Hipoglikemia to spadek stężenia glukozy we krwi poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl), bez względu na objawy. Objawy hipoglikemii mogą pojawić się nawet przy prawidłowej wartości glukozy, jeśli dochodzi do szybkiego jej spadku lub przy jeszcze niższych wartościach. Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Prawidłowe stężenie glukozy na czczo wynosi 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl). W przypadku hipoglikemii stężenie alarmowe wynosi poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl). Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Stężenie glukozy może być wyrażane w mmol/l lub mg/dl. 1 mmol/l = 18 mg/dl

Rodzaje hipoglikemii: łagodna - chory może samodzielnie ją opanować, ciężka - prowadzi do pogorszenia czynności poznawczych i wymaga pomocy drugiej osoby.

Objawy niedocukrzenia:

• ogólne – niepokój, nudności, ból głowy, uczucie wilczego głodu, drżenie rąk, mrowienie wokół ust, kołatanie serca, nadmierna potliwość,
• z niedoboru glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym – zaburzenia mowy, rozkojarzenie, zaburzenia koncentracji, zaburzenia widzenia, splątanie, nieracjonalne, niedostosowane do sytuacji zachowanie, bóle i zawroty głowy, utrata przytomności, drgawki, senność, śpiączka.

Objawy te mogą mieć różne nasilenie. U osób, które długo chorują na cukrzycę, po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach, jedynym objawem niedocukrzenia może być dopiero utrata przytomności.

Należy pamiętać, że objawy hipoglikemii mogą być podobne do objawów innych chorób, np. serca.

Hipoglikemia może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, zwłaszcza u osób w starszym wieku i u osób z chorobą niedokrwienną serca.

Regulacja stężenia glukozy we krwi odbywa się za pomocą dwóch hormonów - insuliny i glukagonu. Insulina zwiększa wychwyt glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową, hamując jednocześnie wydzielanie glukagonu i produkcję glukozy przez wątrobę po spożyciu posiłku. Natomiast w sytuacji niedoboru glukozy uruchamiane są mechanizmy zabezpieczające przed hipoglikemią, gdzie insulina jest hamowana, a glukagon oraz epinefryna wzrastają.

Ten proces może być zaburzony u osób chorych na cukrzycę, gdzie produkcja insuliny jest zaburzona. Hipoglikemia często występuje u osób leczonych insuliną, rzadziej u osób przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe, takie jak gliklazyd czy glimepiryd.

Ryzyko hipoglikemii zwiększa się przy różnych czynnikach, takich jak zbyt duża dawka insuliny, brak spożycia posiłku po iniekcji insuliny, zbyt mała kaloryczność posiłku, długa przerwa między iniekcją insuliny a posiłkiem, szybkie wchłonięcie insuliny lub intensywny wysiłek fizyczny.

W przypadku możliwości, warto skorzystać z glukometru, aby określić stężenie glukozy. Jeżeli wynik jest poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl), należy natychmiast rozpocząć leczenie.

Osoba cierpiąca na niedocukrzenie, ale pozostająca przytomna, powinna spożyć węglowodany (cukry) proste zawierające 15 g glukozy. Może to być:

• płynna glukoza w saszetkach (1 saszetka zawiera 10 g glukozy, czyli wymiennik węglowodanowy – WW) albo tabletki z glukozą (produkty dostępne w aptekach),
• owoc (1 średnie jabłko zawiera 22 g węglowodanów, pół średniego banana – 15 g, pół szklanki truskawek – 10 g),
• 1 łyżka dżemu lub miodu,
• pół szklanki soku owocowego (zawiera 10 g węglowodanów).

Po 15 minutach konieczne jest wykonanie kontrolnego pomiaru glukozy. Jeśli poziom glukozy nie wzrasta lub spada, należy powtórzyć powyższe działanie (spożycie 15 g węglowodanów prostych i pomiar stężenia glukozy po 15 minutach). Ponadto zaleca się spożycie węglowodanów złożonych, np. kanapki z chudym białym serem lub wędliną.
Wskazane jest monitorowanie poziomu glukozy we krwi, wykonując kolejny pomiar po 60 minutach.

Podczas niedocukrzenia należy unikać spożywania produktów bogatych w tłuszcz, takich jak czekolady, wafelki, batony, chleb z masłem i tłusty ser. Nie zaleca się także spożywania cukierków – ich zawartość cukru jest niejednoznaczna i mogą stanowić ryzyko zadławienia w przypadku utraty przytomności.

W przypadku towarzyszących niedocukrzeniu zaburzeń zachowania, gdy pacjent staje się agresywny lub odmawia spożywania zalecanych produktów, ważne jest zachęcanie go do jedzenia i picia, ponawiając próby tak długo, jak jest przytomny i zdolny do przełykania.

W sytuacji cukrzycy typu 1 możliwe jest podanie glukagonu w jednorazowej dawce zastrzyku (domięśniowego lub podskórnego w ramieniu lub udzie) lub preparatu do nosa (dawka dostosowana do jednego nozdrza).
Glukagon działa przeciwnie niż insulina, zwiększając stężenie glukozy we krwi.
Preparat glukagonu jest lekiem na receptę. W przypadku utraty przytomności, jego podanie może przywrócić ją.

