Badanie endoskopowe odbytnicy to rektoskopia, a badanie endoskopowe odbytnicy i esicy to rektosigmoidoskopia. Do przeprowadzenia tych badań potrzebne jest urządzenie zwane rektoskopem lub rektosigmoidoskopem, które ma kształt sztywnej rurki.

Rektoskop lub rektosigmoidoskop jest wprowadzany przez odbyt do odbytnicy lub esicy. Badanie to przeprowadza się u pacjenta leżącego w pozycji kolankowo-łokciowej. Podaje się mu wcześniej leki uspokajające i przeciwbólowe, aby zmniejszyć dolegliwości związane z badaniem. W trakcie rektoskopii pacjent może odczuwać parcie na jelito oraz ewentualnie ból, który należy zgłosić lekarzowi.

Przed wykonaniem rektoskopii konieczne jest przeprowadzenie kilku innych badań, takich jak ocena krzepnięcia krwi, wykluczenie nosicielstwa wirusa zapalenia wątroby (tak zwanej "żółtaczki zakaźnej") oraz wykonanie EKG.

Rektoskopię lub rektosigmoidoskopię przeprowadza się w celach diagnostycznych lub terapeutycznych.

Wskazania diagnostyczne:

1. podejrzenie raka jelita grubego
2. niedokrwistość z niedoboru żelaza o niewyjaśnionej przyczynie
3. podejrzenie polipów i wykluczenie wczesnej postaci raka
4. nasilona biegunka o niejasnej przyczynie
5. utrata masy ciała, której nie można wyjaśnić.

Wskazania terapeutyczne:

1. usuwanie polipów
2. hamowanie krwawienia z wad rozwojowych naczyń, owrzodzeń i guzów
3. usuwanie ciał obcych
4. poszerzanie zwężeń jelita grubego
5. zmniejszenie ciśnienia w jelicie objętym toksycznym poszerzeniem.

Badania rektoskopowe i rektosigmoidoskopowe są trudne dla pacjenta i nie zawsze można je przeprowadzić.

Najczęstsze przeciwwskazania to:

• zaostrzenia zapalnych chorób jelita grubego (jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub choroba Leśniowskiego i Crohna)
• objawy zapalenia otrzewnej (takie jak twardy brzuch, silny ból podczas dotykania)
• ciężkie choroby serca i płuc, np. niestabilna choroba wieńcowa, niewydolność serca, ostra niewydolność oddechowa
• ciąża (ostatnie sześć miesięcy)
• zaburzenia krzepnięcia krwi (przy biopsji lub wycięciu polipa)

By stwierdzić jakieś ustalenie, lekarz czasem musi pobrać fragment tkanki. Do tego celu używa się szczypiec albo igły wprowadzanej przez ciasny kanał wewnątrz endoskopu. Procedura ta nie jest bolesna.

Kolonoskopia to procedura diagnostyczna, która może wiązać się z ryzykiem powikłań, takich jak perforacja jelita lub krwawienie, zwłaszcza po usunięciu polipa.

Nietypowe symptomy, takie jak: dyskomfort w jamie brzusznej, wzrost temperatury ciała, dreszcze, ciemny stolec, wymagają pilnej wizyty u lekarza. Jeżeli pacjent zażył leki uspokajające lub przeciwlękowe przed badaniem, nie powinien prowadzić żadnych pojazdów do końca dnia. Po badaniu, pacjent powinien być odwieziony do domu przez inną osobę.