Jelito cienkie u ludzi w warunkach prawidłowych zawiera niewielką liczbę bakterii. Natomiast kiedy w tej części jelita pojawia się duża liczba bakterii, mówimy o zespole rozrostu bakteryjnego (SIBO). Bakterie te mogą pochodzić zarówno z jelita cienkiego, jak i grubego, co może prowadzić do biegunki i problemów z wchłanianiem jelitowym.

Czynniki ryzyka wystąpienia SIBO obejmują:

1. zaburzenia motoryki jelit - np. w zespole jelita drażliwego, twardzinie układowej, cukrzycy, chorobie Parkinsona
2. nieprawidłowości anatomiczne - takie jak zwężenie jelita po radioterapii, zrosty pooperacyjne, omijające operacje bariatryczne, stan po operacjach, podczas których wycięto fragment jelita - zastawki krętniczo-kątniczej
3. zaburzenia trawienia w przebiegu chorób, takich jak przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza
4. marskość wątroby, przewlekła choroba nerek
5. leki - opioidy, leki hamujące wydzielanie żołądkowe
6. niedobory odporności - niedobór IgA, zakażenie HIV
7. inne - podeszły wiek, uchyłki jelita cienkiego

Infekcja bakteryjna nie jest powszechnym problemem w przewodzie pokarmowym. Ze względu na zróżnicowane kryteria diagnostyczne, odnotowuje się zróżnicowaną częstość występowania nadmiernej proliferacji bakterii: od 0 do 20% w populacji osób zdrowych, od 4 do 78% u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, od 9 do 67% u osób z nietolerancją glutenu, od 8 do 44% u pacjentów z cukrzycą, od 34 do 92% u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, a około 50% u chorych na Parkinsona.

Objawy zespołu nadmiernego wzrostu bakterii (SIBO) nie są specyficzne tylko dla tej choroby.

Najczęstsze objawy to:

• wzdęcia brzucha (nadmierna produkcja i wydalanie gazów)
• przewlekła biegunka (wodnista lub tłuszczowa – trudna do spłukania)
• ból brzucha
• uczucie pełności w jamie brzusznej
• zaparcia.

W zaawansowanych przypadkach mogą pojawić się dodatkowe objawy, takie jak:

• utrata masy ciała i niedożywienie
• obrzęki
• objawy niedoboru witamin A i D, takie jak osteomalacja i osteoporoza, tężyczka, zmiany skórne, kurza ślepota
• objawy niedoboru witaminy B12, np. zaburzenia neurologiczne, niedokrwistość z niedoboru witaminy B12
• zmiany skórne, takie jak rumień guzowaty, osutki plamisto-grudkowe.

U niektórych pacjentów z SIBO może wystąpić powiększenie obwodu brzucha lub mogą nie mieć żadnych objawów chorobowych.

U osób cierpiących na SIBO, które mają niedobory witaminy B12, mogą pojawić się objawy neurologiczne.

Jeśli pojawią się symptomy, warto udać się do lekarza. Objawy związane z SIBO nie są specyficzne i mogą być obecne także w innych schorzeniach układu pokarmowego. Szczególnie niepokojące są niezamierzone spadki wagi, przewlekła biegunka oraz objawy niedokrwistości.

Lekarz po wywiadzie dotyczącym z objawów, ich rodzaju, czasu trwania i chorób towarzyszących oraz po badaniu pacjenta, jeśli podejrzewa SIBO, skieruje pacjenta na dodatkowe badania.

Badania te obejmują:

• badania laboratoryjne krwi (morfologia krwi, stężenie witaminy B₁₂, albumina, kwas foliowy)
• testy oddechowe (wodorowy test oddechowy),
• badanie bakteriologiczne treści pobranej z jelita (podczas endoskopii),
• RTG przewodu pokarmowego (tzw. wlew kontrastowy)
• endoskopię.

Badanie wodorowego testu oddechu, na przykład z glukozą lub laktulozą, to nieinwazyjna metoda diagnozowania SIBO. Produkcja wodoru u ludzi jest bezpośrednio związana z aktywnością bakterii jelitowych fermentujących cukry. Wodór wytwarzany w jelicie jest pochłaniany do krwi i wydalany przez płuca; istnieje ściśły związek między produkcją wodoru w jelitach a jego wydalaniem przez płuca.

Przed badaniem pacjent powinien przez 4 tygodnie unikać antybiotyków, przez co najmniej tydzień leków prokinetycznych i przeczyszczających. W dniu poprzedzającym badanie nie powinien spożywać pokarmów podlegających fermentacji (na przykład węglowodanów złożonych). Pacjent powinien być na czczo przez 8–12 godzin przed badaniem, powinien zrezygnować z palenia tytoniu i ograniczyć aktywność fizyczną.

Najpierw pobiera się wyjściową próbkę wydychanego powietrza (w czasie 0). Następnie pacjent spożywa 75 g glukozy, 10 g laktulozy lub 25 g laktozy. Kolejne pomiary ilości wydychanego wodoru są pobierane co 30 minut przez 2 godziny po spożyciu węglowodanu.

Warto pamiętać, że nie istnieje jedno jednoznaczne badanie diagnostyczne pozwalające na rozpoznanie SIBO. Często potwierdzeniem wstępnego rozpoznania jest ustąpienie objawów po leczeniu przeciwbakteryjnym (antybiotykoterapii).

Aby leczyć SIBO, należy zmniejszyć liczbę bakterii w jelicie cienkim, co powinno skutkować ustąpieniem objawów. Ważne jest także leczenie choroby podstawowej lub eliminacja czynników sprzyjających SIBO, takich jak korekta chirurgiczna nieprawidłowości anatomicznych lub zmiana przyjmowanych leków. Dieta FODMAP może mieć korzystny wpływ na objawy SIBO.

Podstawą leczenia jest antybiotykoterapia, a także suplementacja witamin w razie niedoborów. Terapia wspomagająca może obejmować stosowanie cholestyraminy lub leków prokinetycznych.

Nie zaleca się jednak stosowania probiotyków ani przeszczepiania mikrobioty jelitowej. Należy również przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących dawek i długości leczenia.

Zarówno interwencja naprawiająca wadę anatomiczną, jak i terapia antybiotykami są generalnie skuteczne. U niektórych pacjentów SIBO powraca po pierwszym przebiegu leczenia antybiotykami. W takich przypadkach konieczne jest podjęcie kolejnej terapii.

U osób, u których SIBO jest rezultatem zmian anatomicznych, trwałe wyleczenie bez interwencji chirurgicznej jest niemożliwe.

Brak możliwości wystąpienia tego zagrożenia. Choroba rozwija się poprzez rozmnażanie się naturalnej flory jelitowej pacjenta w warunkach sprzyjających anatomicznie, głównie po operacjach wyłączających część jelita cienkiego z funkcji.