Koronarografia to procedura diagnostyczna, która ma na celu zobrazowanie tętnic wieńcowych, czyli tętnic dostarczających krew do serca.

Podczas badania jest podawany środek kontrastowy bezpośrednio do wybranej tętnicy wieńcowej. Następnie obserwuje się jak naczynie wypełnia się kontrastem na monitorze specjalnego aparatu rentgenowskiego. Na podstawie obrazu na monitorze lekarz może ocenić, które tętnice są zwężone lub poszerzone, gdzie dokładnie wystąpiło nieprawidłowe zmiany oraz ile tętnic jest dotkniętych chorobami. To pozwala zdecydować, czy naczynie jest całkowicie zamknięte lub jak bardzo jest zwężone, co ma wpływ na wybór sposobu leczenia – czy wystarczy terapia farmakologiczna, czy konieczna jest interwencja przezskórna. Często po badaniu konieczne jest poszerzenie zwężonych tętnic. W niektórych przypadkach wynik koronarografii wskazuje na konieczność wykonania zabiegu kardiochirurgicznego.

Podczas koronarografii można ustalić, czy przepływ krwi w tętnicach jest prawidłowy, czy występują zwężenia nieistotne (które nie przeszkadzają w przepływie krwi) lub istotne (które ograniczają przepływ krwi) oraz czy tętnica jest całkowicie zamknięta.

Koronarografię przeprowadza się w celu:

1. ustalenia lub wykluczenia choroby wieńcowej
2. oceny umiejscowienia i zaawansowania zmian (zwężeń) w tętnicach wieńcowych w celu określenia konieczności leczenia inwazyjnego oraz wyboru odpowiedniej metody (np. przezskórne interwencje wieńcowe lub pomostowanie aortalno-wieńcowe).

Koronarografię wykonuje się u pacjentów z:

1. podejrzeniem istotnych zmian w tętnicach wieńcowych lub z rozpoznaną stabilną dławicą piersiową
2. z zawałem serca z uniesieniem odcinka ST
3. z ostrymi zespołami wieńcowymi bez uniesienia odcinka ST z grupy wysokiego ryzyka
4. nawrotem niedokrwienia po przebytej rewaskularyzacji (np. przezskórnej interwencji wieńcowej lub pomostowaniu aortalno-wieńcowym)
5. wadami zastawkowymi
6. niewydolnością serca o możliwej przyczynie niedokrwiennej
7. rozwarstwieniem lub tętniakiem aorty wstępującej, gdy informacja o stanie tętnic wieńcowych jest niezbędna do podjęcia decyzji o metodzie leczenia
8. kardiomiopatią przerostową w przebiegu dławicy piersiowej
9. przeszłym nagłym zatrzymaniem krążenia o nieznanej przyczynie.

Nie wszyscy pacjenci z wymienionymi schorzeniami muszą być poddani koronarografii. O potrzebie wykonania tej procedury decyduje kardiolog, biorąc pod uwagę indywidualną sytuację pacjenta. W niektórych przypadkach wystarczające mogą okazać się badania obrazowe nieinwazyjne, takie jak angio-TK czy angio-MR. Koronarografię najczęściej wykonuje się w diagnostyce i monitorowaniu choroby wieńcowej. Jest to istotne badanie u pacjentów z zawałem serca, którym może towarzyszyć procedura angioplastyki z wszczepieniem stentów (przezskórna interwencja wieńcowa).

Koronarografię przeprowadza się w specjalistycznych pracowniach kardiologicznych lub radiologicznych pracowniach zajmujących się badaniami naczyniowymi. Przed przystąpieniem do badania lekarz zbiera informacje, aby ustalić, czy pacjent jest odpowiedni do przeprowadzenia koronarografii. Konieczne jest także wykonanie badań laboratoryjnych (morfologia krwi, grupa krwi, parametry krzepnięcia krwi, badania biochemiczne, takie jak stężenie kreatyniny - istotne w przypadku niewydolności nerek, która stanowi przeciwwskazanie do podania kontrastu do naczyń krwionośnych). Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań, pacjent jest przygotowywany do badania. Wykonywane jest wkłucie dożylnie, aby w razie potrzeby podać leki. Okolice, w które wprowadza się cewnik do naczyń krwionośnych, są ogolone (najczęściej w okolicy pachwiny). Pacjent powinien być na czczo przed badaniem (co najmniej 6 godzin), chociaż zazwyczaj lekarz pozwala na przyjęcie porannych leków. W celu uspokojenia i złagodzenia bólu podaje się pacjentowi leki dożylnie, takie jak midazolam lub diazepam.

Osoba, u której planuje się wykonanie badania z użyciem kontrastu (takim jak koronarografia), powinna być dobrze nawodniona, aby kontrast mógł zostać szybko wydany z organizmu z moczem. Lekarz zazwyczaj zaleca pacjentowi wypicie około 1,5 litra wody niegazowanej po badaniu.

Zabieg jest przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, co oznacza, że środek znieczulający jest aplikowany jedynie w miejscu planowanego nakłucia tętnicy, zazwyczaj udowej w pachwinie lub promieniowej w dolnej części przedramienia. Następnie następuje nakłucie tętnicy, przez którą wprowadzany jest cewnik do tętnic wieńcowych.

Kolejnym etapem jest założenie kaniulki (tzw. koszulki naczyniowej) do tętnicy udowej. Następnie cewnik jest wprowadzany przez kaniulkę do aorty, a stamtąd do ujścia tętnic wieńcowych.

