Płuca są umieszczone w jamie opłucnej, składającej się z cienkiej błony surowiczej z dwoma blaszkami – trzewną i ścienną. Blaszka trzewna jest połączona z płucami, a blaszka ścienna wyściela ściany klatki piersiowej, przeponę i śródpiersie. Przestrzeń między blaszkami opłucnej zawiera niewielką ilość płynu surowiczego, który zmniejsza tarcie podczas oddychania. W warunkach zdrowych ilość płynu w jamie opłucnej wynosi mniej niż 10 ml. W przypadku zaburzeń równowagi między wytwarzaniem a wchłanianiem płynu, może dojść do gromadzenia się płynu o różnym charakterze w jamie opłucnej.

Przesięk to płyn przedostający się poza układ naczyń krwionośnych opłucnej w przypadku niewydolności serca, marskości wątroby, zespołu nerczycowego, ale także w innych schorzeniach takich jak zwężenie zastawki mitralnej, choroby osierdzia, dializy otrzewnowe, hipoalbuminemia czy niedoczynność tarczycy. Przesięki pojawiają się głównie w chorobach innych narządów niż płuca.

Wysięk w jamie opłucnej powstaje na skutek zapalenia, gdy naczynia włosowate stają się bardziej przepuszczalne. Może mieć charakter surowiczy, włóknikowy lub ropny. Infekcje bakteryjne, gruźlica płuc, rak płuca i inne choroby nowotworowe to najczęstsze przyczyny wysięku, ale również infekcje grzybicze, wirusowe, ropnie płuc, ciała obce, zapalenie otrzewnej, pasożyty, urazy, czynniki immunologiczne, nowotwory sutka, opłucnej, trzustki, czy zatory tętnicy płucnej mogą powodować wysięk.

Krew w jamie opłucnej zazwyczaj wynika z uszkodzenia naczyń krwionośnych w wyniku urazu płuca, jednak krwisty wysięk występuje również w przypadku chorób nowotworowych.

Chłonkotok to gromadzenie się chłonki w jamie opłucnej, które może być spowodowane zatkanym przewodem piersiowym, uszkodzeniem jego ściany lub odnóg. Nowotwory klatki piersiowej, urazy, gruźlica, zakrzepica żylna to najczęstsze przyczyny chłonkotoku.

Ze względu na różnorodność schorzeń, w których może wystąpić płyn w jamie opłucnej, trudno jest podać konkretne dane dotyczące częstości występowania. Płyn ten pojawia się u około 33% chorych na nowotwór płuc, u 16% pacjentów z gruźlicą płuc, oraz u 21% osób z bakteryjnym zapaleniem płuc.

Objawy chorób, które powodują gromadzenie się płynu w jamie opłucnej, różnią się w zależności od rodzaju choroby, jej długości oraz ilości zgromadzonego płynu. Najczęstszym symptomem związanym z obecnością płynu w opłucnej jest duszność. Intensywność duszności zależy od ilości płynu w jamie opłucnej - im więcej płynu, tym silniejsza duszność. Kolejnym objawem jest ból w klatce piersiowej, który można często dokładnie zlokalizować. Ze względu na unerwienie opłucnej, ból może promieniować do barku po tej samej stronie albo do brzucha. Ból najczęściej występuje w chorobach nowotworowych lub stanach zapalnych układu oddechowego obejmujących opłucną. Czasami pacjent odczuwa również uczucie ucisku w klatce piersiowej. Kaszel nie jest objawem stałym i może być wynikiem ucisku płynu na oskrzela lub miąższ płuca. Ponadto mogą pojawić się objawy choroby pierwotnej, która spowodowała gromadzenie się płynu w opłucnej, na przykład raka płuca.

Jeśli odczuwasz duszność, szczególnie z towarzyszącym bólem w klatce piersiowej i uczuciem ucisku w płucach, natychmiast udaj się na SOR lub zadzwoń po karetkę pogotowia ratunkowego.

Płyn w opłucnej można zidentyfikować już podczas rutynowego badania u lekarza. Po zebraniu szczegółowego wywiadu, lekarz przeprowadza badanie pacjenta.

Aby potwierdzić obecność płynu, lekarz zleca dodatkowe testy, zazwyczaj RTG klatki piersiowej.

