Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest ważnym elektrolitem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Jest głównie obecny wewnątrz komórek, a tylko niewielka część znajduje się poza nimi, w płynach tkankowych i krwi. Nerki pełnią kluczową rolę w regulowaniu stężenia potasu. Ten pierwiastek dostarczany jest do organizmu poprzez pokarm i płyny.

Prawidłowe stężenie potasu we krwi to 3,5–5,2 mmol/l. W różnych laboratoriach normy te mogą się nieco różnić.

W skali wartości stężenia potasu w surowicy krwi:

• Hipokaliemia oznacza stężenie poniżej 3,5 mmol/l
• Łagodna hipokaliemia to poziom 3,1–3,5 mmol/l
• Umiarkowana hipokaliemia to poziom 2,5–3,0 mmol/l
• Ciężka hipokaliemia to poziom poniżej 2,5 mmol/l

Najczęstszą przyczyną niedoboru potasu jest utrata tego pierwiastka przez nerki z moczem lub przewód pokarmowy. Potas jest tracony z moczem wskutek stosowania diuretyków, zaburzeń hormonalnych, niektórych chorób nerek oraz przez wrodzone zaburzenia czynności nerek. Może również być tracony poprzez skórę w wyniku obfitego pocenia się lub oparzeń. Niedobór potasu może wynikać także z długotrwałego niedoboru potasu w diecie, często spotykanego u osób przewlekle niedożywionych.

Hipokaliemia, czyli niedobór potasu, jest często spotykany, szczególnie u osób stosujących leki moczopędne. Czasem wyniki badań stężenia potasu mogą być mylące, na przykład w przypadku nieprawidłowego przechowywania próbki krwi, co prowadzi do tzw. hiperkaliemii rzekomej.

Umiarkowana hipokaliemia często nie wywołuje żadnych symptomów.

Objawy zazwyczaj pojawiają się, gdy stężenie potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, co oznacza hipokaliemię umiarkowaną lub ciężką.

Najczęstsze wczesne objawy niedoboru potasu to: ogólne zmęczenie, zaparcia, skurcze mięśni, nieregularne bicie serca.

Symptomy zależą od stopnia nasilenia hipokaliemii oraz szybkości jej rozwoju. Szybko postępująca hipokaliemia, nawet o umiarkowanym stopniu, może prowadzić do:

• groźnych zaburzeń rytmu serca
• osłabienia siły mięśni
• zaparć
• zatrzymania moczu (ze względu na osłabienie mięśni pęcherza moczowego)
• zaburzeń neurologicznych – parestezji, nadpobudliwości nerwowej i apatii.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Jeśli zauważysz wczesne objawy niedoboru potasu u osoby, która ma duże prawdopodobieństwo niedoboru tego składnika (np. ze względu na stosowanie leków moczopędnych, dolegliwości związane z biegunką lub wymiotami), warto skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu lub udać się na SOR w celu wykonania badania poziomu elektrolitów we krwi.

Nie należy samodzielnie stosować preparatów potasu, ponieważ objawy mogą mieć inne przyczyny, a nadmiar potasu może być również niebezpieczny.

Hipokaliemię diagnozuje się poprzez pomiar zawartości potasu we krwi i stwierdzenie, że jest ona poniżej normy.

Jeśli nieznana jest przyczyna hipokaliemii (np. związana z diuretykami, biegunką, wymiotami, anoreksją), konieczne jest przeprowadzenie szeregu testów w celu ustalenia powodu niskiego poziomu potasu.

Wskazane jest również oszacowanie stężenia magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu czasem wiąże się z niedoborem magnezu.

W przypadku leczenia niedoboru potasu zawsze konieczne jest uzupełnienie braków tej substancji oraz leczenie lub usunięcie przyczyny, która spowodowała niedobór.

W przypadku łagodnej hipokaliemii, gdy nie ma objawów niedoboru potasu, zalecane może być spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zwykle konieczne jest spożycie dziennie 50–100 mmol potasu, aby uzupełnić jego braki.

Do produktów bogatych w potas należą między innymi banany, pomidory, ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

W przypadku konieczności, lekarz może zalecić przyjmowanie suplementów potasu, które są specjalnie opracowane do leczenia niedoboru potasu lub zapobiegania hipokaliemii. Suplementy te mogą być dostępne w postaci tabletek lub płynów i należy je przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas leczenia hipokaliemii konieczne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jeśli hipokaliemia jest ciężka, konieczne może być leczenie w szpitalu, polegające na podawaniu potasu dożylnie i częstym monitorowaniu jego poziomu we krwi.

Ważne jest również leczenie lub usunięcie przyczyny hipokaliemii, takiej jak zmiana sposobu leczenia, leczenie choroby podstawowej lub zwiększenie spożycia potasu w diecie.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeśli przyczyna hipokaliemii nadal istnieje, należy regularnie monitorować poziom potasu we krwi i uzupełniać braki zgodnie z zaleceniami lekarza.

Osoby, które są podatne na niedobór potasu podczas stosowania leków moczopędnych, powinny regularnie zwiększać spożycie potasu (znane jako suplementacja). Jest to szczególnie istotne dla osób przyjmujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj wystarczy dodatkowe spożycie około 20-40 mmol potasu dziennie, obok tego, co znajduje się w codziennej diecie. Jeśli zapotrzebowanie jest mniejsze, np. 10-20 mmol dziennie, źródłem potasu mogą być tylko regularnie spożywane produkty bogate w potas (jak wymienione wyżej). W przypadku większego zapotrzebowania na potas, zazwyczaj konieczne jest stosowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu zgodnie z zaleceniami lekarza. Ważne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania niedoborowi potasu jest zmiana leczenia poprzez dodanie leku moczopędnego, który zmniejsza wydalanie potasu z moczem. W takim przypadku również konieczne jest regularne kontrolowanie stężenia potasu we krwi.