Pokrzywka jest chorobą, podczas której na skórze pojawiają się wypukłe blade bąble otoczone zaczerwienieniem, wywołane przez określony czynnik. Objawy te przypominają zmiany naskórka wywołane przez kontakt skóry z pokrzywą. Pokrzywka charakteryzuje się intensywnym swędzeniem lub pieczeniem skóry, jest bezbolesna i zazwyczaj ustępuje bez pozostawienia blizn czy przebarwień.

U około połowy osób cierpiących na pokrzywkę może wystąpić obrzęk naczynioruchowy, objawiający się tym, że tkanki podskórne, na przykład wargi, powieki, ręce, stopy, a czasami także narządy płciowe, puchną. Przeważnie objaw jest silniejszy po jednej stronie ciała, a skóra może być zaczerwieniona.

Osoby z pokrzywką często mają również dermatografizm, czyli reakcję polegającą na pojawianiu się bąbli pokrzywkowych w miejscach narażonych na niewielkie urazy, takie jak zadrapania, potarcia czy ucisk.

Podział ze względu na przyczynę pokrzewkę dzielimy na: pokrzywkę samoistną (ostrą i przewlekłą) oraz pokrzywkę indukowaną.

Pokrzywkę dzieli się na pokrzywkę ostrą (kiedy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tyg.) oraz przewlekłą (kiedy zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tyg.). U większości osób pokrzywka ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Pokrzywka ostra jest najczęściej wywołana alergią lub lekami. Z kolei w pokrzywce przewlekłej aż w 80–95% przypadków nie udaje się odnaleźć czynnika odpowiedzialnego za jej występowanie (wbrew temu co sądzą pacjenci, rzadko wywołuje ją alergia).

W tabeli 1 zestawiono czynniki najczęściej wywołujące pokrzywkę, ale warto wiedzieć, że taka reakcja może pojawić się w odpowiedzi także na inne, rzadsze czynniki.

Pokrzywka może mieć charakter alergiczny (np. w razie uczulenia na alergeny kota) lub niealergiczny (w razie reakcji na niektóre leki). Tak zwane pokrzywki fizykalne wywołują czynniki fizyczne, takie jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywki mogą się pojawić także u chorych z zakażeniami (np. wirusowymi zakażeniami wątroby), nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi (np. w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy, toczniu rumieniowatym układowym) i innymi chorobami.

Jeśli pokrzywka spowodowana jest alergią, to do jej powstania przyczynia się reakcja IgE-zależna i wydzielanie różnych substancji z tzw. komórek tucznych (zwłaszcza histaminy, która jest główną przyczyną powstawania bąbli, zaczerwienienia, obrzęku i świądu skóry – zobacz: Mechanizmy alergii). Przyczyny powstawania pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

U części osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W pokrzywce przewlekłej udaje się to jedynie w około 1/4 przypadków.

Około 10-20% osób doświadcza zjawiska ostrej pokrzywki w ciągu swojego życia. Większość przypadków to ostre reakcje trwające od kilku godzin do 6 tygodni. Pokrzywka może pojawić się u osób w każdym wieku, ale częściej dotyka dzieci i młodych dorosłych, natomiast postać przewlekła jest bardziej typowa u kobiet w wieku 20-40 lat.

Objawem pokrzywki jest pojawienie się na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące, porcelanowobiałe lub różowe, dobrze ograniczone. Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry i szybko powstają oraz zwykle szybko ustępują. Nie pozostawiają zmian na skórze i mogą się zlewać, tworząc różne kształty. Bąble pokrzywkowe przypominają skutki poparzenia pokrzywami.

W pokrzywce najczęściej towarzyszy świąd, a czasem nawet zmiany mogą być bolesne. W pokrzywce przewlekłej objawy mogą występować codziennie lub okresowo. Samoistne remisje często zdarzają się w ciągu 12 miesięcy od początku choroby, ale u znacznego odsetka chorych objawy występują przez wiele lat.

