Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to stan, w który spowodowane jest patologiczne wracanie treści żołądkowej do przełyku, co powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Wraz z połkniętym wcześniej jedzeniem, do przełyku wraca także kwas solny i enzymy trawienne z żołądka, co powoduje pieczenie, czyli tzw. zgagę. Mogą temu towarzyszyć uszkodzenia błony śluzowej przełyku zwane nadżerkami.Wśród czynników predysponujących do choroby refluksowej wymienia się: nieprawidłową czynność dolnego zwieracza przełyku, zaburzenia opróżniania żołądka, zaburzenia motoryki przełyku, upośledzony klirens przełykowy, zaburzenia integralności błony śluzowej przełyku, przepuklinę rozworu przełykowego, nadwrażliwość przełyku, otyłość oraz ciążę.

Mięsień między przełykiem a żołądkiem, zwany dolnym zwieraczem przełyku, rozluźnia się podczas połykania, umożliwiając pokarmowi przejście do żołądka. Następnie szybko kurczy się, zapobiegając cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. Jeśli dolny zwieracz przełyku działa nieprawidłowo, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wrócić do przełyku, co prowadzi do refluksu żołądkowo-przełykowego.

Choroba refluksowa przełyku może rozwijać się również w związku z cukrzycą, twardziną, nadużywaniem alkoholu lub niektórymi zaburzeniami hormonalnymi.

W powstawaniu refluksu ważną rolę mogą odgrywać przyjmowane leki, zwłaszcza doustne środki antykoncepcyjne oraz leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc. Również obecność przepukliny rozworu przełykowego może sprzyjać rozwojowi refluksu poprzez zatrzymywanie soku żołądkowego powyżej przepony.

Objawy związane z chorobą refluksową przełyku pojawiają się regularnie u 20% osób w społeczeństwie. Wraz z wiekiem częstość występowania tego schorzenia wzrasta, osiągając od 8,8% do 25,9% w Europie. Chorobę refluksową przełyku obserwuje się równie często u mężczyzn jak i u kobiet, jednak powikłania z nią związane występują częściej u mężczyzn.

Typowe symptomy refluksu obejmują: zgagę, puste odbijania oraz odczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Często dolegliwości określane są także jako pieczenie za mostkiem, nadkwasota, kwaśne odbijania, czy ból górnej części brzucha.

Dolegliwości nasilają się w pozycji leżącej na plecach, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku, przy pochylaniu się i podczas parcia.

Objawami niepokojącymi (tzw. objawy alarmowe), wymagającymi zgłoszenia się do lekarza i przeprowadzenia szybkiej i dokładnej diagnostyki są:

• zaburzenia połykania,
• ból przy połykaniu (zob. Dysfagia),
• niezamierzone zmniejszenie masy ciała,
• ból brzucha w nocy (budzący ze snu),
• utrzymujące się wymioty lub krwawienie z przełyku.

Choroba refluksowa może także wywoływać objawy nietypowe, takie jak: chrypka, szczególnie poranna, suchy kaszel lub świszczący oddech oraz ból w klatce piersiowej, naśladujący pochodzenie sercowe, a także uczucie „kluski” w gardle.

Choroba refluksowa przełyku może również przebiegać bezobjawowo i być wykryta przypadkowo podczas endoskopii.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, przejawiającym się okresami nasilenia i remisji. Nieleczona choroba refluksowa przełyku o ciężkim przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań oraz znacznego pogorszenia jakości życia pacjentów.

Modyfikacja stylu życia i dieta

W przypadku wystąpienia objawów refluksu zaleca się zmianę stylu życia, zwłaszcza nawyków żywieniowych. Zaleca się spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej oraz unikanie spożywania ich tuż przed pójściem spać – ostatni posiłek powinien być spożyty co najmniej 3 godziny przed snem. Warto unikać tłustych potraw, mocno przyprawionych potraw, gazowanych napojów, cytrusów, kawy i czekolady. Ponadto zaleca się zaprzestanie spożywania alkoholu oraz papierosów.

Stosowanie leków bez recepty

Przyjmowanie dostępnych bez recepty leków zobojętniających sok żołądkowy, zawierających różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego, może przynieść krótkotrwałą ulgę, jednak nie zaleca się ich długotrwałego stosowania bez konsultacji z lekarzem.

Wizyta u lekarza

Jeśli opisane metody nie przynoszą poprawy, konieczna jest wizyta u lekarza – zwłaszcza jeśli objawy są uporczywe i nasilają się. Natychmiastowa wizyta u lekarza jest niezbędna również w przypadku pojawienia się niepokojących objawów, takich jak trudności z połykaniem, ból podczas połykania, niezamierzone utrata masy ciała, ból brzucha w nocy (przebudzający ze snu), wymioty lub krwawienia z przełyku.

