Ospa wietrzna to popularna choroba zakaźna u dzieci, wywołana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Dorośli rzadko chorują, ponieważ najczęściej przechodzą tę chorobę w dzieciństwie, co daje im trwałą odporność.

Ospa wietrzna przenosi się drogą kropelkową i jest bardzo zakaźna. Chorzy zakażają osoby z otoczenia 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki. Okres wylęgania wynosi od 10 do 21 dni. Młodzież i dorośli ciężko przechodzą ospę wietrzną i częściej wymagają hospitalizacji.

Niezaszczepione osoby chorują na ospę wietrzną niemal w każdym przypadku. Jest to najczęstsza choroba zakaźna raportowana w Polsce - co roku notuje się około 200 tysięcy przypadków, najczęściej wśród dzieci w młodym wieku. Aktualnie najwięcej zachorowań dotyczy dzieci przedszkolnych w wieku 3-5 lat. Wbrew powszechnym opiniom, przypadki zachorowań wśród dorosłych są dosyć powszechne. W 2012 roku zgłoszono w Polsce 208 tysięcy przypadków zachorowań, z hospitalizacją ponad 1300 chorych. Ponad 17 tysięcy zachorowań odnotowano u pacjentów powyżej 15 lat, w tym prawie 12 tysięcy u osób dorosłych. Nawet osoby w wieku 70-80 lat zapadały na ospę wietrzną (prawie 200 przypadków). Ze względu na starzejące się społeczeństwo i mniej dzieci w rodzinach spodziewać się można, że przypadki ospy wietrznej będą coraz częstsze w starszych grupach wiekowych i będą dotyczyć również dorosłych. Najczęściej ospa wietrzna występuje w okresie chłodnym - jesienią i zimą, ale przypadki zachorowań można zauważyć przez cały rok.

U chorych dorosłych objawy ospy wietrznej są identyczne jak u dzieci, jednak przebieg choroby jest bardziej ciężki i częściej dochodzi do powikłań.

Objawów zwiastunowych jest krótki i trwa 1-2 dni. Choroba początkowo manifestuje się gorączką, bólem głowy i ogólnym złym samopoczuciem.

Po okresie zwiastunów na skórze pojawiają się wykwity skórne, które ewoluują od plamek do pęcherzyków wypełnionych płynem. Wysypka zazwyczaj towarzyszy świądowi.

Najwięcej wykwitów występuje na tułowiu, mniej na twarzy i skórze owłosionej głowy, najmniej na kończynach.

Przebieg ospy wietrznej u dorosłych może być średnio ciężki lub ciężki, a najczęstszym powikłaniem są wtórne bakteryjne nadkażenia zmian skórnych. Zapalenie płuc to jedno z najgroźniejszych powikłań.

Rzadko mogą pojawić się powikłania takie jak kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jąder czy zapalenie wątroby.

Jeśli dorosła osoba zachoruje na ospę wietrzną, należy spodziewać się ciężkiego przebiegu choroby. Dlatego ważne jest jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza, który może przepisać leki przeciwwirusowe. Najlepiej, jeśli leczenie jest rozpoczęte już w pierwszych dniach zakażenia. Warto więc zgłosić się do specjalisty po pierwszych objawach ospy wietrznej. W czasie gorączki ważne jest odpoczywanie w łóżku, częsta zmiana ubrań oraz stosowanie kąpieli z płynami odkażającymi lub łagodzącymi swędzenie. W przypadku wystąpienia wysypki, należy zachować czystość. Można również stosować leki przeciwhistaminowe łagodzące świąd oraz środki do dezynfekcji, które zapobiegają nadkażeniom bakteryjnym.

Trzeba pamiętać o wysokiej zaraźliwości ospy wietrznej. Zakażony powinien unikać kontaktu z innymi domownikami oraz osobami podatnymi na infekcję. Kobiety w ciąży, które nie miały jeszcze ospy wietrznej i miały kontakt z chorym, powinny niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Istnieje możliwość zapobiegnięcia rozwojowi choroby poprzez podanie immunoglobulin.