Należy zwrócić uwagę, czy pokrzywce nie towarzyszą objawy takie jak zawroty głowy, uczucie silnego osłabienia, kołatanie serca, chrypka, uczucie braku powietrza, nudności i wymioty, obniżenie ciśnienia tętniczego, które mogą zwiastować pojawienie się wstrząsu anafilaktycznego.

Groźnym objawem jest także obrzęk naczynioruchowy, ponieważ może dojść do pojawienia się utrudnienia w oddychaniu oraz zgonu. Ostra pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy mogą się pojawić nagle lub przebiegać skrycie, charakteryzując się szybkim zanikaniem zmian.

Wzmożone napięcie psychiczne ma zdolność zaostrzać lub powodować wystąpienie pokrzywki.

Jeśli wystąpi pokrzywka, należy skorzystać z leku przeciwhistaminowego. W przypadku poważniejszych objawów, szczególnie gdy pojawi się obrzęk naczynioruchowy, należy sięgnąć po glikokortykosteroid (o ile zostały one zalecone przez lekarza wcześniej). Konieczna jest także wizyta u lekarza.

Jeśli pokrzywce towarzyszy obrzęk naczynioruchowy lub inne objawy sugerujące możliwość wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (pod numerem 112 lub 999) oraz podać adrenalinę (jeśli została wcześniej przepisana przez lekarza).

Bąble pokrzywkowe są bardzo charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne. Jednak różnią się one w zależności od przyczyny, która je wywołała. W przypadku pokrzywki cholinergicznej są drobne, natomiast w pokrzywce wywołanej wysiłkiem mogą być olbrzymie, co może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego. Pokrzywka wywołana uciskiem występuje w miejscu kontaktu skóry z ciężką torbą lub na stopach po długim marszu, natomiast pokrzywka wibracyjna pojawia się u osób pracujących z młotem pneumatycznym. Natomiast pokrzywka świetlna pojawia się po opalaniu.

Dla lekarza istotne jest także umiejscowienie zmian pokrzywkowych na ciele oraz czas ich zanikania. Chorzy często nie są świadomi, jak długo zmiany utrzymują się na skórze (można nawet obrysować bąbel długopisem, aby obserwować, kiedy zaniknie).

W diagnozie przyczyn pokrzywki kluczowe znaczenie ma zebranie szczegółowego wywiadu od pacjenta. Lekarz będzie pytał o różne czynniki, takie jak czas pojawienia się pierwszych objawów, częstotliwość występowania pokrzywki, związek z podróżami i spędzaniem wolnego czasu, charakterystykę bąbli, obecność obrzęku naczynioruchowego, przyjmowane leki, kontakt z alergenami, zakażenia wirusowe, narażenie zawodowe, kontakt ze zwierzętami, zabiegi chirurgiczne, objawy z innych układów, obciążenie genetyczne, stres czy używki. W celu ustalenia dokładnej przyczyny pokrzywki ważne jest kompleksowe przeprowadzenie wywiadu przez lekarza.

Diagnostyka pokrzywki jest skomplikowana i wymaga dużego nakładu czasu. Nawet w przypadku pokrzywki przewlekłej, tylko u niewielkiego odsetka chorych udaje się ustalić przyczynę. Niektórzy naukowcy są zdania, że rozpoznanie ostrej postaci pokrzywki nie wymaga przeprowadzenia badań diagnostycznych.

Początkowa diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje zazwyczaj badania krwi, takie jak oznaczenie OB lub CRP (które oceniają obecność stanu zapalnego w organizmie), badanie morfologii z rozmazem, próby wątrobowe, badanie moczu, a czasem również ocenę czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami oraz badanie poziomu IgE we krwi zazwyczaj przeprowadza się u pacjentów z pokrzywką ostrą lub przewlekłą, którzy mieli w przeszłości reakcję pokrzywkową po kontakcie z pewnym alergenem.

