Paciorkowce, inaczej streptokoki, są bakteriami Gram-dodatnimi o kształcie kulistym. Zakażenie nimi może prowadzić do różnych chorób, takich jak zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (angina), płonica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc, róża czy martwicze zapalenie powięzi. Niektóre z tych bakterii mogą się także znajdować w florze bakteryjnej jamy ustnej, gardła i skóry człowieka.

Paciorkowce są klasyfikowane na grupy ze względu na ich zdolność do powodowania hemolizy, czyli niszczenia czerwonych krwinek.

Najważniejsze dla medycyny są paciorkowce alfa-hemolizujące, takie jak Streptococcus pneumoniae (pneumokoki) i Streptococcus viridans, oraz paciorkowce beta-hemolizujące grupy A i B, takie jak Streptococcus pyogenes (A) i Streptococcus agalactiae (B).

Do grupy bakterii alfa-hemolizujących zaliczają się i .

, znany także jako pneumokoki, występuje tylko u ludzi i zazwyczaj bytuje w nosowej części gardła. Choć często nie wywołuje objawów choroby u zdrowych osób, może prowadzić do nosicielstwa, czyli stanu, gdy obecność bakterii jest potwierdzona w badaniach, ale nie powoduje choroby. Nosicielstwo pneumokoków jest różnie rozpowszechnione i zależy od wielu czynników, między innymi od wieku, szacuje się, że dotyczy od 20 do 60% dzieci szkolnych oraz od 5 do 10% dorosłych. Nosicielstwo trwa dłużej u dzieci niż u dorosłych.

Pneumokoki przenoszą się między ludźmi drogą kropelkową lub bezpośrednim kontaktem z osobą chora/nosicielem. Okres inkubacji jest szacowany na około 1-3 dni, podczas gdy okres zakaźności nie jest dokładnie określony. Nawet po rozpoczęciu skutecznego leczenia antybiotykiem pacjent może być źródłem zakażenia przez najwyżej 24 godziny.

Bakterie mogą wywołać różne choroby, takie jak nosicielstwo, infekcje nieinwazyjne błon śluzowych lub inwazyjne zakażenia, takie jak bakteriemia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenie płuc.

Rzadziej pneumokoki wiążą się z zapaleniem wsierdzia, osierdzia, otrzewnej, skóry, kości czy spojówek.

jest najczęstszą przyczyną ostrego bakteryjnego zapalenia ucha środkowego zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a także najczęstszą przyczyną zapalenia płuc u osób spoza szpitala. Jest także jednym z głównych sprawców bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dorosłych.

, znany jako paciorkowiec zieleniący, może występować w jamie ustnej i przyczyniać się do próchnicy, zakażeń okołozębowych oraz zapalenia wsierdzia.

W medycynie największe znaczenie mają paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A i B. Należą do nich: (A) i (B).

Zakażenie paciorkowcem grupy A jest wiodącą bakteryjną przyczyną zapalenia gardła i migdałków (anginy) u dorosłych i dzieci na całym świecie. Jest także jedną z niewielu przyczyn zapalenia migdałków lub gardła, w przypadku których zalecane jest leczenie antybiotykami. Może powodować też inne choroby, takie jakie płonica (szkarlatyna) i róża.

Rzadziej zakażenie tą bakterią jest przyczyną poważniejszych chorób, takich jak bakteryjne ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego, martwicze zapalenie powięzi lub mięśni, bakteriemia/sepsa i zapalenie płuc. Choroby te najczęściej dotyczą niemowląt, młodszych dzieci oraz osób w podeszłym wieku.

Obecność paciorkowca w gardle (potwierdzona np. w wymazie z gardła) nie zawsze wymaga leczenia. Lekarz zleci antybiotykoterapię pacjentom, u których paciorkowiec jest przyczyną choroby – zapalenia gardła i migdałków (anginy). Bezobjawowi nosiciele paciorkowca, czyli osoby, które nie mają objawów zapalenia gardła, zazwyczaj nie wymagają leczenia. Do objawów anginy paciorkowcowej należą między innymi: silny ból gardła i ból podczas połykania, ból głowy, wysoka gorączka (>38°C), zaczerwienienie gardła, czasem z towarzyszącym obrzękiem, wybroczyny, czyli czerwone plamki na błonie śluzowej podniebienia, powiększone węzły chłonne na szyi (z przodu), które mogą boleć przy dotyku. Angina paciorkowcowa zaczyna się nagle, nie towarzyszy jej kaszel ani katar.

W porównaniu z osobami z objawowym zapaleniem gardła wywołanym paciorkowcem, u nosicieli występuje znacznie mniejsze ryzyko, że przeniosą zakażenie na inne osoby. Jest również bardzo mało prawdopodobne, aby u nosicieli rozwinęły się powikłania.

Chorobą skóry i tkanki podskórnej wywołaną przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, głównie (niekiedy paciorkowce z grup C i G) jest róża. Jest to ostra choroba zapalna skóry i tkanki podskórnej o nagłym początku i szybkim przebiegu. Objawem róży jest naciek zapalny: skóra staje się żywoczerwona, błyszcząca, obrzęknięta, bolesna przy dotyku, cieplejsza. Naciekowi zapalnemu towarzyszą obrzęki, ponieważ paciorkowce rozsiewają się m.in. poprzez naczynia chłonne.

Skutecznym sposobem ograniczania rozprzestrzeniania się paciorkowca jest odpowiednia higiena rąk oraz zakrywanie ust i nosa przedramieniem podczas kaszlu i kichania. Higiena rąk jest szczególnie ważna po kaszlu i kichaniu oraz podczas przygotowania żywności lub jedzenia. Po 12 godzinach od rozpoczęcia antybiotykoterapii ryzyko, że chora osoba zakazi innych, jest dużo mniejsze.

Czyli paciorkowiec beta-hemolizujący z grupy może kolonizować drogi rodne i przewód pokarmowy. Powoduje on zakażenia u dorosłych, noworodków, niemowląt i kobiet w ciąży.

U kobiet w ciąży i w połogu jest częstą przyczyną tzw. bezobjawowej bakteriurii (czyli obecności bakterii w moczu bez innych objawów), zakażenia układu moczowego, zakażenia dróg rodnych, zakażenia rany po cesarskim cięciu, poporodowego zapalenia macicy, zapalenia płuc, posocznicy połogowej i bakteriemii (czyli obecności bakterii we krwi).

U noworodków do zakażenia dochodzi w macicy lub w trakcie porodu, podczas przejścia przez pochwę. Zakażenie może spowodować sepsę, zapalenie płuc i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Z tego powodu stosuje się antybiotykoterapię śródporodową u kobiet, u których stwierdza się zakażenie .

U dorosłych niebędących w ciąży może spowodować sepsę, zakażenia tkanek miękkich i inne zakażenia ogniskowe u nieciężarnych dorosłych.

Antybiotyki są stosowane w terapii infekcji wywołanych przez bakterie z rodzaju paciorkowców. Z uwagi na potencjalne powikłania, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy posocznica, konieczne jest leczenie szpitalne w przypadku ciężkiego przebiegu choroby.