Śpiączka to stan głębokiego zaburzenia świadomości, w którym pacjent pozostaje w bezruchu i nie reaguje nawet na bardzo silne bodźce z zewnątrz. Osoba w śpiączce wygląda jakby spała, ale nie da się jej obudzić.

W warunkach zdrowia za utrzymywanie stanu świadomości na odpowiednim poziomie odpowiadają skomplikowane struktury układu nerwowego, takie jak twór siatkowaty znajdujący się w pniu mózgu i rdzeniu przedłużonym. Uszkodzenie tego obszaru może prowadzić do zaburzeń świadomości.

Istnieje kilka stanów zaburzenia świadomości, takich jak majaczenie, senność patologiczna, przymglenie, które różnią się stopniem nasilenia. Od śpiączki odróżnia je podatność pacjenta na bodźce zewnętrzne, ponieważ chory pod wpływem silnych bodźców może być wybudzony, co nie jest możliwe w przypadku śpiączki, która jest najbardziej nasilonym zaburzeniem świadomości.

Przyczyny spowodowania utraty świadomości są różnorodne - mogą wynikać z bezpośrednich uszkodzeń mózgu lub z zaburzeń ogólnoustrojowych wpływających pośrednio na układ nerwowy.

W pierwszej kategorii można wymienić urazy głowy, udary mózgu, nowotwory mózgu, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Do schorzeń prowadzących do utraty przytomności zaliczają się też cukrzyca, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, niedoczynność nadnerczy, zaburzenia rytmu serca oraz rzadkie choroby metaboliczne i zakaźne.

Częstym powodem spowodowania śpiączki jest zatrucie toksycznymi substancjami dla mózgu, takimi jak leki uspokajające, narkotyki, leki psychotropowe, alkohol metylowy, metale ciężkie oraz tlenek węgla.

Śpiączka może także nastąpić u pacjenta po nagłym zatrzymaniu pracy serca lub innych poważnych zdarzeniach czy wypadkach.

Bywa też, że osoby cierpiące na choroby psychiczne mogą przejść stan, który pomimo podobieństwa do śpiączki, nie jest nią w rzeczywistości.

W przypadku wystąpienia nagłych zaburzeń świadomości konieczne jest jak najszybsze wezwanie karetki pogotowia ratunkowego. Diagnozę stanu śpiączki może postawić tylko lekarz po przeprowadzeniu badania neurologicznego. Dlatego każda osoba, która zauważy kogoś tracącego przytomność, powinna natychmiast zadzwonić po pomoc. Krótka utrata przytomności może być objawem chwilowego niedotlenienia mózgu i nie musi oznaczać stanu śpiączki, jednak szybka reakcja świadków może uratować życie. Jeśli osoba nie reaguje na bodźce słowne i dotyk, należy sprawdzić oddech poprzez nasłuchiwanie i obserwację ruchów klatki piersiowej. Jeśli brak jest oddechu i reakcji, niezwłocznie trzeba wezwać pomoc i rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Szczegółowe instrukcje w tej kwestii można uzyskać na kursach pierwszej pomocy. Warto także sprawdzić, czy osoba nieprzytomna nie nosi przy sobie identyfikatora informującego o ewentualnej chorobie przewlekłej, takiej jak cukrzyca lub padaczka.

Osoba nieprzytomna wymaga natychmiastowej opieki medycznej, ponieważ każda chwila jest kluczowa dla dalszego przebiegu choroby. Lekarz w pierwszej kolejności skupia się na podstawowych funkcjach życiowych pacjenta, takich jak oddychanie i praca serca. Następnie przystępuje do zrozumienia przyczyny stanu śpiączki poprzez zebranie szczegółowego wywiadu od rodziny lub świadków wydarzenia. Kwestionariusz obejmuje informacje dotyczące okoliczności zdarzenia, ewentualnych skarg przed utratą przytomności, a także historii chorób przewlekłych, przyjmowanych leków czy możliwych zatruc. Następnie, w zależności od podejrzeń, lekarz przeprowadza dodatkowe badania. Standardowo weryfikowane jest stężenie glukozy, obecność substancji odurzających oraz inne parametry krwi.

W celu oceny funkcji mózgu u pacjenta w stanie śpiączki lekarz dokonuje szybkich testów neurologicznych, w tym sprawdza reakcje źrenic na światło oraz odpowiedź na bodźce bólowe. Zaburzenia w reakcji źrenic mogą wskazywać na uszkodzenia nerwowe, co może wymagać dodatkowych badań obrazowych takich jak tomografia komputerowa czy inwazyjne procedury, np. punkcja lędźwiowa. Konieczne jest również wykonanie elektroencefalografii w celu oceny aktywności mózgu. Z uwagi na różnorodność przyczyn stanu śpiączki, dalsza diagnostyka oraz leczenie są dostosowywane indywidualnie do każdego przypadku. Pacjenci w stanie śpiączki zazwyczaj są kierowani do specjalistycznych oddziałów intensywnej terapii.