Większość przypadków zapalenia gardła jest spowodowana wirusami (głównie rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy) oraz bakteriami. Często występuje również przy chorobach zakaźnych, takich jak odra, różyczka i ospa. Wśród bakterii, które najczęściej są wyizolowane, znajdują się paciorkowce, Haemofilus influenzae, streptokoki czy gronkowiec złocisty. Stan zapalny obejmuje przeważnie całą błonę śluzową gardła.

Objawy wirusowego zapalenia gardła to pogorszenie samopoczucia, osłabienie, ból gardła, ból głowy i stan podgorączkowy. Jednakże, objawy te nie są bardzo nasilone i choroba zazwyczaj mija sama po 3-7 dniach.

Zapalenie gardła może mieć swoje początki w zakażeniu bakteryjnym lub być kontynuacją choroby wirusowej. W takich przypadkach charakteryzuje się cięższym przebiegiem, dłuższym trwaniem i nie ulega samoograniczeniu. Często stan zapalny rozprzestrzenia się na migdałki. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków z grupy penicylin lub cefalosporyn.

Obejmuje różnorodne stany chorobowe o różnych przyczynach i objawach. Możemy wyróżnić:

• przewlekłe proste zapalenie gardła – charakteryzuje się uczuciem zalegania w gardle, ciągłym odkrztuszaniem, suchością i bolesnym przełykaniem, z objawami nie występującymi stale; brak złego samopoczucia i gorączki
• przewlekłe przerostowe zapalenie gardła – podczas badania laryngologicznego można zauważyć pojedyncze grudki chłonne na tylnej ścianie gardła, która jest przekrwiona i gładka; pacjent może skarżyć się na wymuszone odkrztuszanie, a nawet odruch wymiotny
• przewlekłe zanikowe zapalenie gardła – tylna ściana gardła w badaniu laryngologicznym często jest przesuszona, pokryta strupem, czopem wydzieliny, błona śluzowa może być gładka i jasna lub żywoczerwona; chory odkrztusza gęstą wydzielinę, często nie może spać w nocy; częściej dotyczy ludzi starszych.

Przewlekłe zapalenie gardła to długotrwała choroba, z okresami bezobjawowymi. Objawy miejscowe często nie są adekwatne do dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Leczenie polega głównie na znalezieniu przyczyny problemu i jej usuwaniu. Leczenie objawowe obejmuje stosowanie środków poprawiających nawilżenie błony śluzowej i zmniejszających dolegliwości bólowe. Można również stosować tłuste krople do nosa lub roztwór płynu Lugola do płukania gardła.

Przewlekłe zapalenie migdałków jest najczęściej stanem pochodnym nawracającego zapalenia migdałków. Przyczyna jest zazwyczaj mieszana – obecność bakterii tlenowych i beztlenowych. Powtarzające się zakażenia migdałków podniebiennych prowadzą do ich przerostu i zmian na poziomie tkanek, które stwarzają predyspozycje do dalszych infekcji. W przypadku migdałka gardłowego sytuacja jest odwrotna. Zwykle przewlekłe zapalenie towarzyszy przerostowi. W przypadku braku skuteczności antybiotykoterapii i innych form leczenia wspomagającego (np. związki obkurczające błonę śluzową nosa, mukolityki) rozważa się leczenie operacyjne, czyli usunięcie migdałka (adenotomia).

Zapalenie migdałków to stan zapalny, który najczęściej jest spowodowany przez paciorkowce, ale może mieć także inne przyczyny takie jak grzyby, wirusy czy inne bakterie. Zapalenie często obejmuje także błonę śluzową gardła. Etiologia paciorkowcowa jest częsta, ale bakteria ta jest izolowana tylko w około 30% przypadków, a najczęściej występują zapalenia wirusowe. Wirusowe zapalenie gardła charakteryzuje się zaczerwienieniem błony śluzowej gardła oraz przekrwieniem migdałków.

Przy zakażeniu wirusem opryszczki Herpes simplex, pojawia się charakterystyczny ból gardła, trudności w połykaniu oraz opryszczka na wardze lub w przedsionku nosa. Leczenie jest głównie objawowe. Angina opryszczkowa związana z wirusem Coxsackie A charakteryzuje się białawymi pęcherzykami na migdałkach i łukach podniebiennych.

Angina wywołana przez paciorkowce grupy A leczona jest antybiotykami, głównie penicylinami. Grzybicze zapalenie gardła zazwyczaj jest spowodowane przez drożdżaka białego Candida albicans i częściej występuje u niemowląt oraz u osób z obniżoną odpornością. Chorobę charakteryzują białe plamki i naloty na błonie śluzowej i migdałkach.

Zapalenie migdałka gardłowego może być szczególną postacią anginy, której towarzyszą objawy takie jak zmiana barwy głosu, nieżyt nosa oraz uczucie zatkania ucha. Niekiedy może również poprzedzać zapalenie ucha środkowego.

Jeśli chodzi o stan zapalny migdałków podniebiennych, możemy mówić o nawracaniu, gdy wystąpiło 4-7 ostrych zapaleń migdałków w ciągu 12 miesięcy, 5 w ciągu 2 lat lub 3 epizody rocznie przez 3 lata. Nawracające ostre zapalenie migdałka gardłowego oznacza minimum 4 epizody zapalne w ciągu 6 miesięcy.

Występująca rzadko, ale głównie u dzieci, infekcja bakteryjna spowodowana przez paciorkowce z grupy A, produkujące toksyny erytrogenne. Objawia się gorączką, bólem przy połykaniu oraz powiększonymi, czerwonymi migdałkami pokrytymi szarawym nalotem. Charakterystycznymi objawami są malinowy język, rumieniowe plamki na języczku i podniebieniu. Na następny dzień wysypka pokrywa górną połowę ciała dziecka, pozostawiając wolny trójkąt Fiłatowa i linie Pastii w zgięciach kolanowych i łokciowych. Czasami wysypki nie ma, a po 2-3 tygodniach naskórek zaczyna złuszczać się. Leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia penicylinowa lub cefalosporynowa.