Półpasiec charakteryzuje się jednostronnym występowaniem bolesnych pęcherzyków umiejscowionych na obszarach skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy zwanych dermatomami. Zmiany skórne zazwyczaj pojawiają się po jednej stronie ciała i najczęściej lokalizują się na obszarach nerwów międzyżebrowych. Przed pojawieniem się zmian skórnych mogą wystąpić objawy zwiastunowe, takie jak ból w jednym dermatomie, świąd skóry, uczucie mrowienia oraz inne parestezje. Ból i parestezje mogą pojawić się zwykle 3-4 dni przed wykwitami skórnymi. Dodatkowo mogą towarzyszyć gorączka, ból głowy oraz inne dolegliwości.

Początkowo wysypka przy półpaścu może być rumieniowo-plamista, ale szybko przechodzi w skupiska grudek, które wkrótce zamieniają się w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Następnie pojawiają się krosty, które pękają i tworzą bolesne nadżerki i owrzodzenia pokryte strupami. Nowe wykwity mogą się pojawiać przez około 7 dni, a po 3-4 tygodniach strupy odpadają, często pozostawiając blizny lub przebarwienia. Wysypce towarzyszy świąd, ból oraz mogą wystąpić objawy ogólne jak gorączka, ból głowy i zmęczenie.

Półpasiec jest spowodowany przez wirusa VZV, który wywołuje ospę wietrzną. Po przebyciu ospy wietrznej, wirus pozostaje uśpiony w organizmie i może zostać reaktywowany po wielu latach. Dochodzi do tego najprawdopodobniej z powodu spadku odporności komórkowej. Może to być związane z wiekiem, współistniejącymi chorobami lub przyjmowaniem leków immunosupresyjnych.

Półpasiec może pojawić się tylko u osób, które miały kontakt z wirusem ospy wietrznej, najczęściej po przebyciu samej ospy lub rzadziej po szczepieniu przeciwko ospy wietrznej. Ponieważ praktycznie cała populacja polska powyżej 40. roku życia przeszła już ospę wietrzną, wszystkie osoby starsze są narażone na ryzyko półpaśca.

Ryzyko półpaśca wzrasta wraz z wiekiem. Osoby po 50. roku życia mają gwałtowny wzrost ryzyka półpaśca, a po 85. roku życia ryzyko to sięga nawet 50%. Im starsza osoba, tym większe ryzyko powikłań półpaśca, takich jak neuralgia popółpaścowa. Dlatego osoby w zaawansowanym wieku, chore na półpasiec, mogą potrzebować hospitalizacji w celu leczenia powikłań, w tym neuralgii.

Czynniki ryzyka rozwoju półpaśca :

• wiek powyżej 65 lat, szczególnie osoby w 8. i 9. dekadzie życia
• nowotwory złośliwe
• leczenie immunosupresyjne (glikokortykosteroidy, leki po przeszczepie)
• stosowanie statyn
• cukrzyca
• zakażenie HIV i inne schorzenia osłabiające odporność komórkową.

U dzieci ryzyko półpaśca wzrasta, jeśli matka chorowała na ospę wietrzną w ciąży (po 20. tygodniu) – to nie wywołuje wrodzonej ospy u dziecka, ale wirus może zostać zareaktywowany we wczesnym dzieciństwie.

Według najnowszych danych z USA aż u jednej trzeciej osób może rozwinąć się półpasiec w ciągu ich życia. Choroba ta występuje u każdego, kto miał w przeszłości ospę wietrzną, zwłaszcza u dorosłych, a ryzyko choroby wzrasta wraz z wiekiem. Zazwyczaj półpasiec występuje raz w życiu, ale istnieje możliwość ponownego zachorowania, zwłaszcza u osób starszych. W Polsce nie ma obowiązku zgłaszania przypadków półpaśca, dlatego nie ma dokładnych danych na ten temat. Na całym świecie zapadalność na półpasiec wynosi od 1,2 do 3,4 przypadków na 1000 osób rocznie, powyżej 65. roku życia nawet 3,9–11,8 na 1000 osób.

Ospa wietrzna jest najczęstszą chorobą zakaźną w Polsce, rocznie notuje się około 200 tysięcy zachorowań. Ze względu na wysoką zaraźliwość choroby, prawie każdy zachoruje na ospę w ciągu życia. Szacuje się, że około 99,5% populacji po 40. roku życia miało ospę wietrzną, co oznacza, że kilkanaście milionów osób w Polsce może być narażonych na rozwój półpaśca.

NA SKRÓTY

• Neuralgia popółpaścowa
• Ciężki przebieg kliniczny półpaśca
• Półpasiec oczny
• Inne powikłania
• Trwałe następstwa półpaśca
• Śmiertelność z powodu półpaśca

Najczęstszym skutkiem półpaśca jest nerwoból postherpetyczny, który charakteryzuje się przewlekłym bólem w miejscu wysypki. U osób starszych istnieje większe ryzyko wystąpienia tego rodzaju bólu oraz jego dłuższego trwania. Neuralgia popółpaścowa może prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia i trwać nawet kilka lat po zakażeniu.

Półpasiec może także wywoływać cięższe powikłania, takie jak zaburzenia wzroku w przypadku zajęcia pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego. Półpasiec oczny jest potencjalnie niebezpiecznym schorzeniem, które może prowadzić do utraty wzroku, dlatego wczesne rozpoznanie i leczenie są niezwykle istotne.

W niektórych przypadkach półpasiec może zwiększyć ryzyko powikłań neurologicznych, takich jak zapalenie mózgu czy opon mózgowych. Osoby ze złym stanem odpornościowym są bardziej narażone na rozwój takich komplikacji. Nawet po zakończeniu zakażenia półpaścem, mogą pojawić się trwałe następstwa, takie jak zaburzenia słuchu czy porażenia nerwów czaszkowych.

Pomimo stosunkowo rzadkich przypadków śmiertelności związanej z półpaścem, osoby starsze lub z obniżoną odpornością są bardziej narażone na ten rodzaj skutków choroby. Stany Zjednoczone odnotowują około 100 zgonów rocznie z powodu półpaśca, zdecydowana większość z nich dotyczy osób starszych. W Polsce rocznie zgłaszane są pojedyncze przypadki zgonów spowodowanych półpaścem.

Wirus VZV, który wywołuje półpasiec, może być przenoszony z osoby cierpiącej na półpasiec na osoby, które dotąd nie miały ospy wietrznej. W takich przypadkach może dojść do zachorowania na ospę wietrzną, ale nie na półpasiec bezpośrednio. Półpasiec jest mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna, a ryzyko zarażenia wirusem VZV po kontakcie z chorym jest niskie. Wirus VZV rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt z płynem w pęcherzykach półpaścowych, ale krótkotrwały, przypadkowy kontakt jest bezpieczny. Chorzy na półpasiec są zaraźliwi dla otoczenia tylko w fazie nieprzyschniętej wysypki pęcherzykowej, a nie przed wystąpieniem wysypki ani po zaschnięciu pęcherzyków. Zaleca się zakrywanie wysypki odzieżą, aby zmniejszyć ryzyko zarażenia dla otoczenia. Osoby, które są bardziej narażone na ciężki przebieg ospy wietrznej, to kobiety ciężarne, wcześniaki, dzieci urodzone przed 28. tygodniem ciąży lub o masie poniżej 1000 gramów, niezależnie od tego, czy matka przechorowała ospę wietrzną czy była zaszczepiona, oraz pacjenci z zaburzeniami odporności niezależnie od wieku.

W terapii stosuje się specjalne leki przeciwwirusowe, które pomagają zmniejszyć objawy i skrócić czas trwania półpaśca. Aby leczenie było skuteczne, konieczne jest rozpoczęcie go jak najwcześniej po wybuchu wysypki. Nie ma jednak dowodów na to, że terapia przeciwwirusowa zapobiega poważnemu powikłaniu, jakim jest neuralgia po półpaścu. Ból można łagodzić symptomatycznie.

Terapia przeciwwirusowa może zmniejszyć nasilenie objawów i skrócić czas trwania półpaśca. Istnieje kilka leków przeciwwirusowych (np. acyklowir, walacyklowir, famcyklowir), które mogą pomóc w tej chorobie. Kluczowe jest szybkie rozpoczęcie leczenia – najlepiej w ciągu pierwszych 24 godzin od pojawienia się zmian skórnych. Leczenie acyklowirem trwa zazwyczaj 7–10 dni, a walacyklowirem 7 dni. Jednak nie ma dowodów na to, że terapia przeciwwirusowa zmniejsza ryzyko neuralgii popółpaścowej.

Jeśli chodzi o łagodzenie bólu, stosuje się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen). W przypadku silnego bólu, gdy standardowe leki nie działają, lekarz może zalecić mocniejsze leki, takie jak opioidy, gabapentynę, amitryptylinę, a czasem także glikokortykosteroidy. Nie zaleca się stosowania lokalnych leków przeciwwirusowych, antybiotyków ani preparatów przeciwbólowych w formie pudru czy maści.

Kąpiele oraz leki przeciwhistaminowe mogą pomóc złagodzić świąd towarzyszący zmianom skórnym.

Zachorowanie na półpasiec nie daje odporności na kolejne wystąpienie choroby. Badania wskazują, że ryzyko powtórnego zachorowania na półpasiec w ciągu 8 lat od pierwszego epizodu wynosi od 6 do 8 procent.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia półpaśca i długotrwałego bólu towarzyszącego, zaleca się poddanie się szczepieniom ochronnym. Szczepienia mogą pomóc w zapobieganiu ospie wietrznej, co zmniejsza ryzyko rozwoju półpaśca w przyszłości. Istnieje specjalna szczepionka, która chroni przed półpaścem u osób, które miały już ospę wietrzną. W Polsce jest dostępna od 2023 roku.

Szczepionka Shingrix przeciwko półpaścowi jest szczepionką "nieżywą" i zalecana jest dla wszystkich osób powyżej 50. roku życia oraz dla tych w wieku od 18 lat, którzy mają czynniki ryzyka półpaśca (takie jak niedobór odporności, przewlekłe choroby serca, płuc, wątroby, cukrzyca czy choroby autoimmunizacyjne), które wcześniej miały ospę wietrzną lub zostały zaszczepione żywą szczepionką przeciwko VZV.