Po wprowadzeniu kontrastu do tętnic wieńcowych rejestrowany jest obraz tętnic wieńcowych.

Badanie jest zapisywane w formie cyfrowej, co umożliwia lekarzowi natychmiastowy dostęp do wyników po jego zakończeniu. Po zrobieniu serii zdjęć, cewnik jest usuwany z naczyń wieńcowych, a na miejscu nakłucia jest zakładany opatrunek uciskowy, aby zapobiec krwiakom. Lekarz analizuje obraz koronarografii w połączeniu z innymi badaniami (EKG, próba wysiłkowa, USG serca) i na tej podstawie podejmuje dalsze decyzje. Czasami po podaniu środka kontrastowego do naczyń od razu widoczne są zwężenia, które wymagają natychmiastowej interwencji. Wykorzystując ten sam dostęp naczyniowy i cewnik w naczyniu wieńcowym, można przeprowadzić leczniczy zabieg angioplastyki wieńcowej (przezskórną interwencję wieńcową).

Samo badanie koronarograficzne służy do diagnozy, a nie do leczenia. Pomaga ocenić problem i opracować plan działania, ale nie leczy pacjenta.

Po przeprowadzeniu koronarografii w niektórych przypadkach można zastosować metody leczenia przezskórnego, takie jak wszczepienie stentów do tętnic wieńcowych.

Jedynym absolutnym przeszkodą do przeprowadzenia koronarografii jest brak świadomej zgody pacjenta.

Badanie może zostać uniemożliwione w przypadku:

• zaawansowanej niewydolności nerek (ze względu na konieczność podania środka kontrastowego, który może pogorszyć funkcjonowanie nerek)
• obrzęku płuc uniemożliwiającego pozostanie pacjenta w pozycji leżącej
• ciężkiej skazy krwotocznej
• aktywnego krwawienia z przewodu pokarmowego
• świeżego udaru mózgu
• niedokrwistości (z poziomem hemoglobiny poniżej 8 g/dl)
• niekontrolowanego, ciężkiego nadciśnienia tętniczego
• zakażenia lub nieokreślonej gorączki prawdopodobnie związanej z infekcją
• poważnych zaburzeń elektrolitowych
• zatrucia glikozydami naparstnicy
• uczulenia na środki kontrastowe radiologiczne
• braku zgody pacjenta na ewentualne leczenie rewaskularyzacyjne, jeśli jest to konieczne (interwencja wieńcowa przezskórna lub pomostowanie aortalno-wieńcowe)
• zaawansowanej miażdżycy ograniczającej dostęp naczyniowy
• współistniejącej choroby z krótkim oczekiwanym czasem przeżycia
• zapalenia wsierdzia na zastawce aortalnej
• braku współpracy pacjenta.

Po wykonaniu koronarografii ważne jest, aby przez kilka godzin po badaniu trzymać rękę lub nogę wyprostowaną. Po przebiegu badania, jeśli nie ma żadnych powikłań, pacjent może opuścić szpital tego samego dnia lub następnego. W ciągu 2-3 dni po badaniu, zaleca się unikanie obciążania kończyny, na której przeprowadzono nakłucie.

Wskazane jest picie dużej ilości płynów zarówno przed, jak i po badaniu, aby pomóc usunąć z organizmu kontrast używany podczas koronarografii. W niektórych sytuacjach konieczne jest jednak ograniczenie spożycia płynów, szczególnie u pacjentów z niewydolnością serca. Lekarz poinformuje o bezpiecznej ilości płynów do spożycia po badaniu.

Po koronarografii mogą pojawić się różne objawy, takie jak ból, zaczerwienienie, siniak lub większy krwiak w miejscu nakłucia. Istnieje również ryzyko powikłań, takich jak ostre niedokrwienie kończyny, zaburzenia rytmu serca czy zawał serca. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

Koronarografia, podobnie jak każdy inwazyjny zabieg medyczny, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia niepożądanych zdarzeń. Szacuje się, że ryzyko poważnych powikłań podczas koronarografii wynosi mniej niż 2%. Należą do nich między innymi poważne krwawienia (0,4%), groźne arytmie (0,4%) i zgon (0,1%).

Ryzyko to wzrasta w przypadku wykonywania badania ze wskazań nagłych, przy obecności krytycznego zwężenia pnia lewej tętnicy wieńcowej, w przypadku pacjentów w stanie wstrząsu, ze świeżym zawałem serca, niewydolnością nerek oraz zaawansowaną niewydolnością serca.

Do powikłań miejscowych, związanych z naczyniami w okolicy wprowadzenia cewnika, należą między innymi krwiak, tętniak rzekomy czy przetoka tętniczo-żylna, i występują one w około 2–4% przypadków.

W trakcie koronarografii podawany jest środek kontrastowy, który następnie jest wydalany z organizmu z moczem. Istnieje zatem ryzyko upośledzenia funkcji nerek, które wynosi mniej niż 0,5% u osób z prawidłową funkcją nerek i nawet 10–40% u osób z niewydolnością nerek. W większości przypadków funkcja nerek powraca do normy, jednak w niektórych sytuacjach może dojść do trwałej niewydolności wymagającej dializ.

W reakcjach anafilaktycznych (alergicznych), w tym wstrząsie, występuje ryzyko, chociaż jest ono ogólnie rzadkie. Osoby, u których w przeszłości wystąpiły takie reakcje, są odpowiednio zabezpieczane przed zabiegiem.