Rak piersi stanowi najbardziej powszechny nowotwór złośliwy u kobiet. Jest to nowotwór złośliwy rozwijający się z nabłonka przewodów lub zrazików gruczołu sutkowego. Chociaż może występować u obu płci, to u kobiet jest znacznie częstszy. Nieleczony rak piersi prowadzi nieuchronnie do śmierci. Tempo wzrostu nowotworu może być różne, zarówno powolne, jak i szybkie. Może on stopniowo prowadzić do uszkodzeń skóry, zniszczenia gruczołu sutkowego oraz struktur wokół (np. ściany klatki piersiowej). W przypadku zakażenia lub ciężkiego krwawienia może dojść do szybkiej śmierci pacjentki. Nieleczony rak piersi, jeśli nie prowadzi do zgonu, może prowadzić do przerzutów.

W 2020 roku odnotowano 17 511 nowych przypadków zachorowań na raka piersi u kobiet w Polsce, z czego 6956 zmarło z tego powodu. Nowotwór piersi jest rzadko spotykany u mężczyzn, występując rocznie w około 150 przypadkach.

Odsetek zachorowań na raka piersi w Polsce stale rośnie, podczas gdy wskaźnik umieralności pozostaje na stabilnym poziomie.

Około 75% chorych na raka piersi nie posiada żadnych znanym czynników ryzyka dla zachorowania.

Do czynników zwiększających ryzyko należą:

1. wiek – wzrost zachorowalności po 35. roku życia, szczyt w grupie wiekowej 50–70 lat
2. czynniki genetyczne
• występowanie raka piersi w rodzinie (dotyczy około 10% chorych), szczególnie u krewnych 1. stopnia (u 1 krewnego – wzrost ryzyka 1,8 razy, u 2 krewnych około 2,9 razy). Ryzyko wzrasta jeszcze bardziej, jeśli zachorowania u krewnych wystąpiły przed 35. rokiem życia.
• rak piersi uwarunkowany genetycznie (5–10% wszystkich zachorowań) – może współwystępować także inny nowotwór: rak jajnika, trzonu macicy, gruczołu krokowego lub raka jelita grubego. Za przyczynę uznaje się patogenne mutacje genów (przede wszystkim BRCA1 i BRCA2, rzadziej inne). U nosicielek patogennych mutacji BRCA ryzyko zachorowania na raka piersi w ciągu całego życia sięga 50–85%. Istnieje kilka zespołów dziedzicznych, w których występuje rak piersi (np. Li i Fraumeniego, Lyncha II, Cowden, Peutza i Jeghersa, ataksja-teleangiektazja, Klinefeltera)
3. czynniki hormonalne
• wczesna pierwsza miesiączka lub późna menopauza (powyżej 55. roku życia), brak potomstwa lub późne macierzyństwo (powyżej 30. roku życia)
• doustne środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny, długotrwała hormonalna terapia zastępcza
4. otyłość (zwłaszcza u kobiet po menopauzie) i niedostateczna aktywność fizyczna
5. wcześniejsze rozpoznanie innych, niezłośliwych (łagodnych) chorób piersi, np. stwierdzenie zmian rozrostowych typu hiperplazji zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi, a rozrost wewnątrzprzewodowy z atypią uważa się za stan przedrakowy
6. wcześniejszy rak jednej piersi zwiększa istotnie ryzyko zachorowania na raka drugiej piersi
7. dieta – w niektórych badaniach wykazano zwiększenie ryzyka raka piersi u kobiet spożywających najwięcej tłuszczów zwierzęcych oraz pijących alkohol, natomiast działanie ochronne może mieć spożywanie ubogotłuszczowych produktów mlecznych oraz pokarmów zawierających wapń i witaminę D. Nie ma pewnych dowodów na ochronne działanie diety roślinnej (w tym produktów sojowych i innych zawierających fitoestrogeny).
8. spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach.

Fakt, że u danej osoby nie występują czynniki ryzyka, nie oznacza, że nie zachoruje. Aż u około 3/4 chorych nie występują żadne czynniki ryzyka!

Przed wystąpieniem choroby można zapobiec poprzez karmienie dziecka piersią. Ponadto wskazuje się na znaczenie spożywania produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu oraz pokarmów bogatych w wapń i witaminę D.

Mówi się, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi. Podobnie zmniejszenie masy ciała u kobiet po menopauzie do odpowiedniej wartości może korzystnie wpłynąć na zdrowie.

Rak piersi jest często bezobjawowy przez długi czas, dlatego regularne wykonywanie mammografii jest kluczowe. Można zauważyć nieregularny guzek lub zgrubienie w samobadaniu piersi, które zlewa się z tkanką gruczołową. Objawem charakterystycznym jest również „chwytanie” skóry przy podnoszeniu rąk.

Do innych typowych objawów raka piersi należą: guz w piersi, zmiana kształtu i wielkości piersi, wciągnięcie brodawki sutkowej, zmiany w skórze piersi oraz obrzęki kończyny górnej.

