Rak płuc to najczęstszy nowotwór złośliwy na świecie, stanowi ponad 95% wszystkich pierwotnych nowotworów płuca.

W Polsce w 2020 roku zarejestrowano 18 997 przypadków zachorowań na raka płuc, z czego 11 619 dotyczyło mężczyzn, a 7378 kobiet. Od lat 90. XX wieku obserwuje się zmniejszenie zachorowalności wśród mężczyzn i wzrost wśród kobiet.

Średni wiek zachorowania wynosi około 60 lat. Rak płuc jest przyczyną około 29% zgonów z powodu nowotworów u mężczyzn i około 17% u kobiet w Polsce. W roku 2020 z powodu raka płuc zmarło 22 213 osób.

Rak płuc charakteryzuje się bardzo złym rokowaniem głównie ze względu na późne rozpoznanie choroby.

W początkowej fazie rozwijającego się raka płuc, zwykle nie występują żadne objawy i może być on odkryty przypadkowo podczas rutynowych badań. Może być także wykryty za pomocą badania przesiewowego, takiego jak tomografia komputerowa.

Objawy zaawansowanego raka płuc można podzielić na trzy grupy: związane z rosnącym guzem, wynikające z przerzutów do odległych miejsc oraz objawy ogólnoustrojowe, które wpływają na cały organizm.

Objawy związane z miejscowym wzrostem guza to najczęściej kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, nawracające zapalenia płuc, ból kości, ból głowy i inne objawy, związane z przerzutami guza na sąsiednie narządy.

Objawy ogólnoustrojowe zaawansowanego raka płuc to utrata masy ciała, osłabienie, zmęczenie oraz stan podgorączkowy.

U osób chorych na raka płuc mogą pojawić się także zespoły paranowotworowe, które są związane z nieprawidłową produkcją przez komórki nowotworowe substancji. Mogą to być objawy skórne, kostne lub związane z produkcją określonych hormonów.

Dominującym czynnikiem prowadzącym do rozwoju raka płuc są szkodliwe substancje obecne w dymie tytoniowym. Palenie tytoniu jest główną przyczyną zachorowań na raka płuc, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Istnieje wyraźny związek między stopniem ekspozycji na dym tytoniowy a ryzykiem zachorowania na raka płuc. Zaprzestanie palenia powoduje stopniowe zmniejszenie ryzyka zachorowania, ale nigdy nie powraca do poziomu osób, które nigdy nie paliły.

Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy również biernego palenia, czyli narażenia na dym w wyniku przebywania w zadymionych pomieszczeniach. Bierne palenie stanowi znaczący procent zachorowań na raka płuc u osób niepalących, które mieszkają z palaczami tytoniu.

W Polsce duże znaczenie dla występowania raka płuc mają również zanieczyszczenia powietrza. Ryzyko wzrasta w przypadku narażenia na radon w domach, które zależy od warunków geologicznych i konstrukcji budynku. Inne czynniki, takie jak genetyka, promieniowanie czy narażenie zawodowe na niebezpieczne substancje, mogą również przyczyniać się do ryzyka zachorowania na raka płuc.

W płucach można wystąpić wiele różnych rodzajów nowotworów złośliwych, które różnią się strukturą komórkową, przyczyną powstania, lokalizacją oraz rokowaniem.

Istnieją trzy główne grupy nowotworów płuc:

• rak niedrobnokomórkowy, obejmujący rak płaskonabłonkowy, gruczołowy i wielkokomórkowy – stanowi około 80% przypadków nowotworów płuc
• rak drobnokomórkowy, reprezentujący około 15% nowotworów płuc
• rzadkie nowotwory płuc, stanowiące pozostałe 5% przypadków.

Raki niedrobnokomórkowe i rak drobnokomórkowy różnią się tempo wzrostu oraz odpowiedzią na chemioterapię. Raki niedrobnokomórkowe rozwijają się wolniej i są mniej podatne na chemioterapię, dlatego leczenie polega przede wszystkim na metodach miejscowych, takich jak chirurgia lub radioterapia. Rak drobnokomórkowy cechuje się szybkim wzrostem, skłonnością do wczesnego przerzutowania i wysoką podatnością na chemioterapię.

Rak płuc początkowo nie wywołuje żadnych objawów i często jest diagnozowany przypadkowo, na przykład podczas rutynowych badań lub przed operacjami. Objawy związane z rakiem płuc są niespecyficzne i mogą pojawić się w wyniku wielu innych chorób. Dlatego lekarz najpierw zbiera wywiad, bada pacjenta, a następnie skierowuje go na dodatkowe badania. Diagnostykę raka płuc opiera się głównie na badaniach obrazowych.

W pierwszej kolejności pacjent jest kierowany na RTG płuc, które jest szybkim i łatwo dostępnym badaniem diagnostycznym.

Badanie RTG płuc pozwala na wykrycie zmian chorobowych, ocenę ich rozległości i planowanie dalszej diagnostyki. Obrazowe cechy raka płuc można obserwować na zdjęciu z RTG, takie jak guz w miąższu płucnym, obszary niedodmy, powiększone węzły chłonne wnękowe lub śródpiersiowe, płyn w jamie opłucnej, uniesienie przepony lub inne nieprawidłowości wskazujące na naciekanie guza lub przerzuty.

