Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) to nagły stan zakaźny charakteryzujący się obecnością zanieczyszczonego płynu w uchu środkowym oraz stanem zapalnym błony śluzowej wyściełającej tę przestrzeń. Zazwyczaj infekcja poprzedza upośledzenie funkcji trąbki Eustachiusza, co powoduje zaleganie i ropienie wydzieliny. OZUŚ występuje znacznie częściej u dzieci niż u dorosłych.

Najczęstszymi przyczynami ostrego zapalenia ucha środkowego są bakterie takie jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Infekcja często przenosi się do jamy bębenkowej z nosa lub gardła.

U osób dorosłych zazwyczaj pojawia się ostre zapalenie ucha środkowego po infekcji górnych dróg oddechowych lub zaostrzeniu sezonowego alergicznego nieżytu nosa. Choroba ta charakteryzuje się nagłym pojawieniem się bólu ucha oraz upośledzeniem słuchu. Jeśli dojdzie do pęknięcia błony bębenkowej, ból może ustąpić, a z ucha może zacząć wyciekać ropa.

Jednym z rzadziej występujących objawów jest zaburzenie równowagi. Natomiast wysoka gorączka, silny ból za uchem lub porażenie nerwu twarzowego są objawami powikłań, a nie samego zapalenia ucha.

Jeśli pojawią się objawy sugerujące zapalenie ucha, należy udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego może być prowadzone przez lekarza rodzinnego, jednak w przypadku wątpliwości diagnostycznych, trudności w leczeniu lub pojawienia się powikłań konieczna może okazać się konsultacja specjalisty otolaryngologa.

Lekarz diagnozuje ostre zapalenie ucha środkowego na podstawie szczegółowego wywiadu, badania pacjenta oraz otoskopii, gdzie widoczne są zmiany zapalne o różnym nasileniu, zależnie od stadium choroby. W badaniu audiometrycznym najczęściej występuje zaburzone przewodzenie dźwięków.

Podczas terapii ostrego zapalenia ucha środkowego bez powikłań, lekarz zaleca stosowanie antybiotyku. W ciągu 48-72 godzin od rozpoczęcia leczenia powinno nastąpić znaczne polepszenie. Jeśli po tym czasie pacjent nadal się nie czuje lepiej, należy ponownie skonsultować się z lekarzem w celu dalszej diagnozy i ewentualnej zmiany terapii.

Jeśli w trakcie rozwoju ostrego zapalenia ucha środkowego dojdzie do pęknięcia błony bębenkowej, w większości przypadków nastąpi jej samoistne zagojenie. Dzięki perforacji błony bębenkowej możliwy jest odpływ zakażonego płynu, co pomaga zmniejszyć ciśnienie w uchu środkowym i przyspiesza proces gojenia się błony. W takiej sytuacji lekarz może przepisać dodatkowo krople z antybiotykiem do stosowania miejscowego.

Osoby, u których doszło do pęknięcia błony bębenkowej podczas ostrego zapalenia ucha środkowego, powinny być ostrożne w kontaktach z wodą: unikać pływania, nurkowania oraz zabezpieczać ucho podczas kąpieli lub prysznica (np. stosować wacik z wazeliną w uchu, aby nie dostała się tam woda). W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nawracających lub ciężkich epizodach ostrego zapalenia ucha środkowego, otwór w błonie bębenkowej może stać się przewlekły.

Rokowanie w przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego jest korzystne. Zazwyczaj odpowiednie leczenie prowadzi do szybkiej poprawy. Przebijająca się spontanicznie błona bębenkowa, która może wystąpić w trakcie zapalenia, z reguły goi się po ustąpieniu stanu zapalnego.

Najczęstsze komplikacje ostrego zapalenia ucha: - nawracające ostre zapalenie ucha środkowego, czyli więcej niż dwa razy w ciągu pół roku występowanie zapalenia ucha środkowego, pacjenci z tym problemem często skierowani są na badania obrazowe, ponieważ mogą wystąpić nieprawidłowości - np. guz - utrzymujący się ubytek słuchu po ostrym zapaleniu ucha środkowego może wystąpić podczas zapalenia ucha z powodu płynu w uchu środkowym, jeśli utrzymuje się dłużej niż 1-2 tygodnie po ustąpieniu zakażenia, wymaga konsultacji z laryngologiem. - przewlekła perforacja błony bębenkowej - podczas ostrego zapalenia ucha środkowego, w przypadku nawracających lub ciężkich epizodów, perforacje mogą stać się przewlekłe, jeśli otwór w błonie bębenkowej utrzymuje się przez sześć tygodni lub dłużej, wymaga konsultacji laryngologicznej.

Inne powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego u dorosłych są rzadkie, ale mogą wystąpić z powodu różnych czynników, takich jak upośledzona odporność, nieprawidłowości anatomiczne tej okolicy, nieodpowiednia antybiotykoterapia lub szczególnie zjadliwy patogen. Należą do nich: zapalenie wyrostka sutkowatego, zapalenie błędnika, porażenie nerwu twarzowego, ubytek słuchu, zapalenie kości skalistej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych usznopochodne, ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy lub ropień mózgu, wodogłowie wskutek zakrzepu zatok żylnych bocznych mózgu, septyczna zakrzepica zatok żylnych mózgu.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego polega na nawracającym zakażeniu ucha środkowego i/lub komórek powietrznych wyrostka sutkowatego. Towarzyszy mu perforacja błony bębenkowej, czyli otwór w błonie bębenkowej.