Wizyta u lekarza jest również konieczna w razie podejrzenia powikłań, takich jak pogorszenie stanu zdrowia, brak poprawy po kilku dniach, problemy z oddychaniem, osłabienie, nadmierna senność, bóle głowy nieustępujące po przyjęciu leków przeciwbólowych. Konieczna jest konsultacja lekarska w przypadku krwotocznej wysypki. Chorzy, którzy nie mogą pić płynów z powodu wysypki w jamie ustnej, będą wymagać hospitalizacji.

Chociaż ciężkie powikłania ospy wietrznej są rzadkie, istnieją grupy pacjentów, które są bardziej narażone. Należą do nich kobiety w ciąży, osoby z osłabionym układem odpornościowym, chorzy na serce, płuca czy skórę. Jeśli u nich pojawią się objawy ospy wietrznej, konieczne jest pilne skonsultowanie się z lekarzem.

Wysypka towarzysząca ospie wietrznej jest tak charakterystyczna, że zazwyczaj pozwala na szybkie postawienie diagnozy na podstawie samego badania klinicznego. Pęcherzykowe wykwity, wielopostaciowość zmian, lokalizacja wysypki głównie na tułowiu i twarzy, zajęcie skóry owłosionej głowy oraz towarzyszący świąd i zmiany na błonach śluzowych są na tyle charakterystyczne, że rzadko potrzebne są dodatkowe badania, takie jak badania serologiczne. Istotny jest również wywiad, a udowodniony kontakt z zakażonym ospą wietrzną w odpowiednim okresie inkubacji umożliwia powiązanie epidemiologiczne ze źródłem zakażenia. Brak przechorowania ospy wietrznej w dzieciństwie oraz brak szczepień przeciwko chorobie również przemawiają za rozpoznaniem. W sytuacjach wątpliwych lub istotnych (niezwykły przebieg, ponowne wystąpienie ospy wietrznej, zachorowanie ciężarnej) diagnozę można potwierdzić poprzez badania serologiczne krwi.

Osoby, u których prognozujemy trudny przebieg ospy wietrznej, w tym dorosłych z dobrym zdrowiem, zwłaszcza osoby z osłabionym układem odpornościowym, otrzymują lek przeciwwirusowy - acyklowir. Ten lek skraca czas trwania choroby i zmniejsza ryzyko powikłań poprzez hamowanie namnażania wirusa. Zaleca się jak najszybsze podanie leku w początkowym okresie choroby. Dodatkowo, leczenie miejscowych zmian skórnych oraz stosowanie środków przeciwświądowych ma znaczenie pomocnicze.

Ospa wietrzna to choroba, która zazwyczaj ustępuje samoistnie i po przechorowaniu pozostawia trwałą odporność. Jednak wirus VZV, który jest odpowiedzialny za chorobę, może pozostawać w organizmie i po latach może się aktywować w postaci półpaśca.

Po przebyciu ospy wietrznej większość osób nabiera dożywotnią odporność i nie zachoruje ponownie. Niemniej jednak, wirus VZV może reaktywować się w późniejszym życiu, powodując półpasiec. Niektóre kraje oferują szczepionkę zmniejszającą ryzyko półpaśca, szczególnie zalecaną dla osób powyżej 60. roku życia, które miały już ospę wietrzną.

Możliwe jest, chociaż trudne i niepraktyczne, izolowanie osób wrażliwych na zakażenie VZV. Można postępować w ten sposób wobec ciężarnych, niemowląt, noworodków oraz pacjentów w ciężkiej immunosupresji. Osoby kontaktujące się z chorymi, narażone na ryzyko powikłań, mogą otrzymać swoiste przeciwciała anty-VZV.

W Polsce istnieją szczepienia ochronne przeciwko ospie wietrznej, które są zalecane jako odpłatne lub obowiązkowe szczepienia realizowane ze środków publicznych dla określonych grup osób, takich jak dzieci z upośledzeniem odporności, osoby zakażone HIV, dzieci przebywające w różnych placówkach opiekuńczych oraz dorosłe osoby. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej wymaga podania dwóch dawek, przy czym pierwszą można podać po ukończeniu 9. miesiąca życia, a drugą - po 6 tygodniach. Brak istotnych niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepionce przeciwko ospie wietrznej.