Pokrzywka jest jedną z częstych chorób skóry, charakteryzującą się swędzącymi rumieniowo-obrzękowymi zmianami skórnymi zwanych bąblami pokrzywkowymi. Te bąble pojawiają się szybko i znikają równie szybko, nie pozostawiając śladu.

Odmianą pokrzywki jest obrzęk naczynioruchowy, który charakteryzuje się obrzękiem dolnych partii skóry i tkanki podskórnej, z możliwością zajęcia błon śluzowych. Zazwyczaj zmiany skórne utrzymują się nieco dłużej niż w przypadku pokrzywki.

Mechanizm powstawania pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego jest podobny i polega na zwiększonej przepuszczalności drobnych naczyń skóry, co prowadzi do obrzęku. Proces ten jest skutkiem uwalniania mediatorów, takich jak histamina, z komórek bazofilowych i tucznych.

Objawy pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego mogą być wywołane przez czynniki alergiczne, jak również przez różne czynniki zewnętrzne, takie jak temperatura czy ucisk. Mogą również towarzyszyć różnym infekcjom.

Pokrzywka może mieć różne rodzaje, w tym alergiczne, niealergiczne, objawowe i idiopatyczne.

Pokrzywka jest częstym schorzeniem skórnym i dotyka około 10-20% populacji, zazwyczaj przebiegając w formie ostrej i samoograniczającej. Jedną z odmian pokrzywki jest dziedziczny obrzęk naczynioruchowy, który występuje w sposób dziedziczny. Jest to choroba, która ma podłoże genetyczne i polega na zmniejszonej aktywności (lub jej braku) jednego z białek zwanych inhibitorem esterazy pierwszej składowej dopełniacza (C1). To białko ma zdolność hamowania enzymów zawartych we krwi. W przypadku niedoboru tego białka dochodzi do niekontrolowanego aktywowania części białek z układu immunologicznego (tzw. dopełniacza), nawet pod wpływem niewielkich bodźców. Obrzęk naczynioruchowy dziedziczny zwykle zaczyna się między 7. a 13. rokiem życia i charakteryzuje się nasilonym obrzękiem, który utrzymuje się od 24 do 72 godzin. Urazy, zabiegi stomatologiczne, chirurgiczne oraz ucisk tkanek mogą wywoływać wystąpienie objawów tego schorzenia.

Pokrzywka, jak już wspomniano, charakteryzuje się nagle pojawiającymi się bąblami, przypominającymi zmiany po ukąszeniu przez owada lub dotknięciu rośliny pokrzywa (stąd nazwa choroby). Są to wykwity lekko uniesione ponad skórę, o kolorze białawym, różowym lub czerwonym i zazwyczaj towarzyszą im intensywne dolegliwości świądowe. Rozmiar bąbli może wynosić od kilku milimetrów do kilku, a nawet kilkunastu centymetrów.

Pokrzywka może być związana z obrzękiem naczynioruchowym, który najczęściej występuje w okolicach warg i powiek, ale również może pojawić się na tułowiu i w okolicach narządów płciowych. W przypadku obrzęku naczynioruchowego błon śluzowych gardła, krtani i języka może wystąpić duszność, uczucie duszności, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. W ostrej alergicznej pokrzywce mogą pojawić się dodatkowe objawy, takie jak ból brzucha, nudności, obniżenie ciśnienia tętniczego oraz utrata przytomności.

W przypadku wystąpienia pokrzywki ostrej, objawy bąbli zanikają w ciągu maksymalnie 6 tygodni, a wykwity z reguły zanikają już po kilku godzinach. W sytuacji rozległych zmian skóry, towarzyszących im obrzęku naczynioruchowemu oraz uciążliwemu świądowi, konieczna jest pilna konsultacja lekarska w celu podania szybko działających leków przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych. Obrzęk naczynioruchowy, szczególnie gdy dotyczy obszaru gardła i krtani oraz występuje z obniżeniem ciśnienia tętniczego, może stanowić zagrożenie dla życia.

Objawy sugerujące zajęcie krtani obejmują uczucie pełności i przeszkody w gardle, duszność oraz zmianę zabarwienia głosu.

Epizody nawracającego obrzęku naczynioruchowego i pokrzywki wymagają konsultacji dermatologicznej w celu przeprowadzenia niezbędnej diagnostyki.

Diagnoza pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego jest łatwa i opiera się na rozpoznaniu charakterystycznych objawów. Aby ustalić przyczynę choroby, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu medycznego i szczegółowej diagnostyki. U dzieci pokrzywka często występuje nagłym i może być spowodowana spożyciem określonego pokarmu, przyjęciem leku lub współistnieniem infekcji dróg oddechowych. Ważne jest również badanie kału w kierunku pasożytów jelitowych u tej grupy pacjentów oraz identyfikacja ognisk ukrytego zakażenia (np. ząbków, migdałków ropnych). W przypadku podejrzenia wrodzonego obrzęku naczynioruchowego niezbędne są specjalistyczne badania laboratoryjne.

Leczenie pokrzywki zależy od rodzaju tej dolegliwości i czynników wywołujących ją. Kontrola kontaktu z czynnikiem sprawczym, zwłaszcza jeśli chodzi o leki i pokarmy, jest kluczowa. W leczeniu zaleca się stosowanie leków przeciwhistaminowych.

W najbardziej zaawansowanych przypadkach pokrzywka może objawiać się obrzękiem naczynioruchowym, co wymaga zastosowania glikokortykosteroidów - silnych leków przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych. W niektórych sytuacjach, gdy chodzi o pokrzywkę fizyczną, można spróbować stopniowo przyzwyczaić pacjenta do czynnika wywołującego reakcję. Na przykład w pokrzywce z zimna, pacjent może być stopniowo wystawiany na zimno w celu wytworzenia tolerancji (tylko pod nadzorem w warunkach szpitalnych).

Wrodzony obrzęk naczynioruchowy nie reaguje na standardowe metody leczenia pokrzywki. W takich przypadkach zaleca się stosowanie leków hormonalnych i transfuzję krwi (w tym osocza).

Pokrzywka ostra zazwyczaj sama ustępuje po ustąpieniu czynnika wywołującego. W przypadku pokrzywki przewlekłej, jeśli znamy przyczynę, pacjent może unikać objawów skórnych poprzez unikanie kontaktu z tym czynnikiem. Wrodzony obrzęk naczynioruchowy, ze względu na genetyczne podłoże, towarzyszy pacjentowi przez całe życie.

Jeśli udało się zidentyfikować czynnik wywołujący, należy unikać ponownego kontaktu z nim. Szczególnie ważne jest to w przypadku leków, ponieważ ponowne przyjęcie leku może spowodować nasilenie objawów. Należy również unikać podawania leków o podobnej strukturze do tego, który spowodował pierwotne reakcje. Dla dzieci z rozpoznanym wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym istotne jest, aby przed wszelkimi zabiegami stomatologicznymi lub usuwaniem migdałków podniebiennych mieli zapewnione odpowiednie leczenie i ścisłą obserwację po zabiegu.

Wystąpienie bąbli pokrzywkowych - zarówno pierwszy raz, jak i ponownie u osób z przewlekłą pokrzywką - jest trudne do przewidzenia. Tylko poprzez poznanie bezpośredniej przyczyny powstawania zmian skórnych można temu zapobiec. Dlatego zaleca się unikanie czynników fizycznych, które prowokują pojawienie się bąbli (nagłe ochłodzenie ciała, spożywanie zimnych napojów w przypadku pokrzywki z zimna), pokarmów wywołujących objawy oraz niektórych leków.