Jeśli niedocukrzenie prowadzi do utrzymania przytomności, zalecane jest położenie chorego w bezpiecznej pozycji i natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego (numer alarmowy 112 lub 999).

Ratownicy medyczni, udzielając pomocy osobie z niedocukrzeniem, która straciła przytomność, mogą podać jej stężoną glukozę dożylnie. Jeśli pacjent nie odzyska przytomności lub pojawią się inne niepokojące objawy, konieczne jest jego przewiezienie do szpitala.
Długotrwała utrata przytomności w wyniku niedocukrzenia może przejść w śpiączkę hipoglikemiczną.

Zapobieganie niedocukrzeniom polega na regularnym monitorowaniu poziomu glukozy we krwi, przestrzeganiu zaleceń dotyczących diety oraz stosowaniu insuliny, a także unikaniu spożycia alkoholu.

Po każdym epizodzie niedocukrzenia konieczne jest ustalenie jego przyczyn. W przypadku częstych wystąpień lub coraz poważniejszego przebiegu należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Każda osoba leczona insuliną powinna nosić przy sobie informację o swojej chorobie (np. opaskę ratunkową), aby w razie potrzeby inni mogli udzielić jej pomocy.

Hipoglikemia po posiłku u osób bez cukrzycy to hipoglikemia reaktywna idiopatyczna. Objawy niedocukrzenia pojawiają się około 2–5 godziny po jedzeniu, zwłaszcza po posiłku bogatym w węglowodany.

W przypadku niektórych chorób towarzyszących, hipoglikemię nazywamy reaktywną.

Hipoglikemia reaktywna może wystąpić u pacjentów po operacjach resekcji żołądka lub jelita cienkiego (30–90 minut po posiłku), oraz we wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (3–5 godzin po posiłku).

Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna jest rozpoznawana na podstawie triady Whipple`a, czyli objawów hipoglikemii, potwierdzonego obniżonego stężenia glukozy we krwi i ustąpienia objawów po spożyciu węglowodanów.

Leczenie polega na zmianie sposobu odżywiania – częstości i składu posiłków.

Hipoglikemia po posiłku jest zaburzeniem łagodnym, wymagającym skierowania do specjalisty tylko w przypadku towarzyszących omdleń, zaburzeń przytomności, pojawienia się podczas wysiłku fizycznego, lub gdy modyfikacja diety nie przyniosła efektów.

Nadmierna zmiana poziomu cukru we krwi podczas snu może wystąpić u osób z cukrzycą, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Najczęściej dotyczy to osób stosujących insulinę, ale rzadziej można spotkać się z hipoglikemią u pacjentów przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe.

Objawy hipoglikemii podczas snu mogą obejmować niespokojny sen, nadmierne pocenie się, dreszcze oraz zmiany w oddechu. Przejawy hipoglikemii po przebudzeniu mogą obejmować ból głowy, zmęczenie, wilgotną skórę od potu oraz zmięte pościele z powodu częstych zmian pozycji ciała w nocy.

Przyczyny hipoglikemii w nocy mogą być różne, takie jak nadmierna dawka insuliny wieczorem, intensywna aktywność fizyczna wieczorem, spożycie alkoholu wieczorem, pominięcie wieczornej przekąski lub kolacji, niewłaściwie zbilansowana dieta oraz obecność infekcji.

Nie ma konkretnych zaleceń żywieniowych dla osób z hipoglikemią reaktywną. Jednak zaleca się, aby dieta opierała się na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Obejmuje to:

• chude mięso (drobiowe),
• ryby,
• jaja,
• chudy nabiał,
• rośliny strączkowe,
• tłuszcze bogate w kwasy omega-3 (oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki).

Zaleca się gotowanie, gotowanie na parze, duszenie i pieczenie. Ważne jest regularne spożywanie posiłków, około 4-5 razy dziennie, aby unikać długich okresów głodzenia.

Wskazane jest unikanie słodyczy (w tym wyrobów cukierniczych), słodkich napojów (również mlecznych) oraz alkoholu (spożycie alkoholu bez przekąski zwiększa ryzyko hipoglikemii).

Niedocukrzenie może być bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia. Niskie stężenie glukozy zakłóca pracę mózgu (objawy niedoboru glukozy w funkcjonowaniu mózgu nazywa się neuroglikopenią), co wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Ciężka hipoglikemia może prowadzić do znacznego pogorszenia stanu chorego, dezorientacji, senności i utraty przytomności, co może skutkować w śpiączce hipoglikemicznej. Taka sytuacja może mieć poważne następstwa neurologiczne i być nawet śmiertelna.

Czynniki ryzyka śpiączki hipoglikemicznej to między innymi:

• używanie zbyt dużej dawki insuliny,
• błędy w diecie (np. pominięcie posiłku po zażyciu insuliny),
• niezaplanowane intensywne wysiłek fizyczny,
• nadmierne spożywanie alkoholu.