Nowotwory złośliwe jamy ustnej to różnorodna grupa chorób (różnią się lokalizacją, budową i przebiegiem klinicznym). W jamie ustnej najczęściej występują raki płaskonabłonkowe. Do tej kategorii należą nowotwory rozwijające się pierwotnie w ruchomej części języka oraz dna jamy ustnej. Pojęcie „nowotworów jamy ustnej” obejmuje również nowotwory pojawiające się w innych obszarach, choć są one rzadsze (np. rak trójkąta zatrzonowcowego, rak wyrostka zębodołowego, rak podniebienia twardego i rak policzka). Raki gruczołowe (gruczolakoraki) w jamie ustnej są bardzo rzadkie i zazwyczaj rozwijają się w małych śliniankach rozproszonych po całej jamie ustnej.

Ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej zwiększa obecność szkodliwych substancji rakotwórczych w dymie tytoniowym. Niezależnie od sposobu palenia tytoniu, papierosy czy fajka, ryzyko pozostaje wysokie. Inne czynniki, takie jak spożywanie mocnego alkoholu, brak higieny jamy ustnej i drażnienie błony śluzowej protezami stomatologicznymi, również mogą wpływać negatywnie na rozwój raka jamy ustnej. Dodatkowo, wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest uznawany za czynnik rakotwórczy we wspomnianym nowotworze oraz innych nowotworach górnego odcinka przewodu pokarmowego i układu oddechowego.

Wykrycie guza w jamie ustnej jest z reguły dosyć proste – rozwijające się tam nowotwory są zazwyczaj łatwe do zauważenia w trakcie rutynowych czynności higienicznych jamy ustnej. Często można je wyczuć jako nowy, zmieniający wygląd element w jamie ustnej. Ponieważ nowotwory te rozwijają się na obszarze, który sprzyja wczesnemu przerzutowi do regionalnych węzłów chłonnych szyi, żadne zmiany w jamie ustnej nie powinny być lekceważone.

W niektórych przypadkach, gdy już doszło do przerzutów, pacjent zauważa najpierw guz na szyi – efekt powiększenia się chłonnego węzła z przerzutem raka.

Aby potwierdzić diagnozę raka jamy ustnej, konieczne jest pobranie próbki ze zmiany. Dzięki badaniu mikroskopowemu można potwierdzić złośliwość guza i precyzyjnie określić jego typ oraz stopień zróżnicowania histologicznego, czyli agresywność biologiczną.

Dodatkowo, zgodnie z zasadami onkologii, lekarz zleca zazwyczaj kolejne badania, takie jak badanie USG szyi wraz z oceną węzłów chłonnych, a także ewentualnie biopsję aspiracyjną cienkoigłową podejrzanych i powiększonych węzłów (w celu potwierdzenia przerzutów raka). W przypadku wątpliwości co do zaawansowania nowotworu, wykonywane są dodatkowe badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny głowy i szyi. Jeśli istnieje podejrzenie naciekania żuchwy na podstawie oceny klinicznej, konieczne jest wykonanie pantomogramu.

Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, konieczne jest również wykonanie badań pozwalających na ocenę zaawansowania choroby, takich jak zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, USG jamy brzusznej i ewentualnie inne badania, w zależności od sytuacji klinicznej.

Leczenie nowotworu jamy ustnej zależy od dwóch głównych czynników: dokładnej lokalizacji nowotworu oraz stopnia zaawansowania choroby. W przypadku małych guzów bez przerzutów do węzłów chłonnych zazwyczaj zaleca się wycięcie guza z marginesem. Natomiast w przypadku guzów o dużej agresywności biologicznej zalecane jest usunięcie węzłów chłonnych górnej części szyi lub poddanie ich radioterapii, mimo braku przerzutów.

Jeśli guz jest większy, ale nie rozprzestrzenił się do regionalnych węzłów chłonnych, zazwyczaj usuwa się guz wraz z grupą węzłów chłonnych szyjnych, a leczenie może być uzupełnione radioterapią. Natomiast w przypadku guzów naciekających sąsiadujące struktury, operacja jest bardziej inwazyjna i obejmuje wycięcie fragmentów kości oraz usunięcie odpowiedniej grupy węzłów chłonnych, często uzupełniane pooperacyjną radioterapią lub chemioterapią.

Jeśli przerzuty do węzłów chłonnych są stwierdzone przed operacją, usuwa się węzły oraz stosuje się radioterapię lub chemioterapię. Pacjenci, u których nie można wyciąć guza, mogą być leczeni radioterapią, chemioterapią lub obiema metodami. W niektórych przypadkach, gdy guz zostanie odpowiednio zmniejszony za pomocą terapii, może być podjęta decyzja o operacji, jednak trzeba pamiętać, że operacja przynosi korzyści tylko wtedy, gdy guz jest w całości usunięty.

W przypadku przerzutów odległych, najczęściej stosuje się chemioterapię u pacjentów z nowotworem jamy ustnej.