Mięśniaki macicy, zwane również włókniakami macicy, są łagodnymi nowotworami składającymi się z komórek mięśni gładkich macicy. Choć nie stanowią zagrożenia dla życia kobiety, mogą wpłynąć na jej jakość życia i zdolność zajścia w ciążę. Mięśniaki mają różne rozmiary - od ziarenka grochu do kilkunastocentymetrowych zmian, które mogą być większe niż samo narządx. W większości przypadków występują w mnogości, nie rozprzestrzeniają się na inne tkanki ani nie dają przerzutów. Czasami mogą zmieniać rozmiar w ciągu życia kobiety.

Ogólnie, mięśniaki można podzielić na trzy typy ze względu na ich lokalizację: - mięśniaki podśluzówkowe, znajdujące się przy błonie śluzowej macicy (endometrium), - mięśniaki śródścienne, umiejscowione w ścianie macicy, - mięśniaki podsurowicówkowe, znajdujące się pod błoną surowiczą na zewnątrz macicy.

Przyczyny powstania mięśniaków macicy nie są do końca znane, ale wiadomo, że niektóre z nich rosną pod wpływem żeńskich hormonów płciowych, głównie estrogenów. Rzeczy niezmienne ryzyka obejmują: rasę czarną, wiek okołomenopauzalny, czynniki genetyczne, wczesne pojawienie się pierwszej miesiączki oraz późna ostatnia, a także występowanie mięśniaków w rodzinie. Czynnikami ryzyka, na które mamy wpływ, są: otyłość, nadciśnienie tętnicze, nadmiar czerwonego mięsa, nadużywanie substancji, takie jak alkohol i kofeina. Ciąże przed 25. rokiem życia, wielorodność oraz antykoncepcja hormonalna mają udowodnione działanie ochronne na powstawanie mięśniaków.

Mięśniaki macicy są najczęstszymi nowotworami żeńskiego układu rozrodczego. Szacuje się, że występują u połowy do większości kobiet. Częściej pojawiają się po 50. roku życia, a rzadziej przed 20. rokiem życia.

Szybko rosnące mięśniaki, które wymagają intensywnej obserwacji i szybkiej diagnostyki, stanowią jedynie niewielki procent wszystkich przypadków.

Nie wszystkie kobiety doświadczają objawów mięśniaków - tylko około 40% kobiet z mięśniakami. Objawy mogą się różnić w zależności od lokalizacji i wielkości guza. Niektóre kobiety mogą nie odczuwać drobnych zmian przez całe życie.

Objawy mięśniaków, jeśli występują, są dość ogólne. Mogą obejmować nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, takie jak obfite, nieregularne miesiączki, krwawienia międzymiesiączkowe. Przewlekłe krwawienia mogą prowadzić do niedokrwistości, co objawia się osłabieniem, bladością skóry, przyspieszoną akcją serca i omdleniami. Inne dolegliwości związane z mięśniakami to ból lub dyskomfort w okolicy podbrzusza, ucisk na sąsiadujące struktury, częste oddawanie moczu, parcie na mocz, trudności z oddawaniem stolca oraz zaparcia. Niepłodność jest również problemem, z którym mogą się borykać kobiety z mięśniakami. Mięśniaki mogą prowadzić do niepłodności pierwotnej - gdy kobieta nigdy nie była w ciąży - lub wtórnej - gdy kobieta miała wcześniej problemy z zajściem w ciążę. Czasem mięśniaki mogą powodować utratę ciąży poprzez poronienia lub porody przedwczesne. Duże guzy mogą wpłynąć na ułożenie płodu i zwiększyć ryzyko porodu cesarskiego, chociaż w większości przypadków mięśniaki nie mają istotnego wpływu na rozwój ciąży i poród.

Jeśli występują objawy sugerujące obecność mięśniaków macicy, należy udać się do ginekologa celem ustalenia diagnozy, wykluczenia innych potencjalnych przyczyn oraz rozpoczęcia leczenia. W przypadku braku objawów konieczne jest regularne monitorowanie sytuacji. Nie bagatelizuj dolegliwości związanych z niedokrwistością, która może być spowodowana nadmiernym krwawieniem z narządów rodnych i zanim odwiedzisz specjalistę, skonsultuj się z lekarzem pierwszego kontaktu.

