Ostre schorzenia naczyń wieńcowych są rodzajem schorzenia układu sercowo-naczyniowego, które związane jest ze zmianami w drobnych naczyniach wieńcowych. Naczynia wieńcowe odpowiadają za dostarczanie tlenu i składników odżywczych do mięśnia sercowego.

Choroba wieńcowa może występować w postaci stabilnych lub ostrych schorzeń naczyń wieńcowych. W przypadku wystąpienia ostrego schorzenia naczyń wieńcowych dochodzi do nagłego zachwiania równowagi między zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen a dostarczaniem tlenu. Główną przyczyną ostrego schorzenia wieńcowego jest miażdżyca tętnic wieńcowych, która prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi przez naczynia. Ostre schorzenia naczyń wieńcowych nie zawsze występują u osób dotkniętych miażdżycą. Ich rozwój zależy od kilku czynników, takich jak uszkodzenie blaszki miażdżycowej, podatność na uszkodzenia oraz skłonność do tworzenia zakrzepu wewnątrz naczyń.

Do ostrej choroby naczyń wieńcowych zalicza się m.in. zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) oraz zawał serca bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI) oraz niestabilną dławicę piersiową. Objawy te można zobaczyć na elektrokardiogramie, który jest podstawowym badaniem diagnostycznym. W przypadku zawału serca STEMI dochodzi do nagłego zamknięcia naczynia wieńcowego przez zakrzep.

Inne przyczyny ostrej choroby naczyń wieńcowych obejmują m.in. skurcz naczynia wieńcowego, zapalenie tętnicy wieńcowej, urazy naczynia wieńcowego, niedokrwistość, zatrucie tlenkiem węgla oraz inne schorzenia.

Ostre zagrożenia sercowe są powszechne w Polsce, występują około 140 000 przypadków rocznie i odpowiadają za około 60 000 nagłych zgonów sercowych rocznie. W 2018 roku wskaźnik zachorowalności na te schorzenia wynosił 2997 na milion mieszkańców.

Najczęstszym symptomem zespołu wieńcowego jest ból w klatce piersiowej, który charakteryzuje się jako:

• zwykle bardzo intensywny, piekący, duszący, uciskający lub ściskający,
• zlokalizowany zazwyczaj za mostkiem, odczuwany na większym obszarze,
• zwykle trwający co najmniej 20 minut i stopniowo narastający,
• u 10–20% chorych promieniujący do żuchwy, lewego barku lub lewego ramienia, a nawet do górnej części brzucha, rzadziej do pleców,
• intensywność bólu niezależna od fazy oddychania ani pozycji ciała,
• niewrażliwość na nitroglicerynę pod język.

Starsze osoby (szczególnie kobiety) oraz osoby z cukrzycą mogą doświadczać mniej charakterystycznego bólu lub nie doświadczać go w ogóle.

Inne symptomy to:

• duszność (częściej u osób starszych),
• kaszel z odkrztuszaniem (w skrajnych przypadkach prowadzący do obrzęku płuc),
• osłabienie,
• zawroty głowy,
• stan przedomdleniowy lub omdlenie,
• kołatanie serca,
• ból w górnej części brzucha po prawej stronie z nudnościami i wymiotami,
• niepokój, lęk, strach przed śmiercią – szczególnie u osób z silnym bólem w klatce piersiowej.

W przypadku pojawienia się niespodziewanego intensywnego bólu w okolicach klatki piersiowej, szczególnie jeśli towarzyszy mu osłabienie lub inne niepokojące symptomy, należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną pod numerem alarmowym 999 lub 112. Podobne dolegliwości mogą być spowodowane przez inne, potencjalnie śmiertelne przyczyny. Ważne jest, aby nie zwlekać z podjęciem decyzji o kontaktowaniu się z pogotowiem ratunkowym ani nie próbować radzić sobie z sytuacją samodzielnie, ponieważ wiele osób z zawałem STEMI umiera zanim dotrą do szpitala.

Pomocną będzie komfortowa pozycja dla chorego oraz zapewnienie dostępu do świeżego powietrza. Jeśli pacjent straci przytomność, należy go ustawić w stabilnej pozycji bocznej. W przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy natychmiast udzielić pierwszej pomocy zgodnie z wytycznymi postępowania w przypadku zatrzymania krążenia.

Objawy bólu w klatce piersiowej, które nie wskazują na ostre zespoły wieńcowe, obejmują:

• ostry, kłujący ból związany z oddechem (np. występujący przy wdechu),
• ból o lokalizacji niewielkiej (rozmiar opuszki palca),
• ból wyzwalany zmianą pozycji ciała lub uciskiem,
• ból utrzymujący się przez wiele godzin,
• ból krótkotrwały (trwający zaledwie kilka sekund).

Początkowo lekarz przeprowadza szczegółowe wywiady dotyczące symptomów – takich jak rodzaj bólu w klatce piersiowej, czas trwania oraz ewentualne towarzyszące objawy. Następnie przeprowadza badanie pacjenta i zleca wykonanie elektrokardiogramu (EKG) w przypadku podejrzenia zawału serca. W szpitalu natychmiast należy przeprowadzić badania krwi. Wstępne diagnozowanie opiera się głównie na objawach i wynikach EKG, a ostateczne potwierdzenie następuje po wynikach badań laboratoryjnych.

Interpretacja zapisu EKG może być trudna, ponieważ podczas zawału mogą występować zmiany w zapisie, zwane ewolucją zawału, co powoduje nietypowe zmiany. Często konieczne jest powtarzanie badania w różnych momentach.

W szpitalu w ostrej fazie zawału ważne jest natychmiastowe oznaczenie stężenia markerów biochemicznych, takich jak troponiny sercowe. Troponiny są białkami obecnymi w komórkach mięśnia sercowego, które odgrywają kluczową rolę w jego skurczach. Ich stężenie w krwi wzrasta w wyniku martwicy spowodowanej niedotlenieniem.