Interpretacja RTG płuc nie jest łatwa i wymaga specjalistycznego opisu. Zdjęcia RTG pozwalają na wstępną ocenę zmian, ale wymagają potwierdzenia przez specjalistów. W dodatku, wynik prawidłowego RTG nie wyklucza obecności nowotworu, szczególnie w przypadku małych guzów.

Kolejnym istotnym badaniem obrazowym jest tomografia komputerowa, która pozwala na dokładniejszą ocenę zmian nowotworowych. Ponadto można wykonać inne badania obrazowe, takie jak PET, rezonans magnetyczny klatki piersiowej czy ultrasonografię klatki piersiowej.

Diagnoza raka płuc oparta jest także na badaniu histologicznym guza, które wymaga pobrania fragmentu guza do analizy pod mikroskopem. W przypadku trudności w rozpoznaniu, może być konieczne wykonanie inwazyjnych procedur diagnostycznych, takich jak biopsja transtorakalna.

Precyzyjne określenie zaawansowania choroby nowotworowej jest kluczowe dla wyboru odpowiedniego schematu leczenia. Lekarze posługują się klasyfikacją TNM, uwzględniającą wielkość guza, jego lokalizację, przerzuty w węzłach chłonnych i narządach odległych.

Leczenie chorych na raka płuca można podzielić na trzy główne grupy: leczenie o charakterze radykalnym, leczenie paliatywne oraz leczenie objawowe. Wszyscy palący chorzy powinni otrzymać wsparcie antynikotynowe, ponieważ palenie pogarsza rokowanie. Leczenie radykalne raka płuca obejmuje przede wszystkim operacyjne usunięcie guza w całości. Techniki operacyjne, takie jak lobektomia lub pneumonektomia, są często stosowane u chorych. Wynik operacji wpływa na dalsze postępowanie, decydując o ewentualnym leczeniu uzupełniającym.

Po operacjach niedrobnokomórkowego raka płuca, radioterapię stosuje się rzadziej. Chemioterapia może być również włączona przed lub po operacji. W przypadku chorych niewykwalifikowanych do operacji, radioterapia może być rozważana jako leczenie radykalne. W leczeniu raka płuc wprowadzono nowe leki, takie jak leki ukierunkowane molekularnie i immunoterapia. Leki te stosuje się zgodnie z obecnością określonych mutacji genetycznych. Immunoterapia to kolejna grupa leków, które wpływają na układ odpornościowy pacjenta. Drobnokomórkowy rak płuca leczony jest głównie za pomocą radiochemioterapii, z uwagi na jego agresywność. Leczenie operacyjne tego typu raka jest rzadko stosowane ze względu na zaawansowanie choroby.

Statystyki dotyczące przeżywalności chorych na raka płuca niestety nie są optymistyczne. W Polsce jedynie 10–15% pacjentów zdiagnozowanych z nie drobnokomórkowym rakiem płuc przeżywa 5 lat (zarówno ci, którzy przeszli operację, jak i ci, którzy nie). Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest zaawansowanie choroby w chwili diagnozy u większości chorych. Tylko około 30% chorych kwalifikuje się do operacji, a z nich tylko około 40% przeżywa 5 lat. Pacjenci niekwalifikujący się do operacji mają jeszcze gorsze rokowania, a u około 40% chorych nowotwór jest tak zaawansowany, że wyleczenie jest niemożliwe. Dzięki wprowadzeniu nowych leków poprawiono wyniki leczenia paliatywnego pacjentów z nie drobnokomórkowym rakiem płuc. W przypadku drobnokomórkowego raka płuc, średni czas przeżycia dla osób niepoddających się leczeniu wynosi około 2 miesięcy od diagnozy.

Dla chorych z drobnokomórkowym rakiem płuc, wskaźnik przeżycia 3 lat dla postaci ograniczonej wynosi około 20%, podczas gdy dla postaci rozsianej długotrwałe przeżycie jest rzadkie.

Tak, kluczowym sposobem profilaktyki raka płuca jest unikanie palenia papierosów i narażenia na dym tytoniowy. Osoby palące powinny koniecznie zrezygnować z palenia, ponieważ w ten sposób mogą istotnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka płuca. Im dłużej minie od rzucenia palenia, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania. Należy pamiętać, że zawsze jest dobry moment, aby rzucić palenie - niezależnie od wieku, korzyści z tego wyboru są liczne, nie tylko pod względem zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka płuca, krtani i pęcherza moczowego, ale także mogą pomóc uniknąć wielu innych chorób (np. płuc, serca, naczyń krwionośnych).

Nie ma zaleceń dotyczących badań przesiewowych dla raka płuca. Regularne badania obrazowe klatki piersiowej mogą przyczynić się do zwiększenia wykrywalności raka płuca, ale niekoniecznie prowadzi to do zmniejszenia liczby zgonów z tego powodu w populacji ogólnej.

Ostatnio prowadzone są badania nad wartością badań przesiewowych, czyli testów u osób zdrowych bez objawów, w celu wykrywania wczesnych stadium raka płuc. Badania te mają na celu wykrycie raka płuca we wczesnym stadium, co może skutkować lepszymi wynikami leczenia. Duże nadzieje wiąże się z niskodawkową tomografią komputerową klatki piersiowej, jednak zawsze należy pamiętać, że najefektywniejszą formą profilaktyki raka płuca jest całkowite zaprzestanie palenia - zarówno czynnego, jak i biernego.