Nowotwór to grupa nieprawidłowo rosnących komórek, które nie reagują jak powinny na sygnały organizmu i nie umierają naturalnie. Mimo braku śmierci komórek nowotworowych, mogą się rozrastać i tworzyć guzy. Nowotwory łagodne rosną powoli, są otoczone błoną, nie niszczą sąsiednich tkanek i nie przerzutują. Nowotwory miejscowo złośliwe mogą rosnąć i dawać przerzuty. Natomiast nowotwory złośliwe mają nieregularny kształt, rosną dynamicznie i mogą dawać przerzuty, co czyni je najbardziej niebezpiecznymi.

Nowotwory jamy ustnej należą do różnych lokalizacji w rejonie głowy i szyi, gdzie mogą wystąpić różne rodzaje nowotworów. Stomatolog powinien zwracać szczególną uwagę na te obszary. Nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, niedobory witamin, przewlekłe urazy czy stany przednowotworowe mogą sprzyjać rozwojowi nowotworów w jamie ustnej.

W obrębie głowy i szyi mogą występować zarówno nowotwory pierwotne, jak i wtórne, przerzutowe z innych miejsc. Choroby, zakażenia i urazy w tym rejonie mogą utrudniać wczesną diagnozę nowotworów. Ważne jest jak najszybsze rozpoznanie nowotworu, ponieważ im później, tym trudniejsze jest leczenie.

Aby nie przytaczać zbyt wielu danych dotyczących nowotworów głowy i szyi, w tym miejscu podkreślam, że w 2010 roku mężczyźni częściej chorowali na raka krtani (1924 przypadki), raka dna jamy ustnej (348 przypadków) oraz raka migdałka podniebiennego (341 przypadki). Natomiast u kobiet najczęstszymi nowotworami były raki krtani (277), migdałka podniebiennego (121) oraz ślinianki przyusznej (161). Dane pokazują także zwiększenie liczby zgonów związanych z nowotworami, zwłaszcza tytoniozależnymi.

Potwierdzono, że częstość występowania nowotworów rośnie wraz z wiekiem, a mężczyźni są bardziej narażeni na zachorowanie. Większość przypadków (89% mężczyzn i 87% kobiet) diagnozowana jest po 50. roku życia, a szczyt zachorowalności u mężczyzn obserwuje się w 7. dekadzie życia, a u kobiet po 7. dekadzie życia. Umieralność z powodu nowotworów głowy i szyi także wzrasta z wiekiem. Przeżycie pięcioletnie u chorych wynosi około 47,6% dla mężczyzn i 49,1% dla kobiet.

Wczesne objawy choroby mogą być trudne do zauważenia zarówno przez pacjenta, jak i lekarza, co może utrudnić leczenie i pogorszyć rokowanie.

Zwykle pierwsze objawy to naciek, guz lub owrzodzenie, które nie goi się przez co najmniej 3 tygodnie. Oprócz tego inne objawy, które mogą wskazywać na rozwój nowotworu, to:

• bolesne lub utrudnione przełykanie
• ból gardła
• chrypka
• ból języka
• niegojące się rany w jamie ustnej
• jednostronna wydzielina z nosa
• obrzęk szyi.

Dodatkowo, objawy nowotworów w obrębie głowy i szyi to:

• nagły brak dopasowania protezy
• guzy w okolicy ucha z niedowładem nerwu twarzowego
• rozchwianie zdrowych zębów
• przemieszczenie gałki ocznej
• powiększone węzły chłonne szyi
• ból w okolicy naciekających nerwów
• gorączka
• wyniszczenie nowotworowe
• krwotoki
• problemy z oddychaniem w niektórych lokalizacjach nowotworu.

Kiedy należy udać się do lekarza w przypadku objawów nowotworu jamy ustnej?

Jeśli zauważysz jakiekolwiek objawy nowotworu jamy ustnej, warg, głowy lub szyi, zawsze warto skonsultować się z lekarzem. Nawet łagodne zmiany mogą być niebezpieczne i prowadzić do powstawania deformacji. Usuwanie nowotworów wymaga precyzji, a często zabiegi mogą znacząco zmienić wygląd jamy ustnej i jej funkcje. Na przykład operacja usunięcia rozległego owrzodzenia na wardze może spowodować trudności w otwieraniu ust (np. operacja Karapandziča).

Ważne jest jak najszybsze wykrycie nowotworu, dlatego przed wizytą lekarską warto zastanowić się, jak długo trwają objawy. Lekarz na pewno będzie pytać o to podczas konsultacji.

Podstawą każdego zabiegu medycznego jest zebranie szczegółowych informacji dotyczących wieku, zatrudnienia oraz warunków pracy, jak również warunków mieszkalnych. Następnie doktor wywiaduje pacjenta w sprawie długości trwania objawów, ich intensywności, historii podobnych objawów w przeszłości, palenia papierosów, gwałtownego spadku masy ciała, zmian masy ciała oraz ewentualnych przypadków nowotworów w rodzinie.