Czasami lekarz, na podstawie wywiadu i obecności innych objawów, zleca rzadsze badania, takie jak badanie eozynofilii krwi czy testy w kierunku chorób autoimmunologicznych, tarczycy, infekcji wirusowych wątroby oraz innych schorzeń. W niektórych przypadkach przeprowadza się również test skórny z własną surowicą. Jest to procedura, podczas której pobiera się krew pacjenta, oddziela krwinki, a pozostałą surowicę nakłada się na skórę, aby być może wywołać reakcję. Swoista odpowiedź immunologiczna na surowicę może wskazywać na powiązania z powstawaniem pokrzywki. W specjalistycznych ośrodkach przeprowadza się także próby prowokacyjne, zarówno z pokarmem, jak i lekami (oraz z czynnikami wywołującymi pokrzywki fizyczne).

W niektórych sytuacjach konieczne może być wykonanie biopsji skóry, czyli pobranie niewielkiego wycinka skóry do badania mikroskopowego.

Terapia pokrzywki powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, a samoleczenie powinno być unikane.

Wskazania ogólne obejmują:

1. Unikanie czynnika wyzwalającego (np. alergenu, czynnika fizycznego itp.), jeśli został zidentyfikowany. W przypadku pokrzywki pokarmowej może być konieczne stosowanie diety eliminacyjnej (ustąpienie zmian skórnych następuje po 2-3 tygodniach).
2. Unikanie czynników nasilających lub wywołujących pokrzywkę: leki (kwas acetylosalicylowy, inne NSLPZ, opioidy), alkohol, stres psychiczny.
3. Leczenie choroby podstawowej, jeśli pokrzywka ma charakter wtórny, czyli jest spowodowana inną chorobą.

Podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu pokrzywki są leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają świąd skóry i powodują zanikanie bąbli pokrzywkowych. Skuteczne leki przeciwhistaminowe to: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Lekarz może również zalecić stosowanie innych leków, takich jak montelukast, cyklosporyna (w ciężkich, nawracających przypadkach pokrzywki przewlekłej), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiej pokrzywki) oraz glikokortykosteroidy.

U pacjentów z pokrzywką wywoływaną wysiłkiem fizycznym (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić profilaktycznie leki przeciwhistaminowe w celu zmniejszenia częstości występowania lub nasilenia objawów. Pacjentom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenalina lub autowstrzykiwacza z adrenaliną do samodzielnego podania w razie konieczności.

U osób cierpiących na ostrą pokrzywkę objawy ustępują przed upływem 6 tygodni (często po kilku dniach; w wielu przypadkach jest to jednorazowe wystąpienie w ciągu życia), a reakcja na leki jest zazwyczaj bardzo skuteczna.

U około 2/3 osób z ostrą pokrzywką zmiany ustępują bez konieczności leczenia.

U 5% osób z ostrą pokrzywką zmiany mogą stać się przewlekłe. Przewlekła pokrzywka ustępuje u około 30–50% osób w ciągu roku. Niemniej jednak, u 1/5 osób objawy nadal występują po 5 latach.

Ważnym aspektem leczenia pokrzywki jest identyfikacja czynników wywołujących, co może być trudne. Pacjenci wymagają opieki zarówno alergologa, jak i dermatologa. W przypadku diagnozy choroby alergicznej pacjent powinien regularnie się kontrolować i przestrzegać zaleceń lekarskich.

Edukacja odgrywa istotną rolę w przypadku chorych z pokrzywką przewlekłą. Pacjenci często cierpią ze względu na swędzenie skóry i zmiany wyglądu. Choroba może utrudnić codzienne obowiązki i zakłócić sen. Często otoczenie niezgereguje zmiany za zakaźne.

Nie ma jednoznacznych sposobów na zapobieganie wystąpieniu pokrzywki, ale nawroty można skutecznie zwalczać za pomocą leków oraz unikania znanych czynników wyzwalających.

Osoby cierpiące na przewlekłą pokrzywkę często zauważają pogorszenie objawów pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych, stresu oraz diety. Rzeczywista alergia pokarmowa jest rzadka, ale niektóre pokarmy mogą nasilać objawy – na przykład truskawki zwiększają uwalnianie histaminy, a alkohol powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Choć wpływ specjalnych diet nie został jednoznacznie potwierdzony, niektórzy chorzy zauważają poprawę stanu skóry unikając pewnych pokarmów, takich jak alkohol, przyprawy, konserwanty, barwniki, surowe warzywa i owoce.