Pokrzywka jest schorzeniem charakteryzującym się pojawianiem się na skórze wypukłych bladych bąbli otoczonych zaczerwienieniem w odpowiedzi na działanie określonego czynnika. Objawy te przypominają zmiany skórne wywołane kontaktem ze "pokrzywą" – stąd nazwa. Pokrzywka wywołuje intensywne swędzenie lub pieczenie skóry, jest bezbolesna i zazwyczaj ustępuje bez pozostawiania blizn lub przebarwień.

U około połowy osób cierpiących na pokrzywkę występuje także tzw. obrzęk naczynioruchowy. Obrzęk ten dotyczy tkanki podskórnej, np. warg, powiek, rąk, stóp, a czasami nawet narządów płciowych. Zazwyczaj jest on bardziej nasilony po jednej stronie ciała, a skóra może być zaczerwieniona.

U pacjentów z pokrzywką często można zaobserwować dermatografizm – po niewielkim urazie (np. zadrapaniu, potarciu, ucisku) pojawiają się bąble pokrzywkowe w miejscach narażonych na uraz, np. w linii po potarciu skóry.

Podział ze względu na przyczynę pokrzwykę dzielimy na: pokrzywkę samoistną (ostrą i przewlekłą) oraz pokrzywkę indukowaną.

Pokrzywka można podzielić na pokrzywkę ostra (kiedy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tyg.) oraz przewlekłą (kiedy zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tyg.). Większość przypadków pokrzywki ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Pokrzywka ostra najczęściej jest spowodowana alergią lub lekami. Natomiast w przypadku pokrzywki przewlekłej, w 80–95% przypadków nie udaje się znaleźć czynnika wywołującego jej pojawienie się.

W tabeli 1 opisano główne czynniki wywołujące pokrzywkę, jednak warto pamiętać, że reakcja taka może wystąpić także w odpowiedzi na inne, rzadsze czynniki.

Pokrzywka może mieć charakter alergiczny (np. w przypadku uczulenia na alergeny kota) lub niealergiczny (w przypadku reakcji na niektóre leki). Pokrzywki fizykalne są wywoływane przez czynniki fizyczne, takie jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywki mogą również pojawić się u osób z zakażeniami, nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi i innymi schorzeniami.

Jeśli pokrzywka jest spowodowana alergią, reakcja IgE-zależna oraz uwalnianie substancji z komórek tucznych (głównie histaminy) przyczyniają się do jej powstania. Przyczyny pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

U części osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W przypadku pokrzywki przewlekłej udaje się to jedynie w około 1/4 przypadków.

Okresowo pojawiają się objawy ostrej pokrzywki u 10-20% populacji ludzkiej. Większość przypadków to ostre pokrzywki trwające od kilku godzin do 6 tygodni. Choroba może pojawić się w każdym wieku, częściej jednak dotyka dzieci i młodych dorosłych. Natomiast przewlekła postać choroby występuje częściej u kobiet w wieku 20-40 lat.

Objawem pokrzywki jest wystąpienie na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące, czasem bolesne lub piekące, porcelanowobiałe lub różowe, dobrze odgraniczone, otoczone przez zaczerwienioną skórę. Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry, szybko powstają i zazwyczaj szybko ustępują, nie pozostawiając żadnych śladów na skórze. Mogą się zlewać i przybrać różne kształty, zajmując różne obszary skóry. W skrajnych przypadkach bąble pokrzywkowe przypominają skutki poparzenia pokrzywami.

Pokrzywka często towarzyszy świądowi, a czasami może być bolesna lub powodować parestezje, czyli nieprzyjemne uczucia takie jak mrowienie, drętwienie, pieczenie.

Pokrzywka przewlekła może przebiegać codziennie lub okresowo. Całkowita remisja może wystąpić w ciągu 12 miesięcy od pojawienia się objawów, ale u niektórych pacjentów objawy mogą występować przez wiele lat.

