Biegunka polega na częstym oddawaniu luźnego stolca, który może mieć konsystencję półpłynną, płynną lub wodnistą, występującą trzy lub więcej razy dziennie.

Norma dotycząca częstości oddawania stolca jest dość rozległa i dla większości populacji krajów rozwiniętych wynosi od jednego wypróżnienia na trzy dni do trzech stolców dziennie.

Istnieją trzy główne przyczyny biegunki: biegunka osmotyczna, biegunka wydzielnicza i biegunka zapalna, które różnią się mechanizmem wywołującym nadmierną ilość wody w kale lub uszkodzenie nabłonka jelitowego.

Często u jednej osoby mogą występować jednocześnie co najmniej dwa z wymienionych mechanizmów biegunki.

Z praktycznego punktu widzenia istotne jest określenie czasu trwania biegunek: biegunka ostra występuje zazwyczaj przez pierwsze 14 dni, biegunka przetrwała trwa od 14 do 29 dni, natomiast biegunka przewlekła utrzymuje się przez 30 dni lub dłużej.

Biegunka ostra, która najczęściej jest zakaźna, zwykle ustępuje samoistnie i jest skutecznie leczona symptomatycznie, rzadko prowadząc do poważnych lub długotrwałych konsekwencji. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie przyczynowe.

Natomiast biegunka przewlekła, trwająca przez tygodnie, miesiące lub nawet dłużej, może prowadzić do poważnych zaburzeń w stanie odżywienia oraz istotnych niedoborów elektrolitów, aminokwasów, witamin, żelaza i innych substancji.

Zakażenie jelitowe

Ostra biegunka, najczęściej ma podłoże zakaźne. Często towarzyszą jej objawy ogólne, takie jak gorączka, nudności lub wymioty, odwodnienie.

Czynnikami sprawczymi infekcji mogą być wirusy przenoszone drogą kropelkową, bakterie obecne w pożywieniu lub wodzie, enterotoksyny oraz rzadziej pierwotniaki.

Biegunka poantybiotykowa

Ten rodzaj biegunki występuje po stosowaniu antybiotyków i wynika z zaburzeń równowagi bakteryjnej w jelitach. Przykładem jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit, spowodowane selekcją bakterii opornych na antybiotyki.

Biegunka polekowa, pokarmowa

Biegunka ta może pojawić się po nadmiernej dawce leków przeczyszczających, innych lekach stosowanych w chorobach, spożyciu niektórych środków spożywczych lub substancji toksycznych.

Innymi przyczynami biegunki mogą być nadwrażliwość pokarmowa, niedokrwienne zapalenie okrężnicy lub ostre zapalenie uchyłków okrężnicy.

Biegunka przewlekła zazwyczaj nie jest spowodowana zakażeniem przewodu pokarmowego, a główne przyczyny to nieswoiste zapalenia jelit, rak jelita grubego, zespół jelita drażliwego i inne. Ponadto, inne czynniki mogą także powodować biegunkę przewlekłą, takie jak leki, toksyny, niedobory laktazy, kwasy żółciowe, nowotwory neuroendokrynne, zespół krótkiego jelita, przetoki jelitowe, choroby trzustki, wątroby, celiakia, niedokrwienie jelita, abetalipoproteinemia, choroba Whipple’a, nadwrażliwość pokarmowa, niedobory odporności, pierwotniaki jelitowe, pasożyty jelitowe, nadczynność tarczycy i wiele innych.

Biegunką tłuszczową jest biegunka spowodowana problemami w trawieniu lub wchłanianiu tłuszczów w przewodzie pokarmowym.

Kał zawiera zwiększoną ilość tłuszczów. Stolce są błyszczące i mają bardzo nieprzyjemny, gnilny zapach. Taką biegunkę trudno jest spłukać w toalecie. Najczęstszymi przyczynami są choroby trzustki, wątroby oraz celiakia.

Czasem w przypadku biegunki można zauważyć obecność krwi. Jeśli krwawienie jest łagodne (widoczne tylko na papierze toaletowym) i krew jest jasnoczerwona, prawdopodobnie pochodzi z dolnego odcinka jelita grubego, może być związane np. z hemoroidami. Im ciemniejsza krew (czarne stolce), tym źródło krwawienia znajduje się wyżej w jelicie. Konieczne jest zdiagnozowanie krwawienia z przewodu pokarmowego. Obecność hemoroidów nie wyklucza innych poważniejszych chorób (np. raka jelita grubego). W takim przypadku należy udać się do lekarza celem diagnostyki.

Należy zwrócić uwagę na obecność niepożądanych substancji w stolcu, takich jak:

• krew,
• śluz,
• ropa,
• niestrawione resztki pokarmowe,
• fragmenty pasożytów jelitowych.

Obecność krwi może być objawem zarówno prostych dolegliwości, jak hemoroidy, jak i poważnych schorzeń, takich jak rak lub choroby zapalne. Śluz często towarzyszy zaburzeniom funkcjonowania jelit.

Należy również zwrócić uwagę na potencjalne objawy ogólne u pacjenta:

• gorączka,
• brak apetytu,
• utrata masy ciała powyżej 10% w ciągu pół roku,
• osłabienie.

Pojawienie się tych objawów sugeruje, że biegunka może być związana z poważnym schorzeniem, które wymaga natychmiastowej diagnostyki.

Ze względu na to, że ostra biegunka zazwyczaj ustępuje samoistnie, ważne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia oraz właściwego stężenia sodu i potasu. Zaleca się spożywanie odpowiedniej ilości płynów, czasami z dodatkową suplementacją soli mineralnych (np. doustne płyny nawadniające dostępne w aptekach).

Odnosi się to zwłaszcza do przewlekłej biegunki. Jak już wspomniano, ostra biegunka zazwyczaj ustępuje sama i może być skutecznie leczona bez konieczności przeprowadzania badań.

Wielkie znaczenie ma poprawne zebranie wywiadu przez lekarza, ponieważ czasami tylko na podstawie rozmowy z pacjentem można postawić trafną hipotezę diagnostyczną. Dotyczy to biegunki czynnościowej, biegunki spowodowanej lekami oraz alergii pokarmowej.

W diagnostyce przewlekłej biegunki konieczne są badania mikrobiologiczne, mykologiczne i parazytologiczne kału. Czasami również pomocne jest badanie ogólne stolca, które uwzględnia dobową utratę tłuszczu. W przypadku nieprawidłowych wyników tych badań, należy podejrzewać zaawansowane choroby trzustki lub zespoły złego wchłaniania.

W sytuacjach bardziej skomplikowanych, zaleca się przeprowadzenie badań endoskopowych przewodu pokarmowego: dolnego odcinka (kolonoskopia) lub górnego odcinka (gastroskopia), wraz z mikroskopową analizą pobranych wycinków z obszarów o zmienionej strukturze. Czasami pobiera się również próbki z pozornie zdrowych obszarów (np. w przypadku podejrzenia celiakii, pobiera się fragmenty dwunastnicy, a w przypadku podejrzenia zapaleń mikroskopowych - z wyglądającego zdrowo jelita grubego).

Leczenie biegunki zależy od jej przyczyny.