Zatoki przynosowe są jamami w kości czaszki, człowiek ma 4 pary zatok: zatoki szczękowe, zatoki czołowe, zatoki sitowe oraz zatokę klinową.

Każda zatoka ma połączenie z jamą nosową, co pozwala na ewakuację wydzieliny i wentylację wnętrza zatok, zapewniając brak bakterii wewnątrz.

Infekcja zatok powoduje stan zapalny błony śluzowej, blokując ujście zatok do jamy nosowej i uniemożliwiając ewakuację wydzieliny.

U źródeł różnych typów zapalenia zatok, podobnie jak innych infekcji drogów oddechowych, leżą wirusy, bakterie, grzyby lub alergeny. Wirusy, takie jak rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy grypy, stanowią najczęstszą przyczynę ostrego zapalenia zatok. Bakterie, głównie , i , zazwyczaj kolonizują zatoki w wyniku nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Grzybicze zapalenie zatok może dotyczyć osób z osłabionym systemem odpornościowym, np. po przeszczepach, w przypadku chorób szpiku kostnego, AIDS lub cukrzycy.

Współcześnie coraz częściej zapalenie zatok ma swoje źródło w nierozpoznanej lub źle kontrolowanej alergii. Może również być spowodowane przewlekłym podrażnieniem błony śluzowej przez czynniki fizyczne (np. dym papierosowy) lub infekcję zębów. Skrzywienie przegrody nosa może także przyczyniać się do powtarzających się zapaleń zatok, zwłaszcza jednostronnych.

Symptomatyka przewlekłego zapalenia zatok może nasilać się pod wpływem zanieczyszczeń powietrza lub drażniących substancji, w tym w miejscu pracy.

Ze względu na czas trwania objawów, zapalenie zatok dzielimy na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok trwa krócej niż 12 tygodni i objawy całkowicie ustępują. Wyróżniamy kilka rodzajów ostrego zapalenia zatok, takie jak wirusowe, które towarzyszą przeziębieniu i zazwyczaj trwają krócej niż 10 dni, powirusowe, trwające dłużej niż 10 dni lub pogarszające się po 5 dniach oraz bakteryjne, charakteryzujące się gorączką powyżej 38°C, zmianą koloru wydzieliny z nosa, silnym bólem w okolicach twarzy oraz wzrostem wskaźników zapalenia we krwi.

Nawracające ostre zapalenie zatok to co najmniej 4 epizody rocznie, między którymi występują okresy bezobjawowe.

Przewlekłe zapalenie zatok trwa ponad 12 tygodni i objawy nie ustępują całkowicie.

W przypadku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych mogą występować polipy nosa, alergie, infekcje grzybicze. Może być ono również spowodowane chorobami zębów, guzami zatok, a także chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń lub niedobory odpornościowe.

Choroby zatok są jednymi z najczęstszych powodów wizyt u lekarza. Wirusowe zapalenie zatok przynosowych występuje często, u dorosłych może się pojawić nawet 2-3 razy w roku, natomiast zapalenie bakteryjne jest mniej powszechne.

Do głównych objawów zapalenia zatok przynosowych zalicza się: zatkany nos, wydzielina z nosa – katar przedni lub tylny, ból lub uczucie rozpierania twarzy oraz upośledzenie lub utrata węchu. Ponadto mogą wystąpić bóle głowy, obrzęk powiek, złe samopoczucie i pogorszenie smaku. Przy zapaleniu zatok szczękowych mogą pojawić się również bóle zębów i nieświeży zapach z ust.

Infekcji często towarzyszy gorączka. Objawy przewlekłego zapalenia zatok przynosowych są podobne, ale zazwyczaj mniej nasilone. Wirusowe ostre zapalenie zatok przynosowych zazwyczaj ustępuje samoistnie po 48 godzinach, a całkowite ustąpienie następuje w ciągu 7-10 dni. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 3 tygodnie, może to świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym, które dotyczy jednak tylko bardzo niewielu przypadków (0,5-2%). Bakteryjne ostre zapalenie zatok przynosowych również zazwyczaj samoistnie ustępuje po 14 dniach. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych charakteryzuje się okresami remisji i zaostrzeń, trwając zwykle wiele lat, a całkowite wyzdrowienie jest rzadkością.