Czasem pokrzywce mogą towarzyszyć objawy takie jak zawroty głowy, uczucie osłabienia, kołatanie serca, chrypka, uczucie duszności, nudności, wymioty i obniżenie ciśnienia tętniczego, co może być zwiastunem wstrząsu anafilaktycznego.

Ważne jest również zwrócenie uwagi na obrzęk naczynioruchowy, który może powodować utrudnienia w oddychaniu, a nawet prowadzić do zgonu, głównie w wyniku zamknięcia krtani i uduszenia.

Objawy ostrej pokrzywki lub obrzęku naczynioruchowego mogą pojawić się nagle lub rozwijać się stopniowo, charakteryzując się szybkim zanikaniem zmian.

Wzmożone napięcie nerwowe może przyczynić się do nasilenia objawów pokrzywki.

Jeśli pojawia się pokrzywka, konieczne jest stosowanie leku przeciwhistaminowego, a w przypadku poważniejszych objawów, zwłaszcza gdy pojawia się obrzęk naczynioruchowy, należy sięgnąć po glikokortykosteroid (pod warunkiem, że lekarz wcześniej zalecił te leki). Wówczas pacjent powinien koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Jeżeli towarzyszy pokrzywce obrzęk naczynioruchowy lub inne objawy sugerujące możliwość wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, natychmiast należy wezwać pogotowie ratunkowe (pod numerem 112 lub 999) oraz podać adrenalinę, jeśli została wcześniej przepisana przez lekarza.

Zwykle charakterystyczny wygląd wysypek pokrzywkowych sprawia, że diagnoza jest łatwa do postawienia. Bąble mogą jednak różnić się w zależności od przyczyny, która je wywołała. Istnieje wiele różnych form pokrzywki, takich jak cholinergiczna, spowodowana wysiłkiem, uciskiem, wibracjami czy światłem słonecznym.

Do ustalenia przyczyn wystąpienia pokrzywki ważny jest dokładny wywiad lekarski, który obejmuje pytania dotyczące pierwszego pojawienia się bąbli, częstotliwości epizodów, związków z podróżami, żywieniem, lekami, kontaktami alergicznymi, kontaktami z substancjami drażniącymi, a także różnymi innymi czynnikami ryzyka. Podsumowując, badanie dermatologiczne oraz zebrany wywiad mogą pomóc zidentyfikować przyczyny pokrzywki oraz wybrać odpowiednie leczenie.

Diagnoza pokrzywki jest skomplikowana i czasochłonna, ale nawet w przypadku pokrzywki przewlekłej tylko u około 20% pacjentów udaje się ustalić jej przyczynę. Niektórzy naukowcy sugerują, że rozpoznanie ostrej pokrzywki nie wymaga konieczności przeprowadzania badań.

Początkowa diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje skierowanie pacjenta na badania krwi – OB lub CRP (badania te oceniają obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologię krwi z rozmazem, próby wątrobowe, badanie moczu, a czasem ocenę czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami oraz badanie poziomu IgE we krwi są wykonywane u pacjentów z pokrzywką ostrą lub przewlekłą, którzy mieli wcześniej objawy pokrzywki po kontakcie z jakimś alergenem.

Czasami na podstawie wywiadu i obecności innych objawów lekarz decyduje się na rzadsze badania, takie jak eozynofilia krwi oraz testy w kierunku chorób autoimmunologicznych, tarczycy, wirusowych zakażeń wątroby i innych chorób. U niektórych pacjentów wykonuje się test skórny z własną surowicą chorego. Polega on na pobraniu krwi od pacjenta, oddzieleniu krwinek od reszty krwi, pozostawiając tzw. surowicę – płyn nakładany na nakłutą skórę przedramienia, podobnie jak w testach skórnych z alergenami. Pojawienie się bąbla oznacza obecność przeciwciał we krwi chorego, które odgrywają rolę w powstawaniu pokrzywki. W specjalistycznych ośrodkach czasami przeprowadza się próby prowokacyjne z pokarmem lub lekiem (oraz z czynnikami wywołującymi pokrzywki fizykalne).