Objawem zaawansowanego raka może być zaczerwienienie i obrzęk skóry z widocznymi dołeczkami (tzw. objaw skórki pomarańczy) oraz owrzodzenia skóry. Pierwszym objawem choroby może być także powiększenie twardych guzków pod pachą, które mogą świadczyć o przerzutach nowotworu. Może również pojawić się obrzęk kończyny górnej z powodu utrudnionego odpływu limfy.

Wyciek z brodawki sutkowej rzadko jest objawem raka, częściej jest związany z innymi patologiami piersi. W przypadku utrzymującego się wycieku pomimo antybiotykoterapii, należy skonsultować się z lekarzem.

Badania diagnostyczne służące do oceny zaawansowania raka piersi obejmują tomografię komputerową klatki piersiowej oraz ultrasonografię jamy brzusznej. W niektórych przypadkach lekarz może zlecic także tomografię komputerową mózgowia oraz scyntygrafię szkieletu w celu wykrycia przerzutów. Badanie PET nie jest rutynowo wykonywane u wszystkich pacjentek.

Na podstawie badania histologicznego można wyróżnić raki przedinwazyjne, takie jak przewodowy i zrazikowy, oraz raki inwazyjne, które stanowią większość przypadków raka piersi. Leczenie jest dostosowane do typu histologicznego raka, przy czym raki rdzeniasty, śluzotwórczy i cewkowy mają lepsze rokowanie.

Badania molekularne, takie jak badania immunohistochemiczne, pozwalają na określenie podtypów raka piersi, co ma istotne znaczenie dla ustalenia leczenia systemowego. Wyróżniono podtypy takie jak luminalny A, luminalny B, HER2-dodatni nieluminalny oraz bazalny. Istnieje także podtyp HER2-low, który jest podatny na pewne leki anty-HER2.

Podstawowym celem rehabilitacji po usunięciu układu limfatycznego pachy jest przywrócenie pełnej funkcjonalności ręki oraz minimalizacja ryzyka obrzęku limfatycznego. W terapii wykorzystuje się masaże limfatyczne oraz ręczną rehabilitację stawu barkowego.

Jednym z kluczowych elementów procesu rehabilitacyjnego jest zapewnienie pacjentom możliwości poddania się operacji rekonstrukcji piersi. Zabiegi te polegają na odbudowie kształtu piersi przy użyciu własnych tkanek pacjenta, a czasem także implantów. Większość placówek zaleca przeprowadzenie rekonstrukcji po upływie 12–24 miesięcy od operacji pierwotnej.

Po zakończonym leczeniu konieczne są regularne kontrole lekarskie. Częstotliwość badań jest zbliżona do tych, które są stosowane w przypadku innych nowotworów złośliwych: w ciągu pierwszych dwóch lat po operacji – co 3–4 miesiące; od 2 do 5 lat po operacji – co pół roku; po 10 latach od operacji – raz w roku. Leczenie hormonalne zazwyczaj trwa do 5 lat od jego rozpoczęcia – czyli do wyleczenia z choroby.

Podczas wizyt kontrolnych głównym celem lekarza jest badanie pacjentki, zwłaszcza blizny po operacji oraz drugiej, nieoperowanej piersi. Dodatkowo lekarz prowadzący regularnie zleca mammografię (po mastektomii – raz w roku; po leczeniu oszczędzającym – co pół roku, a potem raz w roku). Raz w roku należy również wykonywać badanie ginekologiczne i cytologiczne wymazów z szyjki macicy. Wszelkie inne badania powinny być przeprowadzane tylko, gdy jest to uzasadnione medycznie. Aktywne poszukiwanie przerzutów odległych (np. poprzez badanie PET) nie wpływa na przeżycie pacjentek, ale pomaga zrozumieć dalsze postępowanie w przypadku zaawansowanego raka.

Z uwagi na to, że leczenie raka piersi jest długotrwałe i dla niektórych obciążające emocjonalnie, większość placówek medycznych oferuje wsparcie psychologiczne pacjentom i ich rodzinom. Ważne jest, aby pamiętać, że zdrowie psychiczne jest równie istotne jak zdrowie fizyczne.

Należy mieć świadomość, że rak piersi może być wykryty u różnych osób na różnym etapie zaawansowania, guzy mogą mieć różne rozmiary, a rodzaj histologiczny nowotworu także może się różnić, dlatego nie można wnikać, że jeśli ktoś w rodzinie zmarł z powodu raka piersi, to np. u jego córki choroba będzie miała taki sam przebieg w przypadku zachorowania.

Na rokowanie w raku piersi wpływa początkowy rozmiar guza, histologiczny typ nowotworu, obecność receptorów estrogenowych, HER2, liczbę zajętych węzłów chłonnych przez raka oraz zakres operacji chirurgicznej.

Średnie pięcioletnie przeżycie w Polsce wynosi 74%. Im wcześniej zostanie wykryty rak, tym większe są szanse na wyleczenie.