Zapalenie zatok przynosowych może występować w różnym stopniu nasilenia. Skala VAS służy do oceny tego stanu, gdzie 0 punktów oznacza brak uciążliwych dolegliwości, a 10 punktów – dolegliwości niezwykle uciążliwe. Na podstawie skali VAS zapalenie zatok przynosowych można podzielić na:

1. łagodne (VAS 0–3 punkty)
2. umiarkowane (VAS powyżej 3–7 punktów)
3. ciężkie (VAS powyżej 7–10 punktów).

Wartość VAS powyżej 5 jest związana z istotnym pogorszeniem jakości życia pacjentów.

Lekarz diagnozuje zapalenie zatok przynosowych poprzez szczegółowe wywiad, badanie laryngologiczne oraz dodatkowe testy. Na początku badania lekarz dotyka twarz i szyję pacjenta w celu wykrycia ewentualnej bolesności. W trakcie badania laryngologicznego wykonuje się rynoskopię przednią, aby sprawdzić obecność wydzieliny, polipów oraz ocenić stan błony śluzowej pod kątem stanu zapalnego. W razie potrzeby można skorzystać z endoskopu giętkiego lub sztywnego, aby zajrzeć do zatok. Często konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej (TK) w celu dokładnego zobrazowania zatok i otaczających tkanek. Możliwe jest również pobranie materiału biologicznego z zatok w celu przeprowadzenia testów mikrobiologicznych. W przypadku podejrzenia alergicznego zapalenia zatok, pomocne mogą być testy alergiczne.

Osoba cierpiąca na ostre zapalenie zatok nosowych na początku choroby może spróbować łagodzić objawy w domu, ponieważ leczenie wirusowego zapalenia jest objawowe. Zaleca się płukanie nosa roztworem NaCl. Dostępne są leki bez recepty, takie jak paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne, które mogą pomóc w przypadku gorączki i bólu. Nie należy jednak przesadzać z ich stosowaniem. Inne dostępne leki mogą być skuteczne w łagodzeniu objawów ostrego zapalenia zatok nosowych.

W razie nasilających się objawów należy skonsultować się z lekarzem po 10 dniach lub po 5 dniach, jeśli nie ma poprawy. Istnieją jednak objawy alarmowe, które wymagają pilnej interwencji medycznej, takie jak obrzęk oczodołu, podwójne widzenie, ból głowy lub krwawienie z nosa.

W leczeniu zapalenia zatok nosowych ważne jest dostosowanie terapii do rodzaju zapalenia - wirusowego, bakteryjnego, czy przewlekłego. Glikokortykosteroidy donosowe mogą być skuteczne w niektórych przypadkach, podobnie jak antybiotyki. W niektórych sytuacjach konieczne może być leczenie chirurgiczne.

Powikłania zapalenia zatok przynosowych są bardzo rzadkie - występują w 3 przypadkach na milion. Mogą przybierać postać powikłań:

• oczodołowych, które są najczęstsze i objawiają się m.in. zapaleniem tkanek oczodołu oraz ropniem oczodołu,
• wewnątrzczaszkowych, które mogą prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ropnia mózgu, oraz zakrzepicy zatoki jamistej,
• kostnych, takich jak zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki.

Tak. Ostre zapalenie zatok przynosowych zazwyczaj ustępuje samoistnie.

Zapalenie zatok jest chorobą, która może pojawić się u osób w każdym wieku i o różnych porach roku. Można zmniejszyć ryzyko zachorowania poprzez unikanie kontaktu z osobami chorymi na infekcje górnych dróg oddechowych oraz unikanie nadmiernego narażenia na dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza. Ważne jest również leczenie alergii, zwłaszcza tych wywołanych przez alergeny wziewne, oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy na co dzień. To szczególnie istotne w miesiącach, kiedy korzystamy z ogrzewania wewnątrz.