Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS, gościec, dawna nazwa: gościec przewlekle postępujący) to przewlekła choroba zapalna, która atakuje stawy i inne narządy. Charakterystycznymi objawami są ból, sztywność i obrzęk stawów rąk i stóp, jednak choroba może także dotyczyć innych stawów. Nieleczona choroba często prowadzi do zniszczenia stawów, ograniczeń w funkcjonowaniu oraz uszkodzenia wielu narządów, co może skutkować przedwczesnym zgonem. Wczesne rozpoczęcie skutecznego leczenia może powstrzymać postęp choroby, zapobiec powikłaniom i umożliwić normalne życie.

Istotą schorzenia jest proces zapalny rozpoczynający się wewnątrz stawu, który prowadzi do jego niszczenia. Objawami są początkowo ból i obrzęk, a później utrata ruchomości stawu.

Przyczyny Reumatoidalnego Zapalenia Stawów nie są w pełni poznane i prawdopodobnie zależą od wielu czynników, takich jak dziedziczność, defekty układu odpornościowego, płeć, zakażenia, palenie papierosów i stres.

Choroba reumatyczna często rozwija się w sposób zdradliwy, poprzedzający ją objawy grypopodobne. Może to potrwać kilka tygodni lub nawet miesięcy zanim dolegliwości nabiorą na sile i zmuszą do poszukania pomocy medycznej. Charakterystyczne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów obejmują ból, sztywność, obrzęk, tkliwość stawów oraz ograniczenie ruchomości, co w efekcie prowadzi do deformacji stawów.

RZS to choroba, która atakuje zarówno stawy, jak i inne narządy. Przy długotrwałym przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak guzki reumatoidalne, miażdżyca, problem z sercem, naczyniami, płuca, osteoporoza, oczy, nerwy, nerki oraz zaburzenia hematologiczne.

Jeśli pojawi się dyskomfort i opuchlizna stawów, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem. Osoby podejrzewające RZS powinny być pod opieką reumatologa. Szybkie rozpoznanie ma kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii, a jeśli rozpocznie się ją odpowiednio wcześnie, istnieje szansa na trwałe wyleczenie choroby. W trakcie rozwoju RZS mogą wystąpić powikłania wymagające natychmiastowej interwencji lekarskiej.

W większości przypadków można im zapobiec i skutecznie je leczyć. Zaleca się zapoznanie z objawami wskazującymi na wystąpienie powikłań RZS. Pilny kontakt z lekarzem powinien być nawiązany w przypadku wystąpienia:(nasilenie bólu, sztywności i opuchlizny stawów, stany podgorączkowe, osłabienie, utrata masy ciała) – potrzebne jest intensywne leczenie w celu szybkiego ograniczenia aktywności choroby i odróżnienia jej od innych stanów wywołujących podobne objawy; jakichkolwiek objawów zakażenia, takich jak gorączka, kaszel, ból gardła, pieczenie podczas oddawania moczu, osłabienie, uczucie rozbicia – pacjenci z RZS mają obniżoną zdolność zwalczania zakażeń (konieczna jest szybka i skuteczna interwencja); jeśli niedawno wykonano punkcję stawu, a nastąpiło znaczne nasilenie bólu, opuchlizna i zwiększone ocieplenie stawu lub gorączka – mogą to być objawy zakażenia stawu wymagające pilnego leczenia; kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, zmniejszona tolerancja wysiłku – wymagają pilnej diagnostyki w kierunku chorób płuc i serca współistniejących z RZS; jakichkolwiek objawów neurologicznych (np. zaburzenia czucia, osłabienie lub niedowład kończyn, silny ból głowy, zaburzenia widzenia) – mogą wskazywać na udar mózgu lub ucisk na struktury nerwowe; ból brzucha, ciemny stolec (lub z domieszką krwi) – mogą to być objawy choroby wrzodowej i krwawienia do przewodu pokarmowego, będące często powikłaniem leczenia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Niezmiernie ważne jest również poinformowanie lekarza o planowanej ciąży (dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn). RZS nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę (a u większości kobiet w trakcie ciąży następuje przejściowa remisja choroby), ale należy odpowiednio zaplanować leczenie, ponieważ większość leków może uszkadzać płód.