Podobnie jak ostre zapalenie ucha środkowego, przewlekłe zapalenie ucha środkowego częściej występuje u dzieci niż u dorosłych.

Istnieją różne klasyfikacje przewlekłego stanu zapalnego w uchu środkowym, zależnie od przebiegu choroby i jej lokalizacji. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego jest definiowane jako stan z perforacją błony bębenkowej, który powoduje nawracające lub przewlekłe zapalenie ucha. Może to być:

• łagodne (nieaktywne) zapalenie ucha środkowego, gdy nie ma wycieku płynu z ucha i brak aktywnego zakażenia
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego z wysiękiem, kiedy z ucha wycieka płyn surowiczy o słomkowym kolorze
• przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, gdy występuje przewlekłe wyciekanie ropy przez otwór w błonie bębenkowej.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego może być związane z perlakiem. Perlak to forma przewlekłego stanu zapalnego w uchu środkowym, będąca tworem podobnym do guza o białoszarym połysku. Jest to masa złuszczającego się nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego, bakterii, zaschniętej wydzieliny i kryształów cholesterolu. Perlak dzieli się na wrodzony (rzadki) i nabyty, powstający na skutek stanów zapalnych ucha i trąbki słuchowej. Przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego może wystąpić w każdym wieku.

U dzieci często występuje przewlekła choroba uszu po epizodach ostrego zapalenia ucha środkowego. Przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego jest bardziej powszechne w rejonach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym i może być związane z opóźnieniem leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego, gorszymi warunkami higienicznymi, częstszym paleniem tytoniu lub gorszym odżywianiem. Czasem trudno określić moment, kiedy ostre zapalenie ucha środkowego przechodzi w przewlekłe zapalenie ucha środkowego, zazwyczaj przyjmuje się, że jest to od sześciu tygodni do trzech miesięcy.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego u dorosłych występuje u pacjentów z perforacją błony bębenkowej, która nie zamyka się. Zwykle u tych osób występowały nawracające zapalenia ucha w dzieciństwie.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego jest wynikiem dysfunkcji przewodu (trąbki) Eustachiusza, często związanej z jego niedrożnością - najczęściej po infekcji górnych dróg oddechowych lub sezonowym alergicznym nieżycie nosa. Problemy z drożnością przewodu Eustachiusza nie powodują infekcji, ale objawy takie jak słyszenie własnego głosu (autofonia) i uczucie pełności w uchu. W rzadkich przypadkach przewlekłe zapalenie ucha środkowego z obecnością płynu jest spowodowane niedrożnością przewodu Eustachiusza z powodu guza lub jako powikłanie radioterapii tej okolicy.

Typowymi objawami długotrwałego stanu zapalnego ucha środkowego są trudności ze słyszeniem, wyciek z ucha oraz zawroty głowy po dostaniu się wody do ucha (gdy występuje ubytek w błonie bębenkowej).

Najczęstszym symptomem przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego jest powracający lub ciągły wyciek ropy z ucha. Ucho zazwyczaj nie jest bolesne, nie towarzyszy mu gorączka ani inne objawy infekcji. Ropa wypływająca z ucha może mieć nieprzyjemny zapach.

Zazwyczaj pojawia się jednak pogorszenie słuchu. Stopień utraty słuchu zależy od lokalizacji i wielkości ubytku w błonie bębenkowej, stanu kosteczek słuchowych oraz czasu trwania przewlekłego uszkodzenia.

Diagnozę chronicznego stanu zapalnego ucha środkowego można stwierdzić na podstawie wywiadu oraz badania otoskopowego. Jednakże ostateczne potwierdzenie diagnozy zazwyczaj wymaga przeprowadzenia leczenia operacyjnego. Badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, mogą określić stopień uszkodzenia otaczających kości, szczególnie w przypadku perlaka.

Leczenie przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego ma na celu zatrzymanie wycieku z ucha, wyleczenie błony bębenkowej, zwalczenie obecnego zakażenia oraz zapobieganie ewentualnym powikłaniom i nawrotom. Metody leczenia różnią się w zależności od rodzaju przewlekłego zapalenia ucha i jego objawów. Mogą obejmować odpowiednią higienę ucha, miejscowo podawane antybiotyki, doustne antybiotyki, a także konieczność interwencji operacyjnej. Osoby z perforacją błony bębenkowej powinny szczególnie dbać o to, aby unikać dostawania się wody do ucha. Należy chronić ucho podczas kąpieli i prysznica.

Przewidywania w długotrwałym zapaleniu ucha środkowego zależą od rodzaju zapalenia. W większości przypadków rokowanie jest korzystne, a ryzyko powikłań jest niskie. W przypadku powikłanego długotrwałego zapalenia ucha środkowego rokowanie może być gorsze i czasami prowadzi do trwałego pogorszenia słuchu.

Indywidualna droga powrotu do zdrowia zależy od charakteru przewlekłego stanu zapalnego oraz od terapii, która została zastosowana. Konieczne jest przestrzeganie zaleceń medycznych i regularne uczestnictwo w kontrolach lekarskich.

Choroby przewlekłe ucha środkowego zazwyczaj wynikają z wcześniejszych ostrych stanów zapalnych. Dlatego kluczową rolę w ich zapobieganiu odgrywa właściwa diagnostyka i leczenie ostrej zapalnej choroby ucha.