Czasami konieczna jest biopsja skóry – wycięcie kilkumilimetrowego fragmentu skóry do badania pod mikroskopem.

Terapia ostrego swędzenia powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, aby uniknąć przypadkowego samoleczenia.

Ogólne zalecenia terapeutyczne obejmują:

• Unikanie czynnika wywołującego, jeśli jest znany (np. alergen, czynnik fizyczny itp.). W przypadku swędzenia wywołanego przez pokarmy, konieczna może być dieta eliminacyjna (objawy skórne ustępują po 2-3 tygodniach).
• Unikanie czynników nasilających lub wywołujących objawy, takich jak leki (kwas acetylosalicylowy, inne NSAID, opioidy), alkohol, stres psychiczny.
• Leczenie choroby podstawowej, jeśli swędzenie ma charakter wtórny, czyli jest spowodowane inną chorobą.

Podstawowym lekiem stosowanym w terapii ostrego swędzenia są leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają uczucie swędzenia skóry i powodują zanik zmian skórnych. Skuteczne leki przeciwhistaminowe w leczeniu swędzenia to: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Lekarz może również zalecić stosowanie innych leków, takich jak montelukast, cyklosporyna (w przypadkach ciężkiego, nawracającego ostrego swędzenia), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiego swędzenia), a także glikokortykosteroidy.

U pacjentów cierpiących na ostre swędzenie wywołane wysiłkiem fizycznym (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić profilaktycznie leki przeciwhistaminowe w celu zmniejszenia częstości występowania objawów. Pacjentom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną lub autowstrzykiwacza z adrenaliną do samodzielnego podania w razie nagłej konieczności.

U osób cierpiących na ostry wysyp pokrzywkowy, objawy zazwyczaj ustępują przed upływem 6 tygodni, często już po kilku dniach, a większość z nich doświadcza tego tylko raz w życiu. Reakcja na leki jest zazwyczaj bardzo skuteczna.

Około 2/3 pacjentów z ostrą pokrzywką nie wymaga żadnego leczenia, ponieważ zmiany ustępują samoczynnie.

U 5% osób z ostrą pokrzywką zmiany mogą stać się przewlekłe. Pokrzywka przewlekła ustępuje u około 30-50% pacjentów w ciągu roku. Niemniej jednak, u 1/5 chorych objawy mogą pozostać obecne nawet po 5 latach.

Ważnym aspektem leczenia pokrzywki jest identyfikacja czynników wywołujących, co może być trudne. Oprócz alergologa, chory powinien także skonsultować się z dermatologiem. Jeśli zdiagnozowano alergię, ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i przestrzeganie zaleceń lekarza.

Edukacja odgrywa istotną rolę w przypadku pacjentów cierpiących na pokrzywkę przewlekłą. Często pacjenci odczuwają frustrację z powodu świądu skóry i zmian wyglądu. Choroba może utrudniać codzienne funkcjonowanie oraz zakłócać sen. Często również osoby z otoczenia są przekonane, że zmiany skórne są zakaźne.

Nie ustalono jednoznacznie sposobów zapobiegania zarażeniu się pokrzywką, jednak nawroty choroby często można skutecznie zwalczyć za pomocą odpowiednich leków oraz unikania potencjalnych czynników wyzwalających.

Wiele osób cierpiących na przewlekłą pokrzywkę zauważa pogorszenie objawów pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryny), stresu oraz niektórych produktów spożywczych. Rzeczywiste przypadki alergii pokarmowej są rzadkie, ale niektóre pokarmy mogą pogorszyć objawy - na przykład truskawki mogą zwiększyć produkcję histaminy w organizmie, a alkohol powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Nawet jeśli wpływ specjalnych diet nie został jednoznacznie potwierdzony, to niektóre osoby (30–70%) doświadczają poprawy stanu skóry, eliminując z diety pewne produkty (np. alkohol, przyprawy, konserwanty, barwniki, surowe warzywa i owoce).