Dodatkowym badaniem, które lekarz może zlecić, jest ultrasonografia serca (UKG) lub ECHO serca. To badanie może ujawnić zmiany w skurczu mięśnia sercowego spowodowane niedotlenieniem oraz ewentualne powikłania, takie jak pęknięcie serca, ostra niedomykalność zastawki mitralnej. Badanie UKG pozwala również odróżnić inne potencjalnie niebezpieczne stany, które objawiają się bólem w klatce piersiowej, na przykład rozwarstwienie tętniaka aorty.

Najlepszą metodą leczenia zawału serca jest reperfuzja, czyli przywrócenie prawidłowego przepływu w tętnicy wieńcowej. Najczęściej stosuje się tutaj przezskórną angioplastykę wieńcową, która jest formą leczenia inwazyjnego. Sposób postępowania różni się w zależności od rodzaju zawału serca (NSTEMI/STEMI), czasu od wystąpienia objawów (>12 h <12 h) oraz dostępności pracowni hemodynamicznych wykonujących angioplastykę wieńcową. Leczenie zawału STEMI polega na leczeniu inwazyjnym, które należy rozpocząć jak najszybciej. Pacjentów, u których ból trwa krócej niż 12 godzin, natychmiast kieruje się do szpitala, gdzie możliwe jest takie leczenie. Jeśli transport do odpowiedniego ośrodka zajmuje dłużej niż 120 minut, lub pacjent nie wyraża zgody na leczenie inwazyjne, stosuje się leczenie trombolityczne jako pierwszą opcję.

Leczenie trombolityczne polega na podawaniu leków, które mają rozpuścić skrzep w tętnicy wieńcowej i przywrócić przepływ. Leczenie inwazyjne obejmuje angioplastykę wieńcową i pomostowanie tętnic wieńcowych, znane także jako by-passy. Podstawą terapii zawału serca jest wykonanie koronarografii i przeprowadzenie przezskórnej interwencji wieńcowej, czyli angioplastyki wieńcowej. Angioplastyka wieńcowa polega na udrożnieniu zwężonej lub zamkniętej tętnicy wieńcowej poprzez wprowadzenie specjalnego cewnika z balonikiem. Stent, czyli mała sprężynka lub rurka, może być również wprowadzony w celu utrzymania drożności naczynia. Pomostowanie tętnic wieńcowych (CABG) to zabieg wszczepienia pomostów do zablokowanych tętnic wieńcowych, aby umożliwić krwi ominąć zamknięty obszar. Jest to operacja wykonywana przez kardiochirurga. Preferowaną metodą leczenia zawału serca jest angioplastyka wieńcowa, ze względu na mniejszą inwazyjność.

W niektórych sytuacjach pomostowanie tętnic wieńcowych może być konieczne. Decyzję podejmuje zespół specjalistów z różnych dziedzin. Leczenie zawału serca bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI) może być inwazyjne lub zachowawcze, w zależności od pacjenta. Każdy pacjent z NSTEMI powinien być monitorowany.

Tak, istnieje możliwość całkowitego wyleczenia, ale przejście przez ostre zawalenie wieńcowe pozostawia w sercu "ślad". Przechodzenie przez ten stan niesie ze sobą ryzyko zdrowotne związane głównie z przyczyną, czyli zazwyczaj miażdżycą.

Po powrocie do codziennej aktywności życiowej, konieczne jest ściśle przestrzeganie zaleceń lekarza, regularne chodzenie na kontrole oraz wykonywanie zaleconych badań. Istotne jest także wprowadzenie zmian w trybie życia, których należy przestrzegać równie uważnie jak zaleceń medycznych. Warto omówić wszelkie kwestie dotyczące dalszego postępowania z lekarzem prowadzącym.

Po zakończeniu leczenia w szpitalu, ważne jest kontynuowanie terapii w Poradni Kardiologicznej. Lekarz może zalecić wykonanie badania echo serca 6-12 tygodni po zawale oraz zakończeniu leczenia. W niektórych przypadkach pacjent będzie potrzebował wszczepienia kardiowertera-defibrylatora - małego urządzenia umieszczonego na klatce piersiowej, które może przerwać niebezpieczne zaburzenia rytmu serca poprzez wysłanie impulsu elektrycznego do serca za pomocą elektrody.

Należy pamiętać, że zawał serca pozostawia trwałe skutki, a funkcjonowanie serca może być zmienione. Dlatego tak istotne jest nie tylko przestrzeganie zaleceń lekarskich, ale także regularne kontynuowanie leczenia. Po zawale, pacjent często podlega rehabilitacji kardiologicznej, która może odbywać się zarówno w warunkach szpitalnych, jak i ambulatoryjnych.

Ze względu na fakt, że najczęstszym powodem OZW jest miażdżyca, konieczne jest podejmowanie działań mających na celu zatrzymanie postępu choroby, co prowadzi do zmniejszenia ryzyka zachorowania na OZW. Podstawowe środki, które powinien podjąć pacjent, obejmują:

• zaprzestanie palenia tytoniu (czynnego i biernego),
• normalizację masy ciała poprzez redukcję masy ciała u osób z nadwagą i otyłych,
• wprowadzenie zrównoważonej diety z wysoką zawartością jedno- i wielonienasyconych tłuszczów kosztem zmniejszenia spożycia tłuszczów nasyconych i trans,
• ograniczenie spożycia soli kuchennej,
• zwiększenie aktywności fizycznej – szczególnie zaleca się wysiłek aerobowy o umiarkowanej intensywności przez 30 min, minimum 5 razy w tygodniu.