Badanie ultrasonograficzne przezpochwowe jest głównym narzędziem diagnostycznym stosowanym do identyfikacji mięśniaków macicy. Umożliwia wykrycie większości guzów macicy, pomiar ich rozmiarów oraz określenie lokalizacji. W przypadku większych zmian możliwe jest ich wyczucie podczas dwuręcznego badania ginekologicznego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki wychodzące przez szyjkę macicy na zewnątrz mogą być widoczne w wziernikach stosowanych do badania pochwy. Wcześniejsza rozmowa lekarza z pacjentką oraz identyfikacja czynników ryzyka mogą pomóc w odpowiedniej diagnozie.

W przypadku wątpliwości diagnostycznych zaleca się dodatkowe badania. Jednym z nich jest histeroskopia, procedura diagnostyczna wykonywana w znieczuleniu ogólnym, polegająca na wprowadzeniu kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do jamy macicy w celu dokładnego obejrzenia wnętrza. Czasami konieczne jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (TK) miednicy.

Przy podejrzeniu mięśniaka macicy każdy guz w macicy należy starannie zbadać w celu wykluczenia innych zmian, takich jak polip endometrium, guz jajnika czy mięsak macicy.

Tylko guzy mięśniakowate powodujące objawy i obniżające jakość życia kobiety wymagają interwencji leczniczej. Wybór metody terapeutycznej zależy od wieku pacjentki, chęci zachowania płodności oraz preferencji co do pozostawienia macicy. Bezsprzeczne zmiany są regularnie monitorowane.

Zawsze należy rozważyć terapię farmakologiczną mającą na celu złagodzenie objawów, lecz nie eliminującą guzów. Zwykle jest to pierwszy krok przed operacyjnym leczeniu, gdyż pomaga zmniejszyć rozmiar mięśniaków. Należy jednak pamiętać, że niektóre leki mają ograniczenia czasowe i efekt ich stosowania może być krótkotrwały.

Głównymi metodami terapeutycznymi, skuteczniejszymi i częściej wykorzystywanymi, zwłaszcza gdy terapia farmakologiczna nie przynosi pożądanych efektów, są metody operacyjne. W przypadku pacjentek w wieku rozrodczym planujących ciążę, zazwyczaj przeprowadza się operację usunięcia mięśniaków (miomektomię). Procedurę można wykonać laparoskopowo przez małe nacięcia w jamie brzusznej, a w przypadku mniejszych (do 3 cm) podśluzówkowych guzów można je usunąć podczas histeroskopii. Inne nieoperacyjne metody usuwania guzów obejmują embolizację naczyń, która polega na wprowadzeniu do naczyń odżywiających macicę materiału powodującego ich zamknięcie i martwicę guza. Taka procedura przerywa dopływ substancji odżywczych do mięśniaka, co hamuje jego wzrost.

U kobiet po menopauzie lub młodszych, nieplanujących ciąży, zazwyczaj wykonuje się histerektomię, czyli usunięcie macicy. Wraz z macicą często usuwa się jajowody, a czasem szyjkę macicy. Jajniki zwykle pozostawia się do 60–65 roku życia, co korzystnie wpływa na zdrowie i samopoczucie kobiety. W późniejszym wieku, ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko rozwoju raka, jajniki usuwa się razem z narządami rodnych.

Jedynym skutecznym sposobem na całkowite usunięcie mięśniaków macicy jest ich usunięcie wraz z macicą.

Leczenie zabiegowe samo w sobie niesie duże ryzyko nawrotów, ponieważ pojedynczy guz nie oznacza, że nie ma innych zmian wewnętrznych.

Leczenie farmakologiczne ma na celu łagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, a nie zapewnienie pełnego wyleczenia.

Regularne kontrole z obserwacją w ultrasonografii przezpochwowej są konieczne po leczeniu farmakologicznym lub interwencyjnym usuwaniu mięśniaków macicy. Po operacyjnym usunięciu macicy, zwłaszcza jeśli zachowane są jajniki, ważne jest również coroczne badanie u ginekologa w celu wykonania ultrasonografii i obserwacji ewentualnych niepokojących zmian.