W przypadku podejrzenia płynu w związku z chorobą nowotworową, lekarz może zalecić wykonanie tomografii komputerowej (TK). Jednak najbardziej skuteczną metodą wykrywania płynu w opłucnej jest ultrasonografia. Metoda ta umożliwia detekcję nawet niewielkich ilości płynu, lokalizację nagromadzonego płynu oraz rozróżnienie go od zrostów opłucnej. Badanie to jest bardzo przydatne do określenia lokalizacji płynu i precyzyjnego ustalenia miejsca nakłucia.

Wykrycie płynu w jamie opłucnej jest sygnałem do nakłucia opłucnej i pobrania płynu do dalszych badań. Badanie płynu jest niezbędne do postawienia diagnozy oraz wyboru odpowiedniego leczenia. Celem nakłucia jamy opłucnej jest również osuszenie jej i złagodzenie objawów związanych z obecnością płynu, głównie duszności, oraz zapobieżenie tworzeniu się masowych zrostów.

Aby określić charakter płynu opłucnowego, pobrany podczas nakłucia materiał poddawany jest analizie w celu sprawdzenia obecności konkretnej substancji, takich jak białka, glukoza i aktywność enzymu dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Dodatkowo, pobrany płyn jest badany pod kątem obecności mikroorganizmów, komórek zapalnych oraz komórek nowotworowych, co pozwala na ustalenie przyczyny nagromadzenia się płynu w opłucnej.

Leczenie polega głównie na terapii choroby podstawowej, która spowodowała gromadzenie się płynu w opłucnej.

W przypadku infekcji stosuje się antybiotyki, a przy chorobach nowotworowych leczenie onkologiczne. W przypadku przewlekłego lub nawracającego gromadzenia się płynu z powodu nowotworu, można zastosować usuwanie płynu poprzez drenaż opłucnej. Taki sposób leczenia nie tylko usuwa płyn, ale także pobudza powstawanie zrostów i szybkie zarośnięcie opłucnej. Jest to leczenie paliatywne, które uwalnia chorego od objawów ucisku przez płyn i uciążliwych punkcji opłucnowych.

U pacjentów z płynem związanym z infekcjami układu oddechowego zaleca się kinezyterapię, od momentu rozpoznania choroby. Ważna jest pozycja leżąca na zdrowym boku z wałkiem pod klatką piersiową po stronie, w której zgromadzony jest płyn. Nawet jeśli powstaną zrosty, nie ograniczą one ruchomości przepony. Pacjent powinien pozostać w tej pozycji jak najdłużej, nawet przez całą dobę. Po ustąpieniu gorączki zaleca się ćwiczenia przepony, ćwiczenia oddychania żebrowego pod nadzorem fizjoterapeuty, skłony w bok w stronę zdrową oraz ćwiczenia ogólnokondycyjne celem rozciągania zrostów opłucnej. Ćwiczenia należy zaczynać w łóżku, by potem przenieść pacjenta do sali gimnastycznej.

Możliwość całkowitego wyleczenia płynu w jamie opłucnej zależy od przyczyny jego powstania. W przypadku chorób, gdzie istnieje możliwość całkowitego wyleczenia, takich jak zakażenia, zatorowość płucna, urazy, płyn może całkowicie zniknąć z jamy opłucnej, ale niestety często z zrostami pozostającymi. W przypadku chorób charakteryzujących się przesiękami, takich jak niewydolność serca, zastosowanie odpowiedniego leczenia moczopędnego i oszczędzającego serce może spowodować wchłonięcie płynu, ale istnieje ryzyko powtórnego nawrotu w przypadku kolejnego zaostrzenia choroby. W przypadku chorób nowotworowych obecność płynu wskazuje na zaawansowanie procesu i czasami wymaga radykalnych działań prowadzących do zarośnięcia opłucnej, o czym wspomniano wcześniej.

Jak widać, pacjenci z płynem w jamie opłucnej tworzą zróżnicowaną grupę z różnymi możliwościami leczenia i konsekwencjami.

Po zakończeniu terapii, szczególnie u pacjentów, u których płyn był spowodowany przez infekcję, zaleca się kontynuowanie ćwiczeń oddechowych.

Osoba chora po zakończeniu leczenia płynu powinna nadal być pod opieką lekarza prowadzącego podstawową chorobę, na przykład kardiologa w przypadku niewydolności serca, onkologa w przypadku nowotworów, nefrologa w zespole nerczycowym, czy pulmonologa w przypadku gruźlicy, który zdecyduje o długości leczenia i częstotliwości kontroli.