Lekarz diagnozuje reumatoidalne zapalenie stawów poprzez zidentyfikowanie charakterystycznych objawów oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Nowe kryteria klasyfikacyjne RZS zostały opracowane w 2010 roku, umożliwiając rozpoznanie choroby we wczesnym stadium i rozpoczęcie leczenia przed nieodwracalnym uszkodzeniem stawów.

Badania laboratoryjne pomagają w diagnozie, prognozowaniu ciężkości choroby oraz monitorowaniu jej przebiegu. Badania obrazowe, takie jak zdjęcia radiologiczne, są wykonywane w celu potwierdzenia diagnozy RZS i oceny zmian w stawach. W przypadku podejrzenia RZS istotne mogą być także rezonans magnetyczny oraz ultrasonografia, które mogą ujawnić zmiany zapalne we wczesnym stadium choroby. Niektóre przypadki wymagają również tomografii komputerowej.

Metody terapii RZS ostatnio uległy znaczącym zmianom z powodu rozwoju skutecznych farmaceutyków. Obecnie priorytetem jest jak najszybsze zastosowanie terapii zmieniającej przebieg choroby. Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji oraz leczenie chirurgiczne również są istotne. Decyzję o terapii podejmuje reumatolog, biorąc pod uwagę wiele czynników, takich jak stopień ciężkości choroby, aktywność, wskaźniki rokownicze i przeciwwskazania do stosowania niektórych leków. Skuteczne leczenie RZS powinno prowadzić do ustąpienia objawów choroby oraz zachowania sprawności.

Leki modyfikujące przebieg choroby, takie jak metotreksat, leflunomid czy sulfasalazyna, odgrywają kluczową rolę. W leczeniu coraz częściej stosuje się również leki biologiczne, uzyskane za pomocą technik inżynierii genetycznej, kierowane przeciwko czynnikom zapalnym. Glikokortykosteroidy i niesteroidowe leki przeciwzapalne są także używane, ale z uwagi na działania niepożądane należy stosować je ostrożnie.

Terapia farmakologiczna, fizjoterapia, ćwiczenia, wsparcie psychiczne oraz inne metody mają na celu poprawę jakości życia i zachowanie sprawności u chorych z RZS. Ciągłe monitorowanie stanu zdrowia oraz planowanie skutecznej terapii są kluczowe dla skutecznej kontroli choroby.

Aktualnie uzyskanie wyleczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli pozbycie się choroby bez konieczności przyjmowania leków, jest bardzo rzadkie. Zazwyczaj po zaprzestaniu stosowania leków przeciwzapalnych choroba powraca. Dostępne terapie coraz częściej pozwalają na osiągnięcie remisji choroby i prowadzenie normalnego życia. Niemniej jednak u części pacjentów (ok. 10–20%) choroba może ulec nasileniu. Remisja często występuje u kobiet w ciąży, jednakże w ciągu 3 miesięcy po porodzie choroba najczęściej się nasila.

Reumatoidalne zapalenie stawów wciąż wiąże się z częstym upośledzeniem sprawności – szacuje się, że po 5 latach około połowa pacjentów traci zdolność do pracy, a po 10 latach prawie wszyscy. Osoby chore żyją kilka lat krócej w porównaniu z populacją ogólną, głównie z powodu powikłań miażdżycy. Dzięki możliwości wczesnego wykrywania RZS i coraz lepszej skuteczności terapii, przyszłe statystyki mogą ulec poprawie.

1. RZS to schorzenie przewlekłe, które wymaga regularnej kontroli reumatologicznej. Na początku choroby oraz w okresach zaostrzeń konieczne są częste wizyty u lekarza, aby ustalić odpowiednie dawki leków i osiągnąć remisję. W okresie stabilizacji wizyty mogą być rzadsze.

2. Aktywność choroby ocenia się na podstawie nasilenia objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Istotne jest również monitorowanie działań niepożądanych leków oraz badania w kierunku chorób współistniejących.

3. Konieczna jest ocena ryzyka sercowo-naczyniowego i odpowiednia profilaktyka. Wczesne leczenie osteoporozy również jest istotne w redukcji ryzyka złamań.

4. Pacjent powinien uczestniczyć w zajęciach rehabilitacyjnych i regularnie wykonywać zalecone ćwiczenia. 

Niestety, obecnie nie istnieje sposób na zapobieganie reumatoidalnemu zapaleniu stawów, ale wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie pozwala coraz częściej osiągnąć długotrwałą remisję choroby.