Należy pamiętać, że objawy refluksu mogą być mylone z objawami choroby niedokrwiennej serca, a nawet zawału serca. Ważne jest zwrócenie uwagi na to, kiedy pojawia się ból – ból wieńcowy jest związany z wysiłkiem fizycznym i ustępuje po odpoczynku i podaniu nitrogliceryny. Czasami konieczne jest przeprowadzenie pełnych badań mających na celu wykluczenie chorób serca.

Lekarz na początku przeprowadzi szczegółowy wywiad, pytając o objawy, ich czas trwania, ewentualne współistniejące choroby oraz zażywane leki.

Jeżeli pacjent ma typowe objawy refluksu bez objawów alarmowych, lekarz zaleci zmianę stylu życia i rozpocznie leczenie inhibitorami pompy protonowej (np. omeprazolem) przez 8 tygodni. W zależności od wyników, na wizycie kontrolnej lekarz zdecyduje o kontynuacji leczenia lub zleci dalsze badania diagnostyczne, takie jak gastroskopia, 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku lub manometria przełyku, oraz inne badania w zależności od podejrzewanej przyczyny objawów.

W przypadku wystąpienia objawów refluksu oraz jakichkolwiek objawów alarmowych, lekarz natychmiast skieruje pacjenta na gastroskopię - badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, podczas którego pobierane są wycinki do badania histopatologicznego, bez konieczności chirurgicznego zabiegu. Badanie to trwa około 20-30 minut i wykonuje się je po znieczuleniu miejscowym, nie wymagając przyjęcia do szpitala.

Po badaniu endoskopowym lekarz zaleci odpowiednie leczenie lub dalsze badania w zależności od wyników.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, dlatego konieczne jest zastosowanie ciągłego leczenia w celu kontrolowania objawów i zapobiegania powikłaniom.

Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się zazwyczaj od leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego, takich jak esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol i rabeprazol. Mogą być one stosowane raz dziennie na czczo przez 2-4 tygodnie. W przypadku braku poprawy lekarz może zdecydować się zwiększyć dawkę leku lub dodać lek z grupy blokerów receptorów histaminowych H2, takich jak famotydyna.

Leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową mogą być skuteczne w łagodnych postaciach choroby refluksowej przełyku. Lekarz może również zalecić lek prokinetyczny, ale niektóre leki prokinetyczne nie są zarejestrowane do leczenia tej choroby ze względu na działania niepożądane.

W przypadku braku poprawy po leczeniu farmakologicznym, rozważane jest leczenie chirurgiczne, chociaż około połowa pacjentów nadal wymaga leczenia farmakologicznego po operacji.

W przypadku kobiet w ciąży, preferowanym leczeniem choroby refluksowej przełyku jest niefarmakologiczne podejście, jak modyfikacja stylu życia i odpowiednia dieta. Leki powinny być stosowane krótkoterminowo i w minimalnych dawkach, zawsze po konsultacji z lekarzem.

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, które charakteryzuje się okresami nasilenia objawów oraz remisji.

Choć choroba refluksowa nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia, może istotnie ograniczać codzienną aktywność. Konieczne jest regularne leczenie mające na celu kontrolę objawów. W większości przypadków długotrwałego leczenia stosuje się minimalne skuteczne dawki inhibitorów pompy protonowej, co pozwala na kontrolę dolegliwości. Rokowanie jest korzystne w przypadku łagodnego przebiegu refluksu. Nieleczona choroba refluksowa w zaawansowanej postaci może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwężenie przełyku, krwawienia z przewodu pokarmowego oraz nawet nowotwór gruczołowy przełyku.

U około 10% pacjentów może rozwinąć się tzw. przełyk Barretta, który stanowi stan przedrakowy i wymaga regularnej kontroli endoskopowej wraz z badaniami histopatologicznymi. Ten stan przedrakowy bardzo rzadko przechodzi w raka przełyku (ok. 0,5% przypadków rocznie w przypadku przełyku Barretta), dlatego prawidłowe monitorowanie rozwoju choroby pozwala na wczesne wykrycie i leczenie.

Po zakończeniu terapii choroby refluksowej przełyku zaleca się kontynuację poprawnych nawyków żywieniowych oraz unikanie leków, które mogą wpłynąć na ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, szczególnie leków stosowanych w chorobach serca i nadciśnieniu (takich jak azotany, beta-blokery, teofilina).

Kontrolna endoskopia po leczeniu jest zalecana u pacjentów z zaawansowaną chorobą refluksową oraz u osób z jej powikłaniami.

Osoby z diagnozą przełyku Barretta powinny być regularnie monitorowane przez specjalistę z powodu zwiększonego ryzyka rozwoju raka gruczołowego przełyku. Lekarz zleci badania endoskopowe wraz z pobraniem próbki do badania histopatologicznego.

Najlepiej byłoby zrezygnować z palenia papierosów, dostosować dietę poprzez ograniczenie spożycia alkoholu i kawy oraz zadbać o odpowiednią masę ciała.