonego, które może prowadzić do poważnego kalectwa.

Nie ma konieczności kontynuowania opieki medycznej u pacjentów, u których ospa miała standardowy przebieg bez powikłań. Osoby, które doświadczyły powikłań lub ciężkiego przebiegu choroby prowadzącego do uszkodzeń narządów, wymagają dalszej specjalistycznej opieki medycznej, w tym neurologicznej, kardiologicznej, okulistycznej oraz rehabilitacji medycznej.

Istnieje skuteczna ochronna szczepionka przeciwko ospie wietrznej, która jest obowiązkowa w niektórych krajach, takich jak Stany Zjednoczone czy wybrane kraje europejskie. W Polsce zaleca się szczepienie dla wszystkich osób, zwłaszcza dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji. Jeśli szczepionka zostanie podana w ciągu 72 godzin po kontakcie z chorym, może zapobiec zakażeniu lub złagodzić przebieg choroby. Zaleca się izolowanie chorych na ospę w placówkach zamkniętych, aby uniknąć szerzenia się infekcji. Osoby w kontakcie z chorymi, szczególnie te narażone na powikłania oraz noworodki matek chorych, powinny otrzymać surowicę zawierającą przeciwciała ochronne. Dla kobiet planujących ciążę, które jeszcze nie miały ospy, zaleca się szczepienie, pamiętając o ograniczeniach w planowaniu ciąży po szczepieniu.