PSA (prostatowy antygen specyficzny) jest enzymem wytwarzanym wyłącznie przez gruczoł krokowy. Znajduje się w komórkach tego gruczołu, skąd jest uwalniany do nasienia, dlatego jego ilość we krwi jest niewielka. Z wiekiem jego poziom wzrasta, co jest zjawiskiem naturalnym. Badanie PSA jest istotne i może być używane do diagnozy raka gruczołu krokowego. Wysoki poziom PSA może wskazywać na obecność raka gruczołu krokowego. Należy jednak pamiętać, że podwyższone stężenie PSA nie zawsze oznacza obecność raka i może być wynikiem wielu nieszkodliwych przyczyn.

Zazwyczaj lekarz zleca badanie poziomu PSA, gdy podejrzewa się u pacjenta chorobę gruczołu krokowego, czyli gdy występują objawy takie jak trudności z oddawaniem moczu, krwiomocz, ból krocza i podbrzusza.

Badanie to może być również wykonane u mężczyzn po usunięciu gruczołu krokowego.

Oznaczenie poziomu PSA jest również wykonywane przy podejrzeniu raka. Niektórzy eksperci uważają, że powinno być to badanie przesiewowe, przeprowadzane u osób zdrowych, celem wczesnego wykrycia raka gruczołu krokowego.

Rekomenduje się przeprowadzenie badania PSA u mężczyzn zwiększonego ryzyka zachorowania na raka gruczołu krokowego, czyli u każdego mężczyzny po 50. roku życia, po 45. roku życia jeśli występuje historia raka gruczołu krokowego w rodzinie lub po 40. roku życia jeśli mężczyźni są nosicielami mutacji genu BRCA2.

Konieczność wykonania badania PSA należy skonsultować z lekarzem. Należy pamiętać, że badania są wykonywane tylko wtedy, gdy wynik ma wpływ na dalsze postępowanie i przynosi korzyść pacjentowi.

Aby określić poziom PSA, wystarczy pobrać niewielką próbkę krwi, dlatego nie ma żadnych przeciwwskazań do przeprowadzenia tego testu.

Przed przejściem testu PSA nie trzeba spełniać żadnych szczególnych warunków. Przez 48 godzin przed badaniem należy omijać czynności, które mogą zakłócić wyniki - takie jak ejakulacja czy jazda na rowerze.

Nie ma uniwersalnych norm stężenia PSA we krwi, wyniki mogą się różnić w zależności od metody.

Przyjęte normy zależne od wieku mężczyzny:

• 40–49 lat – 0–2,5 ng/ml
• 50–59 lat – 0–3,5 ng/ml
• 60–69 lat – 0–4,5 ng/ml
• 70–79 lat – 0–6,5 ng/ml.

Przyczyny podwyższonego poziomu PSA mogą obejmować łagodny rozrost gruczołu krokowego, uraz prostaty, ejakulację, przewlekłe i ostre zapalenie gruczołu krokowego, raka prostaty oraz stan po cewnikowaniu pęcherza moczowego.

Analiza poziomu PSA budzi kontrowersje.

Po pierwsze, test PSA czasami może dostarczyć wyniki "fałszywie pozytywne". Oznacza to, że wynik sugeruje obecność nieprawidłowości (raka), mimo że tak naprawdę ich nie ma. To może prowadzić do niepotrzebnego stresu u pacjenta i przeprowadzania dodatkowych badań, czasem inwazyjnych, takich jak biopsja gruczołu prostaty.

Po drugie, jeśli wynik testu PSA prowadzi do wykrycia raka gruczołu prostaty, czasem nie jest jasne, czy zdiagnozowanie choroby będzie korzystne dla pacjenta. Rak gruczołu prostaty często rozwija się bardzo wolno i występuje u starszych mężczyzn, co oznacza, że podjęcie leczenia może przynieść więcej strat niż korzyści, ponieważ pacjent zapewne by zmarł z innych przyczyn niż rak gruczołu prostaty osiągnąłby stadium, które zakłóciłoby jego życie. Należy pamiętać, że terapia antynowotworowa może wywoływać powikłania.

Dlatego decyzję o przeprowadzeniu badania należy podjąć we współpracy z lekarzem po omówieniu zalet i ewentualnych negatywnych skutków, które mogą być związane z testem PSA.