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest ocena wizualna oraz palpacyjna zmiany, węzłów chłonnych, nerwów i układu kostnego. Lekarz określi lokalizację zmiany, jej wielkość, konsystencję, kolor, temperaturę, bolesność, mobilność, a także stosunek do otaczających tkanek i narządów. Kontrolowane będą również węzły chłonne. Badanie węzłów chłonnych jest istotne z uwagi na to, że są one miejscem, gdzie najczęściej występują przerzuty.

Badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, odczyn Biernackiego, badanie moczu, poziom białek, wapnia, fosforu i innych składników krwi, a także badanie szpiku kostnego, mogą pomóc w wykryciu nowotworów.

W diagnostyce onkologicznej wykorzystuje się badania obrazowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, scyntygrafię czy ultrasonografię, a także badania inwazyjne, na przykład badanie histologiczne wycinków oraz bioptatów uzyskanych z biopsji. W niektórych przypadkach cytologia może również być przydatna.

Leczenie chorób nowotworowych wymaga współpracy zespołu specjalistów, w tym onkologów, chirurgów twarzowo-szczękowych, okulistów, laryngologów, neurochirurgów i lekarzy innych specjalności, w zależności od lokalizacji nowotworu.

Wśród metod leczenia można wyróżnić trzy główne podejścia. Leczenie radykalne, czyli kompleksowe usunięcie zmian nowotworowych, jest najbardziej obiecujące pod względem wyników. Leczenie paliatywne ma na celu złagodzenie objawów i zahamowanie rozwoju nowotworu, natomiast leczenie objawowe polega na redukcji dolegliwości wywołanych przez nowotwór.

W przypadku nowotworów w obrębie jamy ustnej, warg, głowy i szyi zazwyczaj preferowane jest leczenie operacyjne, polegające na chirurgicznym usunięciu zmiany. Szybkie wykrycie nowotworu zwiększa szansę na całkowite usunięcie zmiany bez większych deformacji. Planowanie operacji opiera się na wynikach badań diagnostycznych, takich jak badanie wzroku, dotyku, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.

W niektórych przypadkach trudno jest odróżnić zdrowe tkanki od tkanek nowotworowych, co wymaga dodatkowych badań podczas operacji. Po zabiegu przeprowadza się badanie histopatologiczne, aby potwierdzić usunięcie zmiany. Należy jednak pamiętać, że nawet po potwierdzeniu histopatologicznym istnieje ryzyko powrotu choroby z powodu jednej komórki nowotworowej.

Inne metody leczenia nowotworów w obszarze głowy i szyi to radioterapia i chemioterapia, dostosowane do rodzaju i zaawansowania choroby.

Rokowanie różni się w zależności od zaawansowania nowotworu. W początkowym stadium, część pacjentów może być wyleczona. Po niewielkim zabiegu chirurgicznym wielu pacjentów powraca do pełni zdrowia bez żadnych powikłań. Niestety, możliwości są ograniczone w przypadku zaawansowanych zmian oraz bardzo złośliwych nowotworów. Zawsze warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym, aby uzyskać jego opinię na temat rokowania.

Poszanowanie zaleceń lekarza prowadzącego oraz regularne wizyty kontrolne są kluczowe. Okres najbardziej ryzykowny to około 5 lat, lecz konieczność wizyt co 3 miesiące w szóstym roku nie jest bezcelowa. Niniejszy artykuł przybliża kwestie związane z nowotworami jamy ustnej, głowy i szyi – najważniejsze są zalecenia lekarza specjalisty, takiego jak chirurg twarzowo-szczękowy. Każdy przypadek nowotworu jest inny i to, co działa u jednej osoby, niekoniecznie będzie skuteczne u innej.

Dlaczego więc wizyty kontrolne i przestrzeganie zaleceń są tak istotne? Ponieważ nawet w przypadku nowotworów łagodnych, lekarze monitorują ewentualne nawroty lub przerzuty. W przypadku nowotworów złośliwych takie sytuacje są znacznie bardziej prawdopodobne, dlatego wczesne wykrycie zmian i podjęcie leczenia zdecydowanie poprawia prognozy!

Ważne jest jeszcze raz podkreślenie znaczenia odpowiedniej higieny jamy ustnej. Jak już wcześniej wspomniano, przewlekłe zapalenie w jamie ustnej może zwiększyć ryzyko wystąpienia nowotworów. Brak właściwej higieny jamy ustnej jest najprostszą drogą do rozwoju stanu zapalnego w jamie ustnej. Poza zachowaniem odpowiedniej higieny, istnieje możliwość eliminacji czynników ryzyka, takich jak nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, niedobory witamin oraz przewlekłe urazy.

Leczenie stanów przednowotworowych i predysponujących do rozwoju nowotworów, a także regularne wizyty u specjalistów medycznych, mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju zaawansowanych zmian nowotworowych.