Choroba Parkinsona polega na degeneracji struktur mózgu o nieznanym pochodzeniu.

Jej istotą jest zanik specyficznych komórek w mózgu, co powoduje objawy, takie jak zwolnienie ruchowe, sztywność mięśni, drżenie w spoczynku, zaburzenia chodu i postawy.

Głównym symptomem choroby Parkinsona jest spowolnienie ruchowe (zwane bradykinezją). Oznacza to opóźnienie wykonywania codziennych czynności - wolniejsze ubieranie się, chodzenie, mówienie itp. Osoba chora ma trudności z rozpoczęciem i przyspieszeniem ruchu. Objawy te są widoczne podczas badania pacjenta, gdy lekarz prosi go o otwieranie i zamykanie ręki - chory wykonuje to powoli i nie może przyspieszyć tego ruchu.

Kolejnym istotnym objawem jest drżenie. Drżenie w chorobie Parkinsona ma charakter spoczynkowy, czyli ręka lub noga drżą, gdy chory nie wykonuje żadnej czynności. W początkowym stadium choroby drżenie ustępuje podczas wykonywania ruchów. Niemniej w zaawansowanej fazie choroby drżenie może pojawiać się także podczas ruchu kończyn. Warto zauważyć, że drżenie głowy praktycznie nie występuje w chorobie Parkinsona, ale może pojawić się drżenie brody.

Kolejnym objawem choroby Parkinsona jest sztywność mięśniowa. Objawia się ona dyskomfortem, bólem podczas ruchów, trudnościami w pokonaniu oporu podczas wykonywania ruchów. Sztywność mięśni dotyczy zazwyczaj kończyn, ale może też obejmować mięśnie tułowia i szyi, co prowadzi do charakterystycznej pochylonej sylwetki dla choroby Parkinsona. Sztywność mięśni i spowolnienie ruchów zauważalne są także w postaci ubogiej mimiki twarzy chorego (maska twarzy, twarz pokerzysty).

Innym ważnym objawem, zaliczanym do głównych symptomów choroby Parkinsona, jest niestabilność postawy, którą chorzy często określają jako zawroty głowy. W rzeczywistości objawia się to bardziej trudnościami z utrzymaniem równowagi, niestabilnością, która w późniejszym stadium choroby może prowadzić do upadków.

Dla choroby Parkinsona charakterystyczny jest asymetryczny, jednostronny początek objawów. Asymetria ta utrzymuje się nawet w przypadku, gdy objawy stają się obustronne podczas trwania choroby.

Choroba Parkinsona występuje u około 0,15-0,3% populacji ogólnej. Wraz z wiekiem, częstość choroby wzrasta i sięga nawet 1,5% u osób powyżej 65 roku życia. Szacuje się, że średnio na 100 tys. mieszkańców choruje 120-180 osób, co oznacza, że w Polsce jest około 60-70 tys. chorych na chorobę Parkinsona. Statystycznie rzecz biorąc, mężczyźni są nieco bardziej narażeni na rozwój tej choroby. Mimo że początek choroby przypada zazwyczaj na około 60. rok życia, to jednak istnieje możliwość zachorowania także u osób młodszych.

Nieznane są dokładne przyczyny choroby Parkinsona, ale istnieje prawdopodobieństwo, że czynniki środowiskowe mogą uszkadzać układ nerwowy u osób podatnych genetycznie, co prowadzi do jej rozwoju.

Brak skutecznego leczenia przyczynowego tej choroby, dlatego wszystkie metody koncentrują się na łagodzeniu objawów lub zwalczaniu postępu degeneracji komórek nerwowych.

W ostatnim okresie zwraca się uwagę na pozaruchowe symptomy choroby Parkinsona. Ich intensywność i rodzaj czasami są większym problemem dla pacjenta niż objawy ruchowe.

Zazwyczaj pojawiają się znacząco w późnym stadium choroby i można je podzielić na różne kategorie ze względu na ich charakter. W pierwszej kolejności wyróżnia się objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, lęk, apatia, otępienie oraz zaburzenia psychotyczne.

Depresja jest często wymienianym objawem w badaniach dotyczących jakości życia, uważanym za główny czynnik pogarszający codzienne funkcjonowanie pacjenta. Z kolei pogorszenie funkcji poznawczych prowadzących do otępienia, często z towarzyszącymi omamami i urojeniami, może skrócić życie pacjenta i wymagać opieki domowej. Warto zgłaszać wszystkie te symptomy jak najszybciej lekarzowi, ponieważ można je skutecznie leczyć.

Zaburzenia pamięci i zaburzenia psychotyczne mogą być rezultatem stosowania leków na zaburzenia ruchowe. Zaburzenia pamięci (otępienie) dotyczą 20-30% pacjentów z chorobą Parkinsona i zazwyczaj pojawiają się po długim okresie choroby. Inna grupa pozaruchowych symptomów to zaburzenia autonomiczne związane z uszkodzeniem części autonomicznego układu nerwowego, takie jak zaparcia, częste nocne oddawanie moczu, zaburzenia erekcji oraz hipotensja ortostatyczna. Te objawy mogą nasilać się pod wpływem stosowanych leków i równoczesnego przyjmowania leków obniżających ciśnienie krwi. Nocne oddawanie moczu, nawet 6-8 razy w nocy, może być bardzo uciążliwe i prowadzić do niewyspania, szczególnie gdy występuje w połączeniu z pogorszeniem sprawności ruchowej i ryzykiem spadku ciśnienia krwi podczas szybkiego wstawania.

Szczególną grupą pozaruchowych objawów są symptomy nocne, takie jak zespół niespokojnych nóg i zaburzenia snu. Zespół niespokojnych nóg jest częstym problemem (dotyczy nawet 20% pacjentów) utrudniającym zasypianie i budzącym chorego w nocy. Polega na uczuciu dyskomfortu w kończynach dolnych, które łagodzi się przez poruszanie nogami. Objawy mogą nie występować w ciągu dnia (z wyjątkiem sytuacji, gdy pacjent jest unieruchomiony), ale nasilają się wieczorem i w nocy, powodując niewyspanie, zmęczenie w ciągu dnia i obniżony nastrój.

Wiele innych chorób może manifestować się zespołem objawów charakterystycznych dla choroby Parkinsona, ale mających inną przyczynę.

Jakie leki mogą spowodować wystąpienie zespołu parkinsonowskiego lub zaostrzyć objawy choroby Parkinsona?:

• leki neuroleptyczne (perazyna, promazyna, tietylperazyna, rysperydon)
• leki poprawiające perystaltykę jelit (metoklopramid)
• leki poprawiające krążenie mózgowe (cynaryzyna, flunaryzyna)

W terapii choroby Parkinsona używa się leczenia farmakologicznego, chirurgicznego oraz rehabilitacji. Każdy etap choroby wymaga indywidualnego podejścia. Leczenie zaczyna się od terapii farmakologicznej od momentu diagnozy. W przypadkach zaawansowanych, rozważa się terapię chirurgiczną, a rehabilitacja powinna być prowadzona przez cały czas trwania choroby. Mimo że leczenie ma charakter objawowy, jest bardzo skuteczne. Mimo braku leków hamujących postęp choroby w 100%, terapia objawowa może poprawić jakość życia pacjenta, zmniejszając spowolnienie ruchowe i sztywność. To może zapobiec poważnym konsekwencjom, takim jak upadki czy całkowite unieruchomienie, co skraca życie pacjenta. Współczesne podejście do terapii zaleca rozpoczęcie leczenia jak najwcześniej, nawet jeśli objawy są łagodne.

Lewodopa

Złotym standardem w terapii choroby Parkinsona jest lewodopa. Ten lek został wprowadzony do leczenia na początku lat 70. XX wieku i do dziś pozostaje najskuteczniejszym lekiem w leczeniu tej choroby. Jednakże po pewnym czasie dawki muszą być zwiększane, co może prowadzić do powstania nadmiaru ruchów opisanych jako dyskinezy pląsawicze. Wchłanianie leku może być opóźnione, co prowadzi do okresów przerwy w działaniu leku. Dlatego zaleca się przyjmowanie lewodopy na czczo.

Agoniści dopaminy

Agoniści dopaminy są drugą grupą leków pod względem siły działania po lewodopie. Mają one dłuższy czas działania niż lewodopa i nie powodują tak często fluktuacji ani dyskiniez. Zaleca się przyjmowanie tych leków po posiłku. Mogą one powodować pewne działania niepożądane, takie jak spadki ciśnienia krwi czy obrzęki wokół kostek.

Inne leki stosowane w chorobie Parkinsona

Entakapon i tolkapon to leki, które stosuje się w trakcie terapii lewodopą w celu zwiększenia jej działania. Selegilina i rasagilina także wpływają na lewodopę. Amantadyna natomiast znalazła zastosowanie w zwalczaniu pewnych objawów choroby Parkinsona, jednak może powodować pewne działania niepożądane, takie jak suchość w ustach.

Leki antycholinergiczne to najstarsza grupa leków stosowana w chorobie Parkinsona, jednak z uwagi na działania niepożądane, stosuje się je coraz rzadziej.

Niestety nie wszystkie symptomy ustępują po stosowaniu leków. Czasami (u 30% pacjentów) nawet drżenie jest oporne na terapię. Dlatego często pacjenci lub ich rodziny mają wrażenie, że leczenie nie działa poprawnie, podczas gdy inne objawy (mniej oczywiste niż drżenie) faktycznie się poprawiają. W zaawansowanym stadium choroby Parkinsona, oprócz drżenia, nie poprawia się także wyraźność mowy (można zalecić ćwiczenia, np. głośne czytanie), sztywność ruchów (znana jako "freezing"), utrata równowagi i nagłe pogorszenie sprawności ruchowej, które nie związane jest z momentem przyjęcia leków (tzw. cykle "on-off").

Przymrożenie chodu i zaburzenia równowagi stanowią poważne zagrożenie, ponieważ mogą prowadzić do upadków. Polega to na zablokowaniu nóg, a pacjent próbując kontynuować ruch, zaczyna przechylać ciało do przodu i upada. Epizody przymrożenia mogą mieć miejsce w miejscach publicznych lub w wąskich przejściach. Nie ma specyficznych leków, które mogłyby zapanować nad tymi epizodami. Pomocne mogą okazać się specjalne techniki ułatwiające rozpoczęcie ruchu, takie jak wyobrażanie sobie linii na podłodze i "przekraczanie" ich jako przeszkód, co pomaga uruchomić chód. Czasem również pomaga odliczanie (np. "raz-dwa"), by nadawać rytm chodowi, słuchanie marszowej muzyki lub chodzenie z inną osobą "pod pachą".

Terapia farmakologiczna również nie zawsze działa w przypadku zaburzeń równowagi. Często pacjenci nie zdają sobie sprawy z tego, że mają ten problem lub ignorują ostrzeżenia lekarza, podejmując ryzykowne działania, które kończą się często upadkiem. Osoba z chorobą Parkinsona nie chwytając się podczas upadku rękami, często pada na biodro, co może skutkować złamaniem kości udowej, co jest znacznie poważniejszym urazem niż złamanie ręki.

Wspieranie ruchu powinno zaczynać się od samego początku terapii. Aktywność fizyczna działa jak dodatkowe lekarstwo - poprawia mobilność, redukuje sztywność i ból, łagodzi zaparcia, poprawia pamięć i nastrój. Ćwiczenia powinny być dopasowane do zaawansowania choroby oraz indywidualnych możliwości pacjenta (inne schorzenia, wiek) oraz do specyfiki jego zaburzeń. Ze względu na dużą niestabilność równowagi i wysokie ryzyko upadków, należy unikać ćwiczeń predysponujących do potknięć.

Istnieje wiele dowodów na to, że skuteczną formą terapii ruchem mogą być również taniec, spacery, czy pływanie. Szczególnie polecana jest nordic walking (chodzenie z kijkami), ponieważ zaangażowuje wszystkie grupy mięśniowe, jest rytmiczna, a kije stanowią doskonałą ochronę przed potencjalnymi upadkami.