Przeziębienie to najczęściej występująca choroba, która dotyka większość populacji na całym świecie kilka razy w ciągu roku.

Dorośli zapadają na przeziębienie średnio 2–4 razy rocznie, podczas gdy u osób starszych choroba występuje rzadziej (średnio 0,5–1 epizod rocznie). U dzieci przeziębienie występuje częściej niż u dorosłych.

Prawdopodobnie dorośli mający częsty kontakt z dziećmi częściej zapadają na przeziębienie. Wraz z wiekiem, układ immunologiczny uczy się radzić sobie z większą liczbą wirusów powodujących przeziębienie, co sprawia, że u osób starszych choroba występuje rzadziej.

Częstość przeziębienia różni się w zależności od pory roku i jest różna dla każdej osoby. W krajach rozwiniętych szacuje się, że 20% wizyt u lekarza jest związane z przeziębieniem. Ameryka Północna dostarcza dokładne dane epidemiologiczne, gdzie rocznie rejestruje się miliony przypadków zgłoszonych do lekarza.

Przeziębienie stanowi ważną przyczynę nieobecności w szkole i pracy, co skutkuje milionami dni nieobecności w USA. Dane te sugerują również dużą liczbę wizyt lekarskich z powodu przeziębienia w Polsce, jednak dokładne dane są trudne do oszacowania ze względu na różnice w strukturze populacji i opiece zdrowotnej.

Najwięcej infekcji występuje w sezonie jesienno-wiosennym. W naszym klimacie przeziębienia najczęściej pojawiają się od października do marca. Tradycyjnie uważa się, że jest to związane z dłuższym czasem spędzonym w zamkniętych pomieszczeniach, co ułatwia przenoszenie infekcji.

Niemniej jednak, brak jest solidnych naukowych dowodów potwierdzających tę teorię, co stawia ją pod znakiem zapytania (szczególnie że w zurbanizowanych społeczeństwach intensywność przebywania w zatłoczonych pomieszczeniach jest podobna przez cały rok).

Zgodnie z alternatywną hipotezą, zwiększoną częstość przeziębień można przypisać zmianom w błonie śluzowej nosa, spowodowanym przez zimne powietrze i zmienne temperatury, które ułatwiają wirusom atak, osłabiając nasze naturalne mechanizmy obronne przed zakażeniem.

Zakażenie może wystąpić poprzez:

• przenoszenie drobnoustrojów w czasie kontaktu z osobą chorą, która kaszle lub kicha i rozpyla wirusy w powietrzu,
• dotykając zakażonych przedmiotów; niektóre wirusy mogą przetrwać na powierzchniach przez kilka godzin, np. na klamkach, telefonach, poręczach - po dotknięciu tych przedmiotów i później dotknięciu ust, nosa lub oczu możemy się zainfekować.

Przeziębienie jest wywołane przez infekcję wirusową, a jego przyczyny to różnorodne i liczne rodzaje wirusów (ponad 200). Dlatego większość z nas choruje wielokrotnie, często kilka razy w ciągu roku.

Najczęstsze wirusy powodujące przeziębienie to:

• rynowirusy (odpowiedzialne za 40–50% przypadków przeziębienia); istnieje ponad 100 różnych gatunków rynowirusów,
• koronawirusy – stanowią 10–15% przypadków przeziębienia,
• inne wirusy (takie jak adenowirusy, wirusy Coxsackie, wirusy paragrypy, parwowirusy, RSV i enterowirusy).

Część przypadków grypy nie można klinicznie odróżnić od przeziębienia, dlatego należy również uwzględnić wirusy grypy wśród przyczyn.

U osób podejrzewanych o zakażenie wirusem SARS-CoV-2 lub wirusem grypy, lekarz może zlecić odpowiednie badania w celu potwierdzenia diagnozy. Identyfikacja patogenu jest istotna dla oceny obecnej sytuacji epidemiologicznej.

Wirusy przedostają się do nosa za pośrednictwem wdychanego powietrza zawierającego drobne kropelki zakażonej wydzieliny od innych chorych lub przenoszone są do nosa z rąk pacjenta.

Błona śluzowa nosa jest pokryta komórkami nabłonka i obłożona śluzem. Komórki nabłonka posiadają receptory, które umożliwiają interakcje z innymi komórkami organizmu, w tym receptory ICAM-1 służące do kontaktu z leukocytami.

Rynowirusy korzystają z tych receptorów do przeniknięcia do wnętrza komórek, gdzie powodują zmiany spowodowane przez wirusa. Sam wirus poza komórkami innego organizmu nie żyje w tradycyjnym znaczeniu tego słowa, ponieważ nie wykazuje metabolizmu, nie oddycha ani się nie rozmnaża.

Po dostaniu się do komórki, wirus pobudza komórkę do produkcji białek niezbędnych do budowy kolejnych wirusów. Komórka ulega zniszczeniu, a uwolnione wirusy atakują kolejne komórki. Układ odpornościowy organizmu jest w stanie bronić się przed zakażeniem, a zmienione komórki są rozpoznawane i niszczone przez leukocyty.

Podczas procesu zapalnego, substancje uwalniane przez komórki i leukocyty powodują zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych, prowadząc do obrzęku błony śluzowej nosa. W zależności od gatunku wirusa, objawy mogą być różne, ale zwykle obejmują kaszel, katar, obrzęk nosa, a w przypadku zakażenia bakteryjnego również gorączkę i zmęczenie.

Po kilku dniach infekcja zostaje pokonana, a nabłonek nosa zaczyna się regenerować.

Objawy przeziębienia utrzymują się przez około tydzień, najbardziej intensywne są po 3–4 dniach i stopniowo ustępują. Po zakażeniu pojawia się uczucie złego samopoczucia, często towarzyszy mu wysychanie, pieczenie lub drapanie w nosie. Następnie pojawia się ból gardła i czasami chrypka, a potem katar i kichanie.

Przeziębienie zazwyczaj trwa około 7 dni. Katar i kaszel mogą jednak pozostać nawet przez 2–3 tygodnie. Zmiana wydzieliny z nosa na ropną nie oznacza konieczności stosowania antybiotyków, ponieważ organizm aktywuje swoje siły obronne. Kaszel może być zarówno suchy, jak i mokry. Jeśli do objawów przeziębienia dołączają gorączka, bóle mięśni i stawów, należy rozważyć możliwość grypy. W takim przypadku zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem, który może zalecić stosowanie odpowiednich leków antywirusowych.

Grypa powinna być leczona w warunkach domowych, aby zmniejszyć ryzyko powikłań. W obecnej sytuacji epidemiologicznej istnieje także możliwość zakażenia wirusem SARS-CoV-2. U zdrowych osób przeziębienie przechodzi samoistnie, ale u osób ze schorzeniami dróg oddechowych lub obniżoną odpornością może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie zatok, ucha, oskrzeli lub płuc.

Jeśli wystąpią problemy z oddychaniem lub napady świszczącego oddechu, gorączka powyżej 38°C i intensywny kaszel z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny utrzymują się przez dłuższy czas, silny i nieustępujący ból głowy, zatok lub ucha, lub objawy nie ustępują przez dłużej niż 10-14 dni lub nasilają się po 5-6 dniach choroby, należy skonsultować się z lekarzem.

Dostępne leki nie skracają istotnie przebiegu choroby, a jedynie łagodzą jej symptomy. Istotne jest ogólne postępowanie.

• odpoczynek, pozostawanie w łóżku, konieczność ewentualnego zwolnienia z pracy/szkoły,
• picie odpowiedniej ilości płynów (szczególnie jeśli towarzyszy temu gorączka), na przykład wody mineralnej niegazowanej; napoje gazowane należy unikać,
• chwilowe złagodzenie objawów można uzyskać poprzez inhalacje ciepłego, wilgotnego powietrza.

Ból głowy, gardła i gorączka mogą być złagodzone poprzez stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Paracetamol jest bezpiecznym lekiem, który można przyjmować doraźnie w odpowiednich dawkach. Można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, jednak należy zachować ostrożność ze względu na możliwe działania niepożądane. Aspiryna działa podobnie do innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W razie bólu gardła zaleca się stosowanie tabletek do ssania, które zawierają leki przeciwzapalne lub mentol.

W leczeniu upośledzonej drożności nosa i kataru zaleca się stosowanie leków obkurczających naczynia błony śluzowej nosa, zarówno miejscowo jak i doustnie. Leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa zawierające pseudoefedrynę mogą poprawić drożność nosa, jednak nie zaleca się ich stosowania u pacjentów z ciężkim nadciśnieniem tętniczym.

W przypadku kaszlu, leki przeciwkaszlowe mogą okazać się mało skuteczne. Ważne jest unikanie preparatów zawierających zarówno lek przeciwkaszlowy, jak i wykrztuśny. W przypadku trudnego do odkrztuszenia wydzieliny w oskrzelach, można zastosować preparaty zawierające ambroksol albo gwajafenezynę.

Brak solidnych dowodów naukowych na skuteczność witaminy C, rutozydu i leków homeopatycznych w walce z przeziębieniem. Tabletki z cynkiem mogą pomóc przy szybszym ustępowaniu objawów, ale tylko jeśli zaczniemy je stosować w ciągu 24 godzin od pierwszych symptomów.

Preparaty z jeżówką mogą przynieść korzyści na początkowym etapie choroby, choć wyniki badań są mieszane. Stosowanie antybiotyków w leczeniu wirusowych infekcji, takich jak przeziębienie, nie jest zalecane - może to doprowadzić do rozwoju opornych szczepów bakterii. Preparaty zawierające kilka leków nie wpływają na przebieg choroby, tylko łagodzą jej objawy.

Warto sprawdzić skład preparatów wieloskładnikowych, ponieważ mogą one wywoływać różne skutki uboczne.

Nie ma pewnych dowodów na to, że zmarznięcie lub ekspozycja na zimno zwiększają ryzyko przeziębienia.

W niektórych badaniach wykazano jednak, że na przykład wychłodzenie nóg zwiększa ryzyko zachorowania na przeziębienie. Trudno jest jednak wiarygodnie ocenić, czy faktycznie zwiększa to ryzyko choroby, na podstawie dostępnych danych. Na pewno do zachorowania, oprócz zmarznięcia, konieczne jest zakażenie.

Większość preparatów "poprawiających odporność" nie ma istotnego wpływu na ryzyko przeziębienia. Dane naukowe sugerują jedynie, że niektóre preparaty zawierające jeżówkę (Echinacea) lub czosnek mogą mieć korzystne działanie. Jednakże jeżówka, mimo ogólnej dobrej tolerancji i niewielu działań niepożądanych, może w pojedynczych przypadkach spowodować uszkodzenie wątroby. Regularne spożywanie witaminy C możliwe, że zmniejsza ryzyko przeziębienia jedynie u osób intensywnie ćwiczących (np. maratończyków). Przegląd systematyczny z 2020 roku wykazał, że nadal brakuje badań potwierdzających, że suplementacja innymi mikroelementami zapobiega przeziębieniom.

• Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym stopniu intensywności (intensywny trening może zwiększyć ryzyko zachorowania na przeziębienie), a w sezonie jesienno-zimowym noszenie odpowiedniego ubrania zapewniającego komfort termiczny.
• W okresach większej podatności należy unikać przebywania w zatłoczonych miejscach, na przykład w pracy i w miejscach publicznych (np. w tramwaju, w bibliotece lub w sklepie), nie dotykać rękoma nosa ani oczu.
• Unikanie bliskiego kontaktu z osobami przeziębionymi.
• Częste i dokładne mycie rąk mydłem (przez 15–30 sekund).
• Stosowanie środków dezynfekcyjnych na bazie alkoholu.

Osoby z przeziębieniem są najbardziej zaraźliwe w momencie pojawienia się